Tez sahasındaki su noktaları; kaynaklar, mağaralar ve düdenlerdir. Teze konu olan saha içerisinde yer alan Tınaztepe Mağara Sistemi ve Güvencin İni Mağarası (Susuz Güvercinlik Mağarası) 1981 yılında MTA Genel Müdürlüğü Karst ve Mağara Araştırmaları Birimi çalışanları tarafından incelenmiştir.
27 5.2.1 Kaynaklar
Susuz köyü civarındaki kaynaklar Pınarbaşı Kaynağı (SK1), Yağini Kaynağı (SK2a) ve Böğet Kaynağı (SK2b) olarak belirlenmiş olup, Susuz köyü ve kaynakların ilişkisi aşağıda sunulmuştur (Şekil 5.3).
Şekil 5.3 Susuz kaynaklarının konumları
Pınarbaşı Kaynağı (SK1):
Tez sahasında Susuz kaynaklarından Pınarbaşı kaynağı (SK1) boşalım noktalarından en fazla boşalım yapan ve en uzun süre boşalan kaynak olarak bilinmektedir (Şekil 5.4).
Dağın eteğinden, 1100 m kotundan, K45B doğrultulu normal fay kuşağından boşalmaktadır. Fay kuşağında kalın (yaklaşık 30 cm) kalsit dolguları ve fay breşleri tespit edilmiştir. Susuz köyünün hemen güneyinde yer alan kaynağın boşalım noktası ile Suğla Gölü arasında bir dere mevcuttur. Dere yatağının taşla örülmesi ve bakımının yapılmış olması, derede su akışının gerçekleştiğini göstermektedir. SK1 kaynak noktasında yaklaşık 4 m derinlikte, 4 m² ağız çapı olan kare kesitli, taş örme su alma yapısını oluşturan, kuyu - kaptaj yer almaktadır. Kaynak boşalımı bu kaptajdan ve çevresindeki fay kuşağından olmaktadır (Şekil 5.4).
28 Şekil 5.4 Pınarbaşı kaynağı (SK1) boşalım noktası
Şekil 5.5 Yağini (a) ve Böğet (b) kaynak noktaları
SK2 Kaynakları: SK1 kaynağı ile aynı hat üzerinde iki adet boşalım noktası daha bulunmaktadır. Bunlar Yağini Kaynağı (SK2a) ve Böğet Kaynağı (SK2b) olarak isimlendirilmiştir (Şekil 5.5) ve sırası ile 1109 m ve 1107 m kotlarından boşalmaktadırlar.
Aralarında yaklaşık 30 m mesafe olan bu kaynakların boşalım alanlarında da kum sedimanların çökeldiği belirlenmiştir. Yağini ve Böğet kaynakları Pınarbaşı Kaynağı’ndan farkı olarak, aynı dereye boşalım yapmaktadırlar.
SK2 kaynak noktası düşey şaft şeklinde karstik bir düden ağzıdır. Düdenin genişliği 1 m²’lik dairesel bir boşalım alanına sahiptir. Düdenin derinliği ile ilgili bir bilgi
a
b
29
bulunmamakla birlikte, beslenme bölgesindeki bir mağara sistemine bağlandığı tahmin edilmektedir.
Ancak, SK2 kaynaklarının dere yatağı düzensiz olup, SK1 kaynağının boşaldığı dereden farklı bir güzergahta yer almaktadır. Susuz köylülerinin ifadesine göre bu kaynaklar nadiren boşalım yapmakta ve boşalım miktarlarının dikkate değer olmadığı belirtilmiştir.
Bu gözlemler ve ipuçları değerlendirilerek, SK1 kaynağına yoğunlaşılmış ve ölçü noktası da bu doğrultuda yerleştirilmiştir. Tez dönemi içinde SK2 kaynaklarında boşalım tespit edilmemiştir. Ancak, bu kaynaklarda fırtına dönemlerinde kısmen, günlük de olsa boşalım olabileceği tahmin edilmektedir.
SK3 Kaynağı: Bu kaynak Susuz köyünden Seydişehir’e giden kara yolu üzerindedir.
SK3 kaynağından yalnızca su kimyası ve izotop amaçlı örnekleme yapılmıştır. Kaynakta debi ölçümü bulunmamaktadır.
KS1: Susuz köyü önündeki alüvyon içinde açılan bir kuyu noktasıdır. Kuyudan yalnızca su kimyası ve izotop amaçlı örnekleme yapılmıştır.
Tnz: Tınaztepe Mağara Sistemi’nin parçalarından biri olan Tınaztepe Dolini’ne akan dere üzerinden yalnızca su kimyası ve izotop amaçlı örnekleme yapılmıştır.
5.2.2 Tınaztepe Mağara Sistemi
Tınaztepe Mağara Sistemi, Orta Toroslar’da, Giden Gelmez Dağları’nda karstlaşmanın son derece yoğun olduğu bölgenin kenarında yer almaktadır. MTA tarafından Üst Seviye (1533 m), Orta Seviye (1500 m) ve Alt Seviye (?) olarak üç bölümde tanımlanmıştır.
Mağara sisteminin en alt katından akan suların Suğla Polyesi’nin kenarından karstik kaynaklar vasıtasıyla boşalım yaptığı tahmin edilmektedir.
Mağara sisteminin batısındaki fliş fasiyesi ile Suğla Polyesi arasındaki yeraltısuyu bağlantısının daha önce de var olduğu bilinmektedir. Bu bölgede bir zamanlar düzenli
30
vadi oluşumlarını gösteren çok sayıda karst vadisi bulunmaktadır (Güldalı ve Nazik 1984). Bunlar, Konya - Manavgat Yolu (D695) üzerinden ulaşılabilen Polat Formasyonu’na ait kireçtaşlarında oluşan karstik sistemlerdir (Şekil 5.6).
Kotu 1533 m olan Küçük Tınaztepe Mağarası iki ana koldan oluşmaktadır. Orta Seviye’de yatay uzunluğu 1015 m olarak ölçülen Büyük Tınaztepe Mağarası, 100 metreden daha kısa şekilde haritalanmış Çoban Yatağı Mağarası ve Koyun Yatağı Mağarası bulunmaktadır. Yüzey sularının toplanıp yutulduğu, kot olarak net bir şekilde belirlenemeyen seviyede ise Tınaztepe Dolini bulunmaktadır (Şekil 5.7).
Şekil 5.6 Tınaztepe Mağara Sistemi’nin uzaktan görüntüsü (MTA 1981)
5.2.3 Susuz Yayla Düdenleri
Susuz Yaylası, Pınarbaşı Kaynağı’nın 7 km güneyinde ve Konya - Manavgat Yolu’na çok yakın (200 m) bir lokasyonda yer almaktadır (Şekil 5.8). Düdenlerin kireçtaşlarının çatlak sistemleri içinde, formasyon dokanaklarındaki süreksizlik düzlemlerinde oluştuğu gözlenmiştir (Şekil 5.9 ve Şekil 5.10).
31
Şekil 5.7 Tınaztepe Dolini (solda) ve Büyük Tınaztepe Mağarası girişi (sağda)
Şekil 5.8 Susuz Yayla göletleri (resimdeki sarı renkli her iki gölet de suludur)
Şekil 5.9 Susuz Yayla göletinin yakından görünüşü
32
Şekil 5.10 Susuz Yayla batısındaki düden (kuru)
Susuz Yayla düdenlerinin olduğu bölge yaklaşık 1450 m kotundadır. Susuz Yayla’nın hemen güneyinden geçen Konya - Manavgat Yolu (D695) kotu ise 1495 metredir. İzotop verileriyle elde edilen, Pınarbaşı Kaynağı’nın beslenme yüksekliği yaklaşık 1490 m kotundadır.
Susuz Yayla’daki düdenlerden, karların erimesi ile suların kaybolduğu Muharrem Düdeni’nde ani enjeksiyon metodu ile yapılan izleme testinin ardından düdenin; Pınarbaşı kaynağı, Fası Boğazı ve Konya - Manavgat Yolu üzerinde bulunan ve ters faydan boşalan kaynakların İçerikışla ile ilişkili oldukları belirlenmiştir. Düden ile Pınarbaşı Kaynağı arasında hesaplanan yeraltısuyu akım hızı 1820 m/gün olarak bulunmuştur. Test esnasında Pınarbaşı Kaynağı, Fası Boğazı ve İçerikışla kaynağındaki en yüksek izleyici derişimi sırası ile; 0.231 ppb, 0.191 ppb ve 0.097 ppb’dir (Çelik vd, 2018).
5.2.4 Suğla Gölü kıyı düdenleri
Suğla Gölü’nün eski taşkın alanı sınırlarında, alüvyon ile kireçtaşları arasında muhtelif düdenler yer almaktadır. Bu düdenler Susuz köyü doğusunda, Çatmakaya'nın hemen kuzeyinde yer almaktadır (Şekil 5.11). Vadi ve kanal morfolojisinin graben ile kesiştiği
33
noktalar düden oluşumu için elverişli yerlerdir. Alüvyon dokanağında yer alan düdenlerin inceleme dönemi içinde kuru ve aktif olanların bulunduğu görülmüştür.
Şekil 5.11 Suğla Gölü kıyı düdenleri çizilen hatlar üzerinde yer almaktadırlar
5.2.5 Susuz Güvercinlik Mağarası ve Karstik Vadisi
Susuz Güvercinlik Mağarası, Susuz Köyü’nün güneybatısındadır. Susuz Yayla’ya giden dağ yolu ile ulaşım sağlanan karstik vadidedir. Mağaranın iki girişi bulunmaktadır (Şekil 5.12). Ana girişi karstik vadi tabanında yer almaktadır. İkinci giriş ise yine aynı vadide tabandan 37 m yukarıda; yamaçta gelişmiş derin ve genişçe açılmış bir dolin şeklindedir.
Bu giriş, kısmen erimelerle kısmen de çökme ile ana galeriye açılmış baca şeklindedir.
Girişinden sonuna kadar kondüit (mağara içerisinde kanallar boyu su akımını yönlendiren oluşum) morfolojisi sergilemektedir.
Düden
34
Speleologie Dergisi’nin 64. Sayısında bu mağaranın araştırma raporu yer almaktadır (Bakalowicz 1970). 1972 yılında M. Clarke ve M. Raimond tarafından haritası yapılmıştır. Susuz Mağarası, adının tersine oldukça sulu bir mağaradır. Yapılan boya testi ile Tınaztepe Dolini ile birleştiği tespit edilmiştir. Tınaztepe Dolini’nden giren sular mağaraya ulaşmakta ve mağara içinde akışına devam ederek mağaranın bugünkü giriş ağzından yaklaşık 70 - 80 m aşağısında bir çağlayan yapmakta ve 40 - 50 m sonra bir sifonla son bulmaktadır (https://magara.org/ 2018).
Şekil 5.12 Susuz Güvercinlik Mağarası’nın girişlerini gösterir çizim (MTA 1981)
Susuz Güvercinlik karst vadisi üzerinde 2-3 adet düden tespit edilmiştir (Şekil 5.13).
Susuz köyü sakinleri, yağışların fazla olduğu dönemlerde karst vadisinin taştığını ve Susuz köyü tarafına doğru boşalım yaptığını ifade etmişlerdir. Tez döneminde herhangi bir taşkın gözlenmemiştir.
35
Şekil 5.13 Susuz Güvercinlik karst vadisi ve üzerinde oluşan düdenler (Susuz Güvercinlik Mağarası’nın üst girişinden kuzeye, Suğla Gölü tarafına bakılmaktadır)