Sahîhayn’da Muallak Hadisler

Burada Sahih-i Buhârî ve Sahîh Müslim’de bulunan muallak hadis sayısına, örneklerine ve hükmüne değinilecektir.

1. Sahîhayn’daki muallak hadis sayısı

Sahih-i Buhârî’de bulunan muallak hadis sayısı bin üç yüz kırk bir hadistir.

Bunların yüz atmış tanesi hariç, Buhârî mevsûl bir şekilde Sahîh’inde zikretmiştir.50 İbn Hacer, İmam Buhârî’nin Sahîh’inde mevsûl olarak zikretmediği yüz atmış hadisi

Tevfîk kitabında mevsûl bir şekilde zikretmiştir. Daha sonra daha mufassal olan Tağlîku’t-Ta’lîk kitabında bütün muallak hadisleri mevsûl bir şekilde yazmıştır.51

48 _{Buhârî, Sahîh, VI, 2701, Tevhid, 22, Hadis no: 6991.}

49 _{Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddin Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-Mizzî, Tehzîb fî esmâi’r-ricâl,}

thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2.bs., 1403/1983, XVIII,152; İbn Hacer,

Tehzîb, IV, 194-196; Takrîbü’t-Tehzîb, thk. Ebû Eşbâl Sağîr Ahmed Şağîf el-Pakistânî, Daru’l-

Âsıma, Riyad, 2000/1421, s.512; Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez- Zehebî et-Türkmânî ed-Dimaşkî, el-Kâşif fî maʿrifeti men lehû rivâye fi’l-kütübi’s-sitte, Muhammed Avvâme, Ahmed Muhammed Nemir Hatîb, Daru’l-Kıble, Cidde, 1413/1992, I, 559.

50 _{Nevevî, İrşâd, I,127, dipnot 4; Irâkî, Tabsıra, I, 134, dipnot 1; Süyûtî, Tedrîb, I, 110; San’ânî,}

Muhammed b. İsmâîl el-Emîru’s-San’ânî, Tavdîhu’l-efkâr li-maânî Tenkîhi’l Enzâr, thk. Ebû Üveys el-Kürdî, Bedr b. Receb, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire, 1.bs., 1431/2010, I, 103-104; Abdullah Şaban, Ta’sîl, s.511.

51 _{Süyûtî, Tedrîb, I, 124; Abdullah Şaban, Ta’sîl, s.511; Âdil Ebû Bekir Abdulazîz, el-Kavlü’l-latif}

22 Ebû Ali el-Gassânî ve Ebû Abdillah Muhammed b. Ali el-Mâzerî (ö.530/1135), Sahîh-i Müslim’de bulunan muallak hadis sayısının on dört olduğunu söylemişlerdir.52 _{İbnü’s-Salâh ve bazı âlimlere göre Sahîh-i Müslim’de bulunan} muallak hadis sayısı on iki tanedir.53 _{Müslim, muallak olan on iki hadisin teyemmüm} hadisi54 hariç on birini kendi kitabında mevsûl olarak zikretmiştir.55 Bunun yanında Reşîd el-Attar ve İbnü’s-Salâh kitablarında, Sahîh-i Müslim’de senedinde inkıtâ var olduğu sanılan bütün hadisleri mevsûl bir şekilde zikretmişlerdir.

2. Hükmü a. Sahîh Buhârî

Yukarıda zikredildiği gibi imam Buhârî, Sahîh’inde bulunan muallak hadislerin bir kısmını mevsûl olarak kendi kitabında zikretmiştir. Âlimlerin ittifak ettikleri üzere kitabının başka bir yerinde mevsûl olarak zikrettiği hadislerin hükmü sahihtir.56 Çünkü hadislerin senedlerini mevsûl bir şekilde başka bir yerde vermiştir.

Buhârî’nin Sahih’inin başka bir yerinde senedi mevsûl olarak zikretmediği muallak hadisler, Cezm (مزلْا) siğasıyla rivayet ettiği hadisler ve Temrîz ( ُضيِرْمَتلا) siğasıyla rivayet ettiği hadisler olmak üzere iki kısma ayrılır.57

1. Cezm siğasıyla rivayet ettiği hadisler

52 _{İbnü’s-Salâh, Sıyâne, s.76; Reşîd el-Attâr, Ebü’l-Hüseyn Reşîdüddin Yahyâ b. Ali b. Abdillāh el-}

Kureşî el-Ümevî en-Nablusî, Ġurerü’l-fevâʾidi’l-mecmûʿa fî beyâni mâ vakaʿa fî Sahîhi Müslim

mine’l-esânîdi’l-maktûʿa, thk. Sa’d b. Abdullah Âlü Humeyyid, Mektebetü’l-Maârif, Riyad,

1422/2001, s.108; Nevevî, Minhâc, I, 22.

53 _{Nevevî, İrşâd, I,127, dipnot 5; Irâkî, Tabsıra, I, 134, dipnot 1; İbn Hacer, Nüket, I, 352; Itr, Menhec,}

s.378; Bekkâr, Bulûğu’l-âmâl, s.226.

54 _{Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, Sahîh, thk. Ebû Kuteybe Nazar}

Muhammed el-Fârayâbaî, Daru’t-Tayyibe, Riyad, 1.bs., 1427/2006, I, 174-175, Hayz, 28, hadis no: 114

55 _{Ebnâsî, Burhaneddin İbrahim b. Musa b. Eyyub, eş-Şeze’l-fevvâh min Ulûmi’l-Hadis li’bni’s-}

Salah, thk. Salah Fethî Helal, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 1419/1998, I, 96; Irâkî, Tabsıra, I, 137; İbn

Hacer, Nüket, I, 352; Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî el-Leknevî, Zaferü’l-emânî bî şerhi Muhtasari’l-Cürcânî, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Daru’s-Selâm, Kahire, 5.bs., 1438/2016, s.135-136.

56 _{Ebnâsî, eş-Şeze’l-fevvâh, I, 93; Leknevî, Zaferü’l-emânî, s.135.} 57 _{İbnü’s-Salâh, Ulûmü’l-hadis, s.24-25; Nevevî, İrşâd, I, 128.}

23 Râvînin ( ىَكَح ،َلَعَ ف ،ىَوَر ،َرَكَذ ،َلاَق ) gibi malûm siğasıyla rivayet etmiş olduğu lafızlara cezm siğası denir.58 _{Buhârî’nin bu lafızlarla rivayet etmiş olduğu hadisler de} Buhârî’nin şartına göre cezm siğasıyla rivayet edilen muallak hadis ve başka âlimlerin şartlarına göre cezm siğasıyla rivayet edilen muallak hadis diye ikiye ayrılır.59

a. Buhârî’nin şartına göre

Buhârî kendi şartına uygun muallak bir hadisi cezm siğasıyla rivayet ederse ve dayandırdığı kişi sahâbe ve tabiînden olursa, istikrâ sonucu hadis makbul kabul edilir. Fakat dayandırdığı kişi sahâbe ve tabiînin dışında biri ise muallak olarak naklettiği kişiye kadar sened sahih kabul edilir.60

Muallak olarak naklettiği kişiden sonraki seneddeki diğer kişiler araştırılır da sahih hadis şartlarına uyuyorsa hadis, sahih hadis olarak kabul edilir, uymuyorsa hasen veya zayıf olarak kabul edilir.61 _{Bu duruma şu örnek verilebilir:}

ييِراَخُبلا َلاَق

:

ْحَتْسُم َمْلِعْلا ُمهلَعَ تَ ي َلا :ٌدِهاَُمُ َلاَق

ٌِبْكَتْسُم َلاَو ي

Buhârî’nin Sahîh’inde bab başlığında62 _{tahrîc etmiş olduğu yukarıdaki hadiste,} Buhârî cezm siğası olan ( ق لا ) ile rivayet ettiği için; bu hadis, Buhari’ye göre sahihtir.

Buhârî’nin hadisleri muallak bir şekilde rivayet etmesinin sebepleri şunlardır63_: 1. Başka bir yerde senedini zikretmesinden dolayı ihtisâr ederek senedlerdeki râvîlerin tümünü hazf etmiş olabilir.

2. Üstadından işitmemesinden dolayı muallak olarak rivayet etmiş olabilir. 3. Muallâk olarak riayet ettiği hadisi, Üstadından işitip işitmediği hususunda şüpheye düşmesinde dolayı muallak olarak rivayet etmiş olabilir.

58 _{İbnü’s-Salâh, Ulûmü’l-hadis, 24-25; Süyûtî, Tedrîb, I, 251.}

59 _{Sehavî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed, Fethu’l-mugîs bi şerhi}

Elfiyyeti’l-Hadis li’l-Irâkî, thk. Abdulkerim b. Abdullah el- Hudayr, Muhammed b. Abdullah Âl-i

Fehd, Daru’l-Menhec, Riyad, 1.bs.,.1426/2005, I, 100; İbn Hacer, Nüket, I, 326.

60 _{İbnü’s-Salâh, Ulûmü’l-hadis, s.24; Nevevî, İrşâd, I, 128.}

61 _{Ebnâsî, eş-Şeze’l-fevvâh, I, 94; Irâkî, Tabsıra, I, 138 ;Cudey’, Tahrîr, s.852.} 62 _{Buhârî, Sahîh, I, 290, İlim, 50 (Bab başlığında).}

63 _{İbnü’s-Salâh, Ulûmü’l-hadis, s.68 İbn Hacer, Nüket, I, 325-326; Leknevî, Zaferü’l-emânî, s.136;}

24 4. Üstadından müzâkere (ة ر كا ذ م) veya icâzet (ة زا ج إ) yoluyla aldığından aslı gibi rivayet etmeyi uygun görmemesinden dolayı muallak olarak rivayet etmiş olabilir.

b. Başka âlimlerin şartına uygun muallak hadisler

Buhârî bir hadisi muallak bir şekilde cezm siğasıyla rivayet ederse ve bu hadis kendi şartına göre değilse, bu hadis sahîh, hasen veya zayıf olabilir.

1. Sahîh Hadis: Bu çeşit hadise şu örnek verilebilir:

َيْحَأ ِ لُك ىَلَع َهللَّا ُرُكْذَي َمهلَسَو ِهْيَلَع ُهللَّا ىهلَص ي ِبهنلا َناَك ُةَشِئاَع ْتَلاَقَو ييِراَخُبلا َلاَق

.ِهِنا

Buhârî’nin Sahîh’inde64 _{tahrîc etmiş olduğu yukarıdaki hadiste, Buhârî hadisi} senedin tümünü zikretmeksizin doğrudan Hz. Âişe’den (r.a) rivayet etmiştir. Bu hadis cezm siğasıyla geldiği ve Sahîh-i Müslim’de65 _{mevsûl bir şekilde geçtiği için sahihtir.}

2. Hasen Hadis: Bu çeşit hadise şu örnek verilebilir:

ييِراَخُبلا َلاَق

:

ميِكَح ُنْب ُزْهَ ب َلاَق

،

ِهيِبَأ ْنَع

،

ِهِ دَج ْنَع

،

:َمهلَسَو ِهْيَلَع ُهللَّا ىهلَص ِ ِبهنلا ْنَع

اَيْحَتْسُي ْنَأ يقَحَأ ُهللَّا"

". ِساهنلا َنِم ُهْنِم

Buhârî’nin Sahîh’inde66 _{tahrîc etmiş olduğu yukarıdaki hadiste, Buhârî hadis} Behz b. Hakîm’e kadar kendi şartına göre olduğu için muallak bir şekilde rivayet etmiştir. Behz b. Hakîm67 _{den sonrası kendi şartına göre olmadığı için senedli bir} şekilde rivayet etmiştir. Bu hadis hasen hadis olarak meşhur olmuş bir hadistir.68

3. Zayıf Hadis: Bu çeşit hadise şu örnek verilebilir:

ٌسُواَط َلاَق :ييِراَخُبلا َلاَق

،

ِةَقَدهصلا ِفي سيِبَل ْوَأ صيَِخَ باَيِث ضْرَعِب ِنِوُتْ ئا :ِنَمَيْلا ِلْهَِلأ ُهْنَع ُهللَّا َيِضَر ٌذاَعُم َلاَق

ا َناَكَم

.ِةَنيِدَمْلِبِ َمهلَسَو ِهْيَلَع ُهللَّا ىهلَص ِ ِبهنلا ِباَحْصَِلأ ٌرْ يَخَو ْمُكْيَلَع ُنَوْهَأ ِةَريذلاَو ِيرِعهشل

65 _{Müslim, Sahîh, I, 176, Hayz, 30, hadis no: 117 (373).} 66 _{Buhârî, Sahîh, I, 107, Ğusül, 20.}

67 _{Mizzî, Tehzîb, IV, 259; İbn Hacer, Tehzîb, I, 467.} 68 _{Leknevî, Zaferü’l-emânî, s.138.}

25 Buhârî’nin Sahîh’inde69 _{tahrîc etmiş olduğu yukarıdaki hadiste, Buhârî, Tâvûs} b. Keysân(ö.106/725)’a kadar kendi şartına göre olduğu için hadisi muallak bir şekilde rivayet etmiştir. Yani Tâvûs b. Keysân’a kadar hadis sahihtir. Fakat Tâvûs b. Keysân, bu hadisi Muâz b. Cebel’den (r.a) işitmediğinden dolayı aralarındaki inkıtâ sebebiyle hadis zayıf olarak kabul edilmiştir.70

2. Buhârî’nin Temrîz siğasıyla rivayet ettiği hadisler

Râvînin (يَكُْيَ ،يِكُح، يَوْرُ ي، َيِوُر، ُرَكْذُي، َرِكُذ، ُلاَقُ ي، َليِق) gibi mechûl siğasıyla rivayet etmiş olduğu lafızlara “temrîz siğası” denir.71 _{Buhârî, muallak bir hadisi temrîz siğasıyla} nakl edip ve kitabının başka bir yerinde mevsûl bir şekilde zikrederse, bu hadis sahîh hadis olarak kabul edilir.72

Buhârî hadisi mevsûl bir şekilde kitabının başka bir yerinde zikretmezse, bu hadis sahîh, hasen veya zayıf da olabilir.73 _{Bu çeşit hadisler, Buhârî’nin şartına göre} temrîz siğasıyla rivayet edilen muallak hadis ve başka âlimlerin şartlarına göre temrîz siğasıyla rivayet edilen muallak hadis diye ikiye ayrılır.74

a. Buhârî’nin şartına göre

İbn Hacer, Buhârî’nin temrîz siğasıyla çok az rivayette bulunduğunu, rivayet bulunduğu takdirde sadece manası ile rivayet ettiğini söylemiştir.75 _{Bu çeşit hadise şu} örnek verilebilir:

ا َلاَق

:ييِراَخُبل

ببِ

ِباَتِكْلا ِةَِتِاَفِب ىَقيرلا

،

.َمهلَسَو ِهْيَلَع ُهللَّا ىهلَص ِ ِبهنلا ْنَع ساهبَع ِنْبا ْنَع ُرَكْذُيَو

Buhârî’nin Sahîh’inde76 _{tahrîc etmiş olduğu yukarıdaki hadisi, Buhârî temrîz} siğasıyla rivayet etmiştir. Fakat Buhârî, bu hadisi mevsûl bir şekilde Kitabü’t-Tıb’da77 69 _{Buhârî, Sahîh, II, 525, Zekât, 32.}

70 _{Leknevî, Zaferü’l-emânî, s.138; Âdil, el-Kavlü’l-latif, s.43.} 71 _{Süyûtî, Tedrîb, I, 251.}

72 _{Leknevî, Zaferü’l-emânî, s.138; Abdullah Şaban, Ta’sîl, s.520.}

73 _{İbnü’s-Salâh, Ulûmü’l-hadis, s.25; İbn Hacer, Nüket, I, 326; Leknevî, Zaferü’l-emânî, s.138;}

Muhammed b. Muhammed Ebû Şehbe, el-Vasît fî ulûmi ve mustalahi’l-hadis, Âlemu’l-Marife, Beyrut, 1403/1983, s.253-254.

74 _{Sehavî, Fethu’l-mugîs, I, 100; İbn Hacer, Nüket, I, 326.} 75 _{İbn Hacer, Nüket, I, 326; Leknevî, Zaferü’l-emânî, s.138.} 76 _{Buhârî, Sahîh, V, 2166, Tıb, 32, (Bab başlığında).}

26 nakletmiş, burada manası ile rivayet etmiştir. Bundan dolayı bu hadis sahîh bir hadis olarak kabul edilmiştir.

b. Sahîh-i Müslim

Sahîh-i Müslim’de bulunan muallak hadis sayısı yukarıda zikredildiği üzere on

iki tanedir.78 Bunların on biri mevsûl bir şekilde Sahih-i Müslim’in başka yerinde geçmektedir. Bundan dolayı on bir tane hadis sahih kabul edilmiştir. Mevsûl bir şekilde geçmeyen teyemmüm hadisi79 _{ise Sahîh Buhârî’de}80 _{mevsûl bir şekilde geldiği} için sahih kabul edilmiştir.