2.8 POMPALARDA ENERJ‹
2.8.5 SADECE PRIMER DEVREL‹ VEYA PRIMER - SEKONDER DEVREL‹ DE⁄‹fiKEN
DEB‹L‹ SULU S‹STEMLER
Tek (Primer devre) devreli sistem flemas› fiekil 2.46A’da verilmifltir. Buna göre;
Primer devre pompalar›, suyu hem çillerler üzerinden hem de sistem üzerinden dolaflt›r›r. Sistemde ve çiller üzerinde de¤iflken debi dolaflmaktad›r.
Çillerler paralel olarak ba¤lanm›flt›r ve her biri oto-matik izolasyon vanas›yla donat›lm›flt›r. Çiller dev-reden ç›k›nca, bu vana kapanarak gruptan su geçifli-ni durdurur.
Tek devreli sistemde üç çillerin tek pompa gru-buyla beslenmesi daha avantajl›d›r ve kesinlikle tavsiye edilir.
Herhangi bir çiller devreye girerken geçen su h›z›-n› s›f›rdan bir minimuma yavafl yavafl art›rmak mümkündür. Böylece di¤er gruplarda dolaflan su miktar›n›n ani de¤iflimi önlenmifl olup, çal›flan çil-ler say›s›yla çal›flan pompa say›s›n› uydurmak zo-runda kal›nmaz.
So¤utulmufl su gidifl ve dönüfl s›cakl›klar› aras›nda-ki fark› k›smi yüklerde yüksek tutmak mümkündür.
Bunun için iki pompan›n üç çillere hizmet vermesi mümkündür. K›smi yüklerde azalan s›cakl›k fark›n-da iki pompa bir çilleri besleyebilir. Böylece bu çilleri di¤erleri devreye girmeden önce tam yükle-mek mümkün olur.
Bu sistem çok fazla say›da çiller bulunan ve temel yükü büyük olan ve yük de¤iflimi fazla olmayan en-düstriyel sistemler için uygundur.
‹ki devreli (Primer - Sekonder) sistem flemas› fiekil 2.46B ve C’de verilmifltir. Buna göre,
Primer devre pompalar› her çillere bir adet sabit debi-li olmak üzere özel olarak tahsis edilmifltir. Her çiller-den sabit su debisi geçer (fiekil 2.46B).
Bu pompalar birlikte gruplanarak de¤iflken debili dü-zende tek kollektöre de basabilirler. Bu alternatifte primer devrede ayn› pompa-kollektör grubundan üç çiller de beslenecektir (fiekil 2.46C).
fiekil 2.46A. TEK DEVREL‹ (Primer) S‹STEM fiEMASI
fiekil 2.46C. ‹K‹ DEVREL‹ (Primer - Sekonder) S‹STEM fiEMASI fiekil 2.46B. ‹K‹ DEVREL‹ (Primer - Sekonder) S‹STEM fiEMASI
(Primer Devre Pompalar› Her Gruba Ayr›)
Primer-sekonder iki devreli sistemlerde, her iki primer devre pompa düzenlemesi de kullan›labilir.
Kollektörlü grup düzenlemesinde, fazladan bir avantaj olarak, herhangi bir pompa herhangi bir çilleri besle-yebilir. Ayr›ca, bu düzenlemede bir dördüncü yedek pompa kullan›labilir ve bu yedek herhangi bir çilleri gerekti¤inde besleyebilir.
Birebir düzenlemede bir pompa bozulunca, ait oldu¤u çiller de durdurulmak zorundad›r.
Buna karfl›l›k, birebir düzenleme kontrol basitli¤i avantaj›na sahiptir. Pompa do¤rudan çiller kontrol pa-nelinden kumanda edilebilir ve çillerin talep etti¤i an çal›flmay› garanti eder.
Bu düzenleme ayn› zamanda, farkl› çiller bas›nç dü-flüm de¤erlerine sahip tesislerde, primer pompalama enerjisinden tasarruf imkan› yarat›r. Örne¤in absorpsi-yonlu ve kompresörlü çillerin birlikte kullan›ld›¤› hib-rid sistemlerde veya eflit güçte olmayan çillerlerin kul-lan›ld›¤› sistemlerde durum böyledir.
Böyle durumlarda her çillere kendi ihtiyac›na uygun, ayr› birer pompa tahsis edilmelidir.
fiemada bir by-pass hatt› ve üzerinde bir çek valf gö-rülmektedir. Pompalar sabit debilidir. Sekonder dev-rede ise de¤iflken debili pompalar kullan›l›r ve bunlar sistem yüküne göre sekonder devrede dolaflan ak›fl-kan debisini ayarlar. Sekonder devreye, primer devre-den ihtiyaç oran›nda su al›n›r. Primer devrede fazla su, by-pass devresinden geri döner.
Düflük yüklerde primer devrede s›cakl›k fark› ΔT aza-lacakt›r. By-pass devresindeki çek vana di¤er bir çiller devreye girmeden önce, mevcutlar›n tam yüklenmesi-ne ve tesisin eyüklenmesi-nerji kullan›m›n›n düflük tutulmas›na imkan tan›r.
Bu sistemin ana avantaj›, basitli¤i ve kontrol
kolayl›-¤›d›r. Bu nedenle konfor klimas›nda tercih edilir.
Tek (Sadece Primer) Devreli Sistemlerin Avantajlar›:
• Yat›r›m maliyetleri düflüktür.
• Daha az yer kaplar.
• Sekonder devredeki vana, armatür vs azal›r ve kü-çük sistemlerde pompa güç gereksinimi düflebilir.
• Bu durumda pompa iflletim maliyetleri düfler.
Dezavantajlar›:
• Daha karmafl›kt›r ve by-pass kontrolün bozulma riski vard›r.
• Çillerlerin devreye sokulmas› ve kontrolü kar-mafl›kt›r, çal›flmama riski vard›r. Sistemde dola-flan ak›flkan miktar›, kullan›m devresi taraf›ndan belirlenir. Bu talep belirliyken bir çillerin devre-ye girmesi halinde di¤er çal›flan çillerlerde dola-flan ak›flkan miktar› aniden azalacakt›r. Bu, çiller üzerinde son derece olumsuz etkiler oluflturur ve istenmez.
• Sistemdeki su, yaln›z primer pompalar ile dolaflt›r›l›r.
• Tüm debi, en kritik devre bas›nc›n› yenecek flekil-de bas›nçland›r›l›r ve enerji kayb› çok fazla olur.
2.8.6 FAN COIL S‹STEMLER‹NDE (Sulu Sistemlerde) FREE COOLING UYGULAMASI Sulu sistemlerde su taraf› free cooling sistemleri do¤-rudan ve dolayl› olarak iki tipe ayr›labilir. Do¤do¤-rudan su taraf› sistemleri, fiziksel olarak so¤utulmufl su devre-siyle kondenser devresini free cooling operasyonu s›-ras›nda birlefltirir. Böylece ›s›y› direkt olarak so¤utma kulesinden d›flar› atmak mümkün olur. Burada so¤utul-mufl su devresi, free cooling s›ras›nda aç›k devre hali-ne gelmektedir. Bu tekni¤in ana avantaj›, so¤utulmufl su s›cakl›¤›n› d›fl hava yafl termometre s›cakl›¤›na yak-laflt›rmak ve minimum de¤ere indirebilmektir. Böylece free cooling kapasitesini maksimize etmek mümkün olur. Ancak bu sistemin dezavantaj›, çok s›k› su flart-land›rma yap›larak, korozyon riskini minimize etmek ve suyu çok iyi filtre etmektir. So¤utma kulesinden gi-ren toz, toprak ve kirin, so¤utulmufl su devresinde çö-kelmesini önlemek zorlu¤u vard›r. Bu nedenle çok iyi bir filtrasyon gereklidir. Kirlilik ve korozyon riski bu sistemlerin kullan›m›n› s›n›rlamaktad›r. Buna ra¤men bu sistemler, 1980’li y›llarda k›sa bir süre popüler ol-mufltur. Kapal› tip kule kullan›labilir. Ancak ilk yat›r›m ve iflletme maliyeti daha yüksek olacakt›r.
Ancak daha sonraki y›llarda dolayl› sistemler öne ç›k-m›fl ve genel uygulama bu yönde olmufltur. Dolayl›
sistemlerde so¤utulmufl su devresini d›fl etkilerden ve kirlilikten korumak üzere, araya bir plakal› eflanjör ilave edilmektedir. Böylece so¤utulmufl su devresi, her zaman kapal› bir devredir. Plakal› eflanjörde so¤ut-ma kulesinden gelen so¤uk su, kliso¤ut-ma devresinde dola-flan so¤utulmufl suyu so¤utmaktad›r. Dolayl› sistemin dezavantaj›, araya ilave bir devrenin girmesidir. Bu, so¤utulmufl su s›cakl›¤›n› d›fl yafl termometre
s›cakl›-¤›ndan daha çok açar. Böylece free cooling kapasitesi belirli oranda düfler.
Bu sistemde free cooling, d›fl hava yafl termometre s›-cakl›¤›n›n düflük oldu¤u dönemlerde yap›labilir. Bu-nun için d›fl s›cakl›¤›n düflük oldu¤u bu dönemde sis-temde (bilgisayar odalar› gibi) hala ciddi bir so¤utma yükü olmas› flartt›r.
Bu nedenle bu sistemlerde so¤utulmufl su s›cakl›¤›n›n biraz daha yüksek olmas› kabul edilebilir.
Dolayl› uygulama flematik olarak fiekil 2.47’de gösterilmifltir.
2.8.7 SO⁄UTULMUfi SU (Çiller) S‹STEMLER‹NDE DE⁄‹fiKEN HIZLI POMPALARLA ENERJ‹ TASARRUFU
Is›tma ve klima sistemlerinde uygulamalar›nda de¤ifl-ken h›zl› pompalar›n ve geliflmifl kontrol cihazlar›n›n kullan›lmas›, tesisatlar› sadelefltirebilmektedir.
Ayar vanalar›, çok amaçl› servo motorlu vanalar, by-pass köprüleri ve tesisatta bas›nç kayb› yaratan di¤er baz› borulama aksesuarlar›n›n kullan›m›na ge-rek kalmamaktad›r.
fiekil 2.47. FREE COOLING UYGULAMASI (Sulu Sistem)
Devreler; sadece de¤iflken h›zl› pompalar, borular, kesme vanalar› ve kontrol vanal› bataryalar›n kullan›l-mas›yla kurulabilmektedir.
Geliflmifl kontrol cihazlar›yla sistem, kullan›m flartla-r›na uygun olarak otomasyona tabi tutulmakta, manu-el ayarlamalara gerek kalmamaktad›r.
De¤iflken h›zl› pompalar›n kullan›lmas›yla tesisat›n basitlefltirilmesinin yan› s›ra enerji tasarrufu sa¤lan-makta ve tesisat ekipmanlar›n›n faydal› kullan›m ömürleri de uzat›lmaktad›r. Böylece tesisat›n ömür boyu maliyeti düflürülerek, kullan›c›ya önemli bir ekonomi sa¤lanmaktad›r.
De¤iflken h›zl› pompalar› kullanarak bu avantajlar›n gerçekleflebilmesi için ön flart, kullan›c›n›n su debisi gereksiniminin de¤iflken olmas›d›r.
Tesisat mühendisi, kullan›c›n›n debi gereksinim ka-rakteristi¤ini inceleyerek (veya öngörerek), kullan›m debilerini (belli bir minimum de¤erle, maksimum bir de¤er aras›nda de¤iflken olan), kullan›m süreleriyle birlikte tespit etmeli ve bu karakteristi¤e en uygun olacak flekilde tesisat devrelerini kurmal› ve de¤iflken h›zl› pompa seçimlerini buna göre yapmal›d›r.
Kullan›c›n›n debi gereksiniminin kullan›m süresi bo-yunca sabit oldu¤u durumlarda de¤iflken h›zl› pompa kullan›m›na gerek yoktur.
Is›tma ve klima uygulamalar›nda kullan›lan de¤iflken h›zl› pompalar kapal› devrelerde çal›flan, yani sirkü-lasyon yapan pompalard›r.
De¤iflik özellikteki birçok santrifüj pompa tipi bu amaçla kullan›labilmektedir. Tek kademeli in-line pompalar, blok pompalar, norm pompalar ve bölüne-bilir gövdeli (split-case) pompalar ›s›tma ve klima te-sisatlar›nda en çok kullan›lan pompa tipleridir.
Bu pompalar, frekans kontrollü cihazlar› kullan›larak de¤iflken h›zl› hale getirilirler.
De¤iflken h›zl› pompa kullan›ld›¤›nda, cevaplanmas›
gereken en önemli sorulardan biri, pompan›n h›z›n›n tesisat›n hangi kriteri baz al›narak nas›l bir otomasyon düzeni içinde de¤ifltirilece¤idir. Buna, pompan›n kontrol veya regülasyon (ayar) tipinin belirlenmesi (seçilmesi) de denir.
Tesisat proje mühendisinin elinde pompan›n regülas-yon tipini seçerken baz alabilece¤i asl›nda flu fiziksel veriler vard›r:
- Zaman
- Bas›nç (veya bas›nç fark›) - S›cakl›k (veya s›cakl›k fark›) - Debi
Regülasyonda bunlardan sadece biri veya birkaç› bir-likte de kullan›labilir.
Bunlar› ölçen ve ölçtü¤ü de¤erlere orant›l› sinyal üre-ten cihazlara analog sensörler (alg›lay›c›lar) denil-mektedir. Örne¤in:
- Analog bas›nç fark› sensörü - Analog s›cakl›k sensörü
Zamana ba¤l› otomasyonda pompan›n çal›flt›r›lmas›, durdurulmas› ve/veya h›z›n›n belli zamanlarda belli de¤iflken de¤erlere set edilmesi, öngörülen bir zaman plan›na uygun olarak gerçeklefltirilmektedir.
Bas›nca ba¤l› otomasyonda, tesisat›n de¤iflik noktala-r›ndaki su bas›nc› veya aralanoktala-r›ndaki bas›nç fark› de¤e-ri baz al›narak pompan›n devir h›z›n›n regülasyonu sa¤lanmaktad›r. Anlafl›laca¤› üzere bas›nca ba¤l› regü-lasyon yap›labilmesi için ön flart, tesisat bas›nc›n›n (tesisat devreleri kapal› devre oldu¤u için bas›nç ka-y›plar› toplam›n›n) yani tesisat›n kendi sistem karak-teristi¤inin de¤iflkenlik arz ediyor olmas›d›r.
Çal›flma süresi boyunca bünyesindeki bas›nç kay›pla-r› sabit kal›p de¤iflmeyen tesisatlarda bas›nca ba¤l›
pompa otomasyonu yap›lamaz.
S›cakl›¤a ba¤l› otomasyonda, genelde tesisat›n için-de dolaflan suyun, tesisat›n için-de¤iflik noktalar›ndaki s›-cakl›¤› veya aralar›ndaki s›cakl›k fark› de¤eri baz al›narak pompan›n devir h›z›n›n regülasyonu (ayar›) sa¤lanmaktad›r.
Yükselen s›cakl›kla orant›l› olarak pompan›n h›z›-n›n azalt›lmas› veya yükseltilmesi gibi seçenekler sunulmaktad›r.
Debiye ba¤l› otomasyonda, tesisat›n içinde dolaflan suyun, tesisat›n de¤iflik noktalar›ndaki debi de¤eri baz al›narak pompan›n devir h›z›n›n regülasyonu sa¤lan-maktad›r. Bu uygulama, tesisat devrelerinde çok nadi-ren kullan›lan bir seçenektir.
Yukar›daki aç›klamalardan anlafl›ld›¤› gibi tesisat dev-relerinde en çok kullan›lan regülasyon (ayar) tipi olan bas›nç fark›n›n baz al›nd›¤› otomasyon, bünyesinde termostatik veya iki yollu motorlu vana gibi otomatik k›sma yapan ekipmanlar›n bulundu¤u tesisat devrele-rinde kullan›labilir.
Bünyesinde otomatik k›sma yapan ekipman bulundur-mayan (örne¤in kesme vanas› veya üç yollu motorlu vana gibi sadece sabit kesitli ekipmanlar bulunduran) devrelerde ise ancak suyun s›cakl›¤›n›n veya s›cakl›k fark› de¤erinin baz al›nd›¤› otomasyon veya zamana ba¤l› de¤iflkenlik uygulanabilir.
Günümüzde yeni yap›lan mekanik ve tesisat uygula-malar›n›n yaklafl›k hepsinde de¤iflken h›zl› pompalar ve geliflmifl kontrol cihazlar› kullan›lmaktad›r. Ancak eskiden kurulmufl sabit h›zl› pompalar, manuel ayar vanalar› vb ekipmanlar içeren tesisat uygulamalar›
çok fazla say›da vard›r ve yüksek enerji tüketimleriy-le çal›flmaktad›r. Bu tesistüketimleriy-lerin enerji tüketimi incetüketimleriy-le- incele-nip, tüketimin nas›l azalt›labilece¤i, maliyeti ve yat›-r›m amortisman süreleri hesaplanmal›d›r. Ancak bu hesaplamalarda;
- bugünkü enerji maliyetleriyle,
- sistemin ekonomik ömrü içerisindeki tahmini orta-lama enerji maliyetinin,
ortalamas› al›nabilir. Ya da en az›ndan gelecekteki ener-ji maliyetinin amortisman süreleri hesaplanmal›d›r.
2.8.8 SO⁄UTULMUfi SU (Çiller)
DEVRELER‹NDE POMPALAMA ENERJ‹
TÜKET‹MLER‹N‹N AZALTILMASI VE BAS‹TLEfiT‹R‹LMES‹
Dijital kontrol ve de¤iflken debili pompalamadaki ge-liflmeler art›k s›cak ve so¤uk (so¤utulmufl) su sistem-lerinde kullan›lmas› gereken armatür say›s›n› hayli azaltm›flt›r. Ayar vanalar›, çok amaçl› kesme vanalar›, by-pass ve bunun gibi ciddi enerji tüketen elemanlar›n ço¤u sistemlerde art›k yer almamakta veya çok daha az kullan›lmaktad›r. Ayr›ca pompa h›zlar›n›n hassas kontrolü pompa ak›fl ve bas›nc›n› kontrol etmesi bek-lenen baz› boru arajmanlar›n›n da ortadan kaybolma-s›na yol açm›flt›r. Bir baflka deyiflle tüm k›smi yükler-de su yükler-devrelerinyükler-de istenilen bas›nç ve yükler-debiyi sa¤layan de¤iflken debili pompalar ve serpantin kontrol vanala-r› sistemlerin ana elemanlavanala-r› olmufltur.
fiekil 2.49’da basit tek zonlu ve sabit debili pompal›
bir çiller su devresi gösterilmektedir. Bu sistem her-hangi bir yük de¤iflimini öngörmeyen ve frekans kontrolünün henüz gelifltirilmedi¤i 1960’lar›n oldukça iyi bir tasar›md›. Bugün bile bu sistem, sabit yüke sa-hip ( örne¤in bir bilgisayar merkezi için ) uygulanabi-lir. fiekil 2.49’daki sistem bugün uygulanacak olsa
de-¤iflken debili pompalar sayesinde (iki yollu motorlu vanalar kullanmak kayd›yla) serpantinlerdeki ayar va-nalar›na ihtiyaç olmayacakt›r (fiekil 2.50). Bugün bu flekilde çal›flan yüzlerce sistem mevcuttur.
De¤iflken debili primer pompalar›n kullan›m› 1994 y›-l›nda bafllanm›flt›r. Bafllang›çta çiller üreticileri kabul edilebilir minimum debi konsepti karfl›s›nda oldukça tu-tucu davranm›flt›r. Genel olarak evaparatör su geçifl h›z›-n›n 0,9 m/s alt›na düflmesine karfl› ç›k›lm›flt›r. Bugün ise baz› üreticiler k›smi yüklerde bu de¤erin 0,5 m/s’ye ka-dar düflürülebilece¤ini belirtmektedirler. Sonuç olarak minimum evaparatör geçifl h›z›ndaki bu sapmalar her proje için kontrol edilmeli ve o projede kullan›lan çiller-lerin üreticisinin istedi¤i de¤erlerle uyum sa¤lamal›d›r.
Genellikle HVAC sistemlerinin ço¤u fiekil 2.49 ve fiekil 2.50’deki tasar›mlardan çok daha karmafl›kt›r.
fiekil 2.51 primer/sekonder pompal›, sabit debili, dört zonlu bir sistemi göstermektedir. Bütün pompalarda ayar vanas›, çekvalf ve kesme vanalar› mevcuttur.
Böyle bir sistemde so¤utma yükü de¤iflken ise önem-li bir enerji israf›n›n oldu¤u çok aç›kt›r. Enerji kayb›
özellikle zon dönüfllerindeki ak›fl kontrol vanalar›nda gerçekleflecektir. E¤er zonlar fiziksel olarak birbirle-rinden çok uzaksa, sekonder pompalarda kullan›lan enerjinin büyük k›sm› çillerlere en yak›n zondaki va-nalarda harcanacakt›r. Ayr›ca pompa ç›k›fllar›ndaki serpantinlerdeki ayar vanalar› da k›smi yüklerde k›s›-larak enerji kay›plar›na yol açacakt›r. Sonuç ok›s›-larak, sabit h›zl› (debili) bir sistemin k›sm› yüklerde çal›fl-t›rmam›z büyük enerji kay›plar›na neden olacakt›r.
olmadan de¤iflken h›zl› (debili) sisteme dönüfltürülmesi ciddi enerji tasarrufu sa¤layacakt›r. Güney Kaliforni-ya’daki bir otelde böyle bir dönüflüm sayesinde (bu dönü-flümde pompa, çiller, so¤utma kulesi kapasiteleri önemli ölçüde düflmüfltür) %68’e varan enerji tasarrufu sa¤lan-m›flt›r. fiekil 2.51’de belirtilen 4 zonlu (veya çok zonlu) bir sistemin de¤iflken debili pompalama dizayn› için
de-¤iflik alternatifleri mevcuttur. Genelde zonlar›n birbirin-den olan uzakl›klar› bu konuda belirleyici olmaktad›r.
E¤er zonlar bir bina içinde ve birbirlerine yak›n ise fie-kil 2.52’de görüldü¤ü gibi bir adet primer pompa seti ye-terli olacakt›r. E¤er her zon ayr› bir bina ise ve binalar birbirinden uzak ise her bina için ayr› de¤iflken debili zon pompas› konulmal›d›r (fiekil 2.53). Böyle bir tasa-r›mda çillerleri korumak için minimum ak›fl sirkülatör-leri (pompalar›) kullan›lmal›d›r. Ayr›ca her çilsirkülatör-lerin giri-flinde o çillerin devrede olmamas› halinde su ak›fl›n› ke-secek on-off kontrol vanalar› tesis edilmelidir. Bu vana-lar›n olmamas› halinde sistemden dönen su çal›flmayan çillerin de içinden geçecek ve di¤er (çal›flan) çillerden gelen so¤utulmufl su ile kar›flarak gidifl su s›cakl›¤›n› set de¤erinden daha yüksek bir de¤ere getirecektir.
Genellikle devrelerde bir pompa grubunun iptal edil-mesi, pompa girifl - ç›k›fl armatürlerinde (kesme vana-s›, pislik tutucu, çekvalf vs.) gerçekleflen bas›nç ka-y›plar›n›n da ortadan kalkmas›na neden olacakt›r. Ka-liteli tasar›mlarda bu bas›nç kay›plar› 24 kPa, zay›f ta-sar›mlarda ise 42 kPa mertebelerindedir. Dolay›s›yla de¤iflken debili bir sistemde sekonder ve/veya zon pompalar›n›n elenmesi de¤iflken debili primer pompa basma yüksekliklerinde 48 kPa ile 84 kPa aras›nda
de-¤iflen bir azalma sa¤layacakt›r.
fiekil 2.53’te görülen pompalar›n minimum motor güç-leri oldukça düflük ç›kmaktad›r. Her birinin tasar›m de-bi de¤eri 907 m3/h olan 7.034 kW so¤utma kapasiteli çillerlerin bulundu¤u bir sistemde evaparatör geçifl h›-z›n›n 2 m/s, k›smi yüklerde izin verilen minimum geçifl h›z›n›n da 0,45 m/s oldu¤unu varsayal›m. %100 debide (dizayn debisi) çal›fl›rken evaparatör su taraf› bas›nç kayb› 63 kPa ise, pompan›n minimum basma
yüksekli-¤i 3 kPa ile pompa armatürlerinde oluflan bas›nç kay›p-lar›n›n toplam›na eflit olacakt›r. Bu kay›plar›n 48 kPa ve pompa veriminin % 80 oldu¤unu varsayarsak pompala-r›n motor gücü 3,7 kW ç›kacakt›r. Bu pompalapompala-r›n kont-rolü, ya fiekil 2.54’teki gibi bir debi kontrol cihaz› ile, veya evaparatör girifl - ç›k›fl›n› ölçen bir fark bas›nç anahtar› ile (fiekil 2.55) gerçekleflecektir.
Mevcut sabit debili çiller tesislerinde karfl›m›za ç›kan enerji israflar›n› mevcut pompalar› ve borulamay› hiç de¤ifltirmeden düzeltmek mümkündür (fiekil 2.56). Bu dizayn fiekil 2.51’deki sistemin de¤iflken debili hale çevrilmesinden ibarettir.
Bu uygulamada;
• Tüm pompalar frekans kontrolü eklenerek
de¤ifl-• Çillerlerdeki minimum ak›fl sisteme eklenen ilave bir by pass vanas› ile kontrol edilmifltir.
• Çiller pompalar›n›n h›z› DP1 fark bas›nç anahtar›
ile kontrol edilmifltir.
• Sekonder pompalar›n h›z› ise so¤utulmufl su dev-resinin en uzak noktas›na monte edilmifl DP2 fark bas›nç anahtar› ile kontrol edilmifltir.
Bu tür bir tadilat fiekil 2.52’deki gibi bir sistemin olufl-turulmas› için pompalar›n ve borulaman›n tümüyle de¤ifltirilmesinden daha az maliyetle gerçeklefltirilebi-lir. Ancak yine de bir tasar›mc›n›n pompalar›n, çiller-lerin so¤utma kuleçiller-lerinin küçültülmesi halinin fizibili-tesini yapmas› gerekebilir.
Bu sistemde bina zon pompalar› her binan›n üst kod-lar›na monte edilmifl DP2 fark bas›nç anahtar› ile kontrol edilecektir. Ayr›ca pompalar›n bir by pass çek vanas› olacak ve zon dönüfl kontrol vanalar (fiekil 2.51’de yer alan) iptal edilerek bunlarda oluflan yük-sek enerji kay›plar› elenecektir.
Bina so¤utma yükünde bir azalma olmas› halinde, se-konder pompa bas›nçlar› yeterli olmas› halinde zonda-ki DP2 fark bas›nç anahtarlar›nda fark bas›nç de¤eri yükselecek ve bir süre sonra bina pompalar› duracak-t›r. Bundan sonra sekonder pompalar›n kontrolü de bi-nalardaki fark bas›nç anahtarlar› ile gerçekleflecektir.
Tam tersi e¤er binalardaki yükler artarsa, zon pompalar›
otomatik olarak devreye girecektir. Görüldü¤ü gibi sis-temlerdeki pompa h›z kontrolleri tümüyle fark bas›nç anahtarlar› ile yap›lmaktad›r. Bu durum son 25 y›lda ken-dini ispatlam›fl bir metot olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.
Binalarda zon pompalar›n›n (ve baz› hallerde kar›fl›m 3 - yollu vanalar›n›n) kullan›lmas›n›n bir baflka avan-taj› daha yüksek s›cakl›klar istenen zonlarda gidifl su-yu ile dönüfl susu-yunu kar›flt›rarak ekonomi sa¤lamakt›r.
Ancak günümüzde boru izolasyon malzeme kalitesin-deki art›flla (yal›t›m›n yeterli kal›nl›kta ve do¤ru yap›l-mas› kayd›yla) buna da çok gerek kalmamaktad›r.
E¤er bir endüstriyel tesiste HVAC sistemindeki s›cak-l›klardan daha düflük bir so¤uk su ihtiyac› var ise bir booster çiller konmas› tüm sistemin düflük s›cakl›kta tesis ve iflletilmesinden daha iyi olmaktad›r. Örne¤in, herhangi bir tesiste 4°C'lik bir so¤utulmufl su ihtiyac›
varsa 7°C’lik HVAC su s›cakl›¤›n› istenen de¤ere düflüren bir booster çiller kullan›labilir. Bu tabii ki bir tasar›m problemidir ve her özel durumda mühendisler taraf›ndan ayr›ca de¤erlendirilmelidirler.
Bu bölümdeki bütün flekillerde her çillere ayr› pompa bas-maktad›r. fiekil 2.56’de gösterildi¤i gibi pompalar›n ç›k›fl-lar›n› birlefltirmek çok daha ekonomik olabilir. Bu durum-da düflük so¤utulmufl su dönüfl s›cakl›klar›ndurum-da bir çillerden daha fazla su geçirmek mümkün olacakt›r. Bunun sonu-cunda evaparatör geçifl h›z›n›n artmas›ndan dolay› evapa-ratör verimi artacakt›r. Hemen hemen tüm çillerlerde mak-simum evaparatör geçifl h›z› 3 m/s’dir. Ancak yine de böy-le bir tasar›mda çilböy-ler üreticisi iböy-le görüflülmelidir.