Teşhis tedavi ve bireylerin sağlığının korunmasını sağlamaktadır. Bireyler sunulan hizmetler, kurumsal ya da kişisel olabilmektedir. Daha çok sağlık hizmetleri kurumsal olarak verilmektedir. Gelişmiş ülkelerde sağlık hizmetleri kurumsal ve daha profesyonel bir şekilde verilmektedir. Kurumsal hizmette ekip çalışması gözetilmesini sağlarken kurumsal düşünmenin yolunu da açmaktadır.
Sağlık hizmetleri kamu olarak verilirken özel şahıslarında vermiş olduğu bir hizmettir. Sağlık hizmetinde önemli olan sağlanacak kar yarardan çok kişilerin ihtiyacını karşılayabilmesi ve doyum ulaştırmasıdır. Bu tüm kurumlarda sağlık hizmetinin bir amacı olarak görülmesi gerekmektedir. Bu özelliğiyle birçok kurumdan amaç olarak ayrılmaktadır. Sağlık hizmeti eğitimde uzmanlık almış bireyler tarafından verilmelidir. Sağlık kuruluşu diğer kuruluşlardan ayrı olarak insan hayatı göz önünde bulundurulan, ahlaki ve sosyal standartları olan, uyulması gereken, tıp mesleğini yerine getiren bir kavramdır. Güvene dayalı olan içeriğinde insan hakları bulundurulan hizmet önceliklidir. Deneme yanılma yoluyla varılamadığından ve bu insan üzerinde uygulanamayacağından, daha çok hasta, doktor ve sağlık personeli arasındaki güvene dayalı bir ilişkidir.
Sağlık, insan için çoğu zaman acil bir durum olmasından dolayı ulaşılabilir olması gerekmektedir. Hizmetten yararlananlar açısından bakıldığında ihtiyaç
duyulduğu tüm zaman dilimlerinde yer gözetmeksizin ulaşılabilir ve yeterli olması gerekmektedir. Hizmet sunanlar bakımından ise kolay kullanabilme, hizmeti veren kişi ve kurumların ihtiyaç duyulacak donanım, hizmet, ilaç ve malzemeye sahip olmaları gerekir. Bu malzemeler ve hizmetler standartlara uygun olmalı ve beklentileri karşılamalıdır. Sağlık hizmetleri sadece acil durumlarda değil, süreklilik gerektiren bir durumdur. Ayrıca gerekli tedbirler alınmalı, hastanın her an ihtiyacı karşılanacak şekilde olmalıdır.
Yapılan çalışmalarda sağlık harcamalarının dörtte üçü doktorların kararları ile ilişkili olduğu belirlenmiştir. Hekimlerin karar ve davranışlarını denetleyen işletme mekanizmalar, sınırlı kaynakların etkili ve verimli kullanımını gerçekleştirip gerçekleştirmediğini ölçmede kullanılmalıdır. Ancak bu şekilde tam anlamıyla işleyen bir mekanizma olabilir.
Şekil 1. Sağlık Hizmetleri ve Sağlık Kurumları
Kaynak: Kavuncubaşı, Hastane ve Sağlık Kurumları Yönetimi, Ankara, 2010, s.35
Sağlık kurumları oldukça karmaşık ve değişken yapıdaki kuruluşlardır. Sağlık kurumlarının çok fazla amacı vardır. Bu nedenle yapılan işler, makamlar, bölümler ve yönetsel kademeler fazladır. Bu artış karmaşıklığa ve değişkenliğe yol açmaktadır. Bu açıdan bakıldığında bir ilçe hastanesinin amaçları ve üstlendiği görevler bir üniversite hastanesinden daha az karmaşıktır. Bu durumun temel nedeni, üniversite hastanesinin tanı ve tedavi hizmetleri yanında, eğitim, araştırma hizmetlerini üstlenmesi ve bir ilçe hastanesine oranla daha karmaşık vakaları tedavi etmesidir. Dolayısıyla, eğitim hastanesinin üstlendiği görev sayısı, bu görevlerin yerine getirilmesi için kurulan bölüm sayısı ve yönetsel düzey sayısı diğer hastanelerden daha fazladır.
Hastanelerin tıbbi fonksiyonları, hasta ve yaralıların tedavi ve bakımı ile ilgili çeşitli tıbbi hizmet ve çalışmayı içermektedir. Genellikle hastanelerin var olma sebebi ve temel işlevi hizmet üretmektir. Bunun dışında kalan diğer bir görevleride yardımcı destek hizmetleridir. Hastanelerde yapılan işlemlerin hepsi birbirine sıkı sıkıya bağlı olduğu için birbirlerinden ayrılması mümkün olmayan bir bütünlük halindedirler.7
Hastanelerin idari fonksiyonları, hastanelerdeki tüm yönetim ve organizasyon faaliyetlerini kapsamaktadır. Hastanelerde çalışan bütün personelin göreve başlatılması, görevlerine devam ettirilmesi, planlama, örgütlenme, kadrolama, yöneltme, motivasyon, haberleşme ve denetim hizmetlerinin yürütülmesi; izin, hastalık, maaş, terfi, disiplin, emeklilik, kayıt ve dokümantasyon hizmetlerini kapsamaktadır.8
Hastaneler genellikle kâr amacı gütmeyen kuruluşlar olarak bilinmekle birlikte kâr amacı güdülmemesi bu işletmelerin finansal fonksiyonlarının olmaması anlamına gelmez. Çünkü hasta ve çalışanların gereksinimleri ile her çeşit sağlık hizmeti üretim unsurlarının alımını ve ödemelerinin yapılması, bütçenin
7 Özdemir, Mahmud. "Türkiye'de Hastaneler İçin Yeni Organizasyon Modeli İhtiyacı." Yeni Türkiye Dergisi 40 (2001): 23-36.
8 Ak, s.180
hazırlanması, hastane ile ilgili gelir ve gider işlemlerinin yönetimi gibi finansal işler bu fonksiyonun kapsamı içerisindedir.9
Bunların yanı sıra, hastanelerin birer eğitim kurumu olduğunu söylemek de mümkündür. Hastanelerde, hasta ve yakınlarının eğitimi, öğrencilerin eğitimi, hastane personelinin hizmet içi eğitimi ile sağlık konularında kamuoyunun eğitimi verilen eğitim hizmetleri olarak sıralanabilmektedir.10
Tedavi olmak amacıyla hastaneye başvuran hasta yalnızca biyolojik olarak değil, ailesi, sosyal çevresi, iş koşulları gibi diğer psikolojik, sosyal ve ekonomik durumlarıyla sosyal bir varlık olarak alınmaktadır. Büyük hastanelerde bu görev
“sosyal hizmet uzmanları” vasıtasıyla yapılmaktadır. Ayrıca hastanenin halkla ilişkiler faaliyetleri, çevredeki birey, grup, kurum ve kuruluşlarla bağlantısının sağlanması, sosyal fonksiyonların bir parçası olarak belirtilebilir.11
Sağlık kuruluşlarında çıktının tanımlanması ve ölçümü zordur. Hastanelerin temel girdisi ve çıktısı insandır. Ayrıca hastalara ve hekimlere göre yapılacak değerlendirmeler farklılık gösterecektir. Tamamen iyileşmiş ve sağlığına kavuşmuş hasta sayısı çıktı olarak tanımlansa bile acaba taburcu olan hastaların tamamı taburculuk anında tam sağlıklarına kavuşmuşlar mıdır? Bütün bu sorular sağlık kurumlarının çıktılarının ne olduğu ve nasıl ölçüleceği konusunda önemli güçlüklere neden olmaktadır.12
Hastanelerin faaliyette bulunduğu alanlar itibariyle yürütmekte oldukları hizmetlere göre çeşitli biçimlerde tanımlanmaktadır. Bu amaçlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir (Akar, Çetin, ve Hüseyin Özalp. "Sağlık Hizmetlerinde ve İşletmelerinde Yönetim." Som Gür Eğitim Hizmetleri Yayıncılık Ticaret Limited Şirketi (1998) :
9 Öztürk, Azim. Hastane İşletmelerinde Yönetim ve Organizasyon: Devlet Hastanelerinde Bir İnceleme (1991).
10 Seçim, a.g.e. s.15.
11 Özdemir, a.g.e. s.1281.
12 Aksoy, Ramazan, and Vecdi Bayramoğlu. "Sağlık işletmeleri için kurumsal imajın temel belirleyicileri: Tüketici değerlemeleri 2012
Tıbbi gözlem, tanı, tedavi, rehabilitasyon ve doğum hizmetleri gibi tedavi hizmetlerini üretmek ve ihtiyaç sahiplerine sunmak,
Koruyucu sağlık hizmetlerine ilişkin araştırma, tarama ve bağışıklama gibi sağlık hizmetlerini üretmek ve ihtiyaç sahiplerine ulaştırmak,
Çevre sağlığı ile ilgili araştırma ve çevre sağlığı şartlarının iyileştirilmesi için hizmet faaliyetlerini yerine getirmek,
Verimlilik ve etkililik ilkelerine göre ürettiği tüm sağlık hizmetlerini, ihtiyaç sahiplerine kaliteli ve düşük maliyetli bir biçimde sunmak.
Sağlık hizmetleri ile ilgili araştırma ve eğitim işlemlerini yapmak, bunun için her türlü olanak ve ortamı sağlamak.