Faaliyet Oranları

Faaliyet oranları olarak da anılan varlık kullanım oranları yöneticilerin işletme varlıklarını ne ölçüde etkin kullandığını tespit etmek amacıyla kullanılmaktadırlar.⁹⁸

97 Uzun, a.g.e. s.125.

98 Kim, Woo Gon, and Baker Ayoun. "Ratio analysis for the hospitality industry: A cross sector comparison of financial trends in the lodging, restaurant, airline, and amusement sectors." The Journal of Hospitality Financial Management13.1 (2005): 59-78.

Varlık kullanım oranlarının incelenmesiyle, işletme müşterilerinin kendilerine tanınan ödeme sürelerine bağlı kalıp kalmadığı, işletmenin stoklara yaptığı yatırımın uygunluğu, çalışma sermayesinin etkinliği ve duran varlıklarının etkin kullanılıp kullanılmadığı hakkında bilgi sahibi olunabilmektedir.

Finansal analizlerde en sık kullanılan devir hızları aşağıda açıklanmaktadır.⁹⁹

3.4.3.1. Alacak Devir Hızı

Alacak devir hızının yüksek olması, işletmenin alacaklarını tahsil etmede sorun yaşamadığını ve kaliteli bir tahsilat politikası izlediği anlamına gelir. Ayrıca, oranın yüksek olması işletmenin ana faaliyet hacmine oranla daha az işletme sermayesini alacaklara bağladığını göstermekte olup daha az finansman ihtiyacı olduğu anlamına gelip olumlu bir gelişme olarak yorumlanabilir. Alacak devir hızının düşük olması, işletmenin alacaklarını tahsil etmede sıkıntı yaşadığını, kaliteli bir tahsilat politikası izlemediği gösterir. Oranın düşük olması ayrıca işletmenin sermayesini alacaklara bağladığını göstermekte olup daha fazla finansman ihtiyacı olduğu sonucunu doğurmaktadır.¹⁰⁰

Formül;

Alacak Devir Hızı = Net Satışlar / Ortalama Ticari Alacaklar

3.4.3.2. Alacakların Tahsil Süresi

Alacak Tahsil Süresi = 360 / Alacakların Devir Hızı

3.4.3.3. Nakit Devir Hızı

Oran, net satışların hazır değerlerin toplamına bölünmesiyle hesaplanır.

99 Akdoğan ve Tenker, 2005, s.624.

100 Akgün, Melek. "İşletmelerde Etkinlik ve Nakit Çevirme Süresi Analizi." Mali Çözüm 60 (2002).

Nakit Devir Hızı = Net Satışlar / Hazır Değerler 3.4.3.4. Stok Devir Hızı

İşletmenin stoklarını ne kadar etkili kullandığını hesaplayan önemli bir orandır. Stok devir hızı, satışların maliyetinin, ortalama stok tutarına oranlanmasıyla hesaplanmaktadır. Stokların bir yıl içerisinde kaç defa devrettiğini ve nakde çevrilebilme hızını gösteren bir orandır. Hastaneler hizmet işletmeleri oldukları için mamul ve yarı mamul stoklarından söz etmek mümkün değildir. Ancak sağlık hizmetlerinin zamanında ve en iyi şekilde verilebilmesi zorunluluğu, hastanelerin bir takım malzemeleri stoklamalarını zorunlu kılmaktadır. Hastanelerdeki malzeme stokunun devir hızı hesap döneminde kullanılan malzeme maliyetinin ortalama malzeme stokuna bölünmesiyle bulunulabilir. Stok devir hızının yüksekliği işletmenin stoklarını etkili bir biçimde yönettiğinin göstergesidir. Yüksek stok devir hızı işletmeye daha fazla kâr elde etme olanağı verir. Ayrıca işletme stoklara daha az kaynak bağlamış olur.¹⁰¹

Stok devir hızının düşük veya yüksek olması hali bazı sakıncalar doğurur:

Stok devir hızın düşük olması halinde;

 Stok depolama muhafaza giderleri artar

 Stokların sigorta giderleri yükselir

 Stoktaki malların fiyatlarının düşmesi nedeniyle, işletme büyük zararlara uğrayabilir

 Finansman giderleri artar

 Tüketici tercihlerinin değişmesi, yeni rakip malların ortaya çıkması gibi nedenlerle mallar demode olabilir ve satış kabiliyetini kaybedebilir.¹⁰²

Stok devir hızının yüksek olması halinde ise;

 İşletme, büyük alımların sağlayacağı çeşitli iskontolardan yoksun kalabilir.

101 Akdoğan ve Tenker, 2005: 625.

102 Akgüç, a.g.e. s.78.

 Satış fırsatlarını kaçırabilir.

 Müşterilerinin isteklerini yerine getiremeyerek onların güvenini yitirebilir.

 İlave taşıma ve satın alma giderlerine neden olabilir¹⁰³

3.4.3.5. Stokların Ortalama Tüketim Süresi

Bu oran, işletmedeki stoklarını tüketildiği sürenin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Stokların ortalama tüketim süresi, bir yıldaki gün sayısının stok devir hızına oranlanmasıyla bulunmaktadır.

Bu oran ne kadar düşük ise; işletme stoklarını o kadar etkili kullanıyor demektir.

Formül: 360 / Stok Devir Hızı

3.4.3.6. Etkinlik Oranı

Alacakların ortalama tahsilât süresi + stok tutma süresi olarak hesaplanan etkinlik oranı alacak devir hızı ile stok devir hızını birlikte dikkate almaktadır.

Gerçekte bu oran bir malın sanayi işletmelerinde hammaddenin alımından paraya dönüşmesine değin geçen süreyi göstermektedir.¹⁰⁴

3.4.3.7. Net Çalışma Sermayesi Devir Hızı

Net Çalışma Sermayesi, Dönen Varlıklardan Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların çıkartılmasıyla bulunur. Net Çalışma Sermayesi Devir Hızı ise; Net Satışların, Net Çalışma Sermayesi ‘ne oranlanmasıyla bulunmaktadır. Bu oran işletmelerin Net Çalışma Sermayesini ne kadar etkili kullandığını göstermektedir.

Devir hızının yüksek olması net çalışma sermayesinin yerinde ve verimli kullanıldığını gösterir. Oranın düşük olması ise işletmenin aşırı net işletme

103 Akgüç, a.g.e. s.115.

104 Muharrem Özdemir, Finansal Yönetim, Ankara, 1997, s.48.

sermayesine sahip olduğunu, stok ve alacak devir hızlarının yavaş olduğunu, işletmenin gereğinden fazla nakit değere sahip olduğunu gösterir.¹⁰⁵

3.4.3.8. Aktif Devir Hızı

İşletmenin varlıklarını ne derece de etkili kullandığını gösteren orandır.

Formül:

Net Satışlar / Toplam Aktifler

3.4.3.9. Duran Varlıklar Devir Hızı

Duran varlıkların işletmede ne kadar verimli kullanıldığını gösteren bu oran;

satışların duran varlıklara bölünmesi ile bulunur. Hastanelerde atıl kapasitenin olup olmadığını belirlemeye yarayan bir orandır. Oranın sektördeki diğer işletmelerle karşılaştırılması işletmenin duran varlıklarının kapasitesi hakkında bir fikir verir.

Duran varlık devir hızının diğer işletmelere göre düşüklüğü, duran varlıklarına göre satışların azlığı ve duran varlıklarını sektördeki diğer işletmeler kadar yüksek kapasite ile kullanmamakta oluşunun sonucudur. İşletme duran varlık satın almak için borç istemi ile kredi kurumlarına başvurduğunda bu isteğinin kabul edilmeme olasılığı büyüktür.¹⁰⁶

Net Satışlar / Duran Varlık formülü ile hesaplanır.

3.4.3.10. Öz Kaynak Devir Hızı

İşletmelerde öz kaynakların ne derece verimli kullanıldığını ölçmeye yarayan bir oran olup, net satışların ortalama öz kaynağa bölünmesi ile elde edilir.

Net Satışlar / Öz Kaynaklar

105 Akdoğan ve Tenker, 2005, s.631.

106 Akdoğan ve Tenker, 2005, s.632.