Sındırgı Adının Menşei

Türkiye’deki Tarihsel Adlar adlı eserde Sındırgı, Balıkesir’in bir ilçesi olarak

Türkçe’de hiçbir anlam taşımayan bir isme sahiptir126_{. Buna göre Sındırgı, Antik}

Dönem’de boya ve ilaç yapımında kullanılan “kırmızı zındık” olarak adlandırılan

Sandrake, Sandeake, Sandraki kelimelerinin zamanla değişmesinden ortaya

çıkmıştır127_{. Sandarake madeni, altın ve gümüş madeninin bol olduğu yerlerde}

bulunmaktadır. Antik Dönem’de altın işletilen bir yer olan Sındırgı’da bol miktarda Sandarake madeni bulunduğunu bu yüzden de Sındırgı adının büyük olasılıkla Sandarake kelimesinden geldiği şeklindeki tez son dönemlerde yapılan bir çalışmada da desteklenmektedir128.

124 _{Arslan, s. 142.} 125 _{Çiğdem Ünal, s. 376.}

126 _{Bilge Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1993, s. 705.} 127 _{Umar, s. 705.}

128 _{Yusuf Sezgin, Serdar Aybek, “Sındırgı’nın Arkeolojik Değerleri”, Güncel Araştırmalar Işığında}

Sındırgı (Bildiri Kitabı), Yayına Hazırlayanlar: Ferhat Arslan ve Diğerleri, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 2018, s. 5.

27

Sındırgı kelimesi etimolojik olarak Türkçe’dir. Derleme Sözlüğü’nde

“sındırmak” kelimesinin korkutmak, sindirmek anlamında kullanıldığı

görülmektedir129_{. Kelimenin kırmak fiili olan “-sın” köküne fiilden fiil yapma eki olan}

“-dır” eklenerek sındırmak fiilinin yapıldığı, bundan sonra da en sonuna fiilden isim yapan -gu ekinin koyulmasıyla Sındır-gı kelimesinin oluştuğu görülmektedir130. Uysal, eserlerinde Sındırgı kelimesinin Türkçe olmadığını iddia etmenin “bir yabancı

bilmek icap eder” diyerek eleştirmektedir131. Sındırgı’nın yayıldığı alanın coğrafi

şeklinin makası andırdığından, makas anlamına gelen sındı132 _{sözcüğünden Sındırgı}

adının türemiş olabileceği de kaynaklarda belirtilmektedir133_{. Sındırgı kelimesinin}

millî mücadeleyi anan şiirlerde zafer anlamında kullanıldığı görülmektedir134. Zafer anlamında şiirlerde kullanılan kelimeden hareketle Millî Mücadele yıllarında bölge halkının kahramanca mücadelesini ve düşmanı sindirmesinden dolayı bölgeye Sındırgı isminin verildiği, halk arasında rivayet edilmektedir. Fakat elimizdeki Osmanlı belgeleri Sındırgı isminin en azından 15. yüzyıldan bu yana Osmanlı kaynaklarında kullanıldığını göstermektedir.

Tarihi süreç içerisinde Antik Dönem’de Carseae olarak anılan yerin günümüzde Sındırgı’nın kırsal mahalleleri olan Gölcük ve Çakıllı arasında olduğu düşünülmektedir135_{. Antik Dönem ve öncesine ait bulgularda şu ana kadar Sındırgı}

adına rastlanılmamaktadır.

Sındırgı kelimesinin Osmanlı Devleti’nden önce bölgeye hâkim olan Karesi Beyliği tarafından kullanılıp kullanılmadığı ise tartışmalı görünmektedir. Bu konuda Karesi Beyliği tarihi araştırmacısı Zerrin Günal Öden, 1300 yılları başında beyliğe adını veren Karesi Bey’in hâkim olduğu topraklar içerisinde yer alan Sındırgı’yı,

Carsea olarak belirtmektedir136. Onun bu bilgiyi Cami’ü’d- Düvel diğer adıyla

Müneccimbaşı Tarihi adlı eserden aldığını iddia eden Uysal, buna itiraz etmektedir.

Uysal, Uzunçarşılı ve Özden’in Cami’üd- Düvel’in III. Ahmed döneminde Lale Devri’nin ünlü şairi Nedim’in de bulunduğu komisyon tarafından yapılan

129 _{Derleme Sözlüğü, C. 10, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1978, s. 3610.} 130 _{Uysal, Sındırgı’nın Kitabı, s. 32.; Uysal, Sındırgılının Kitabı, s. 30.}

131 _{Uysal, Sındırgılının Kitabı, s. 30.} 132 _{Derleme Sözlüğü, C.10, s. 3610.} 133 _{Çağlar, s. 41.}

134 _{Uysal, Sındırgı’nın Kitabı, s. 33.} 135 _{Yusuf Sezgin, Serdar Aybek, s. 5.}

28

tercümesinde bu bilginin yer aldığını belirtmektedir137_{. Bunun yanında Ahmet}

Ağırakça ve İsmail Erünsal tarafından yapılan neşirde ve eserin Arapça aslında, Sındırgı adının geçmediğini vurgulamaktadır138_{. Bizim incelediğimiz İsmail Erünsal}

neşrinde de Sındırgı adı eserin “Karası Eyaleti’nin Zaptı” bölümünde bulunmamaktadır139_.

Osmanlı dönemine ait ulaşılabilen belgeler içerisinde Sındırgı adının geçtiği ilk belge Hicri 897, Miladi olarak tahminen 1491-1492 tarihli Nefise Hatun binti

merhum Oruç Çelebi vakfına ait vakfiyedir. Vakfiyede Sındırgı kasabasında, Sındırgı zeametinde Boyun Büküş, Sarıyar, Çavuş Battal, Gecik-yavı, Göklü, Uluark, Yorgir dere mevkileri ile Geceli ılıcası altındaki Gecik yavı nehri ve Zimav suyu ile yetişen

vakfın hissesi olan pirinçliklerden bahsedilmektedir140_{. Bunun yanında kasabada}

bulunan cami-i şerif de görevli imam ve hatibin görevleri ve ücretleri belirtilmektedir141_{. Bu tarihten sonraki Osmanlı tahrir defterlerinde, şer’iyye}

sicillerinde, avarız defterlerinde ve birçok belgede Sındırgı adı geçmektedir. Bu durumda halk arasında yaygın rivayete göre bölgeye 19. yüzyılda yaşamış olan Balıkesir eski mütesellimi Şerif Paşa’dan sonra Sındırgı adının verildiği ihtimali ortadan kalkmaktadır. Bununla beraber Millî Mücadele’de düşmanı sindirdiklerinden dolayı bölgeye Sındırgı adının verildiği ile ilgili halk arasında dolaşan rivayet de tarihi belgeler ile çürütülmektedir. Günümüze kadar yapılan arkeolojik çalışmalarda Sındırgı adına hiçbir şekilde rastlanılmaması, Antik Dönem kaynaklarında ve bulgularından bölgenin Carsea olarak adlandırılması, Sındırgı kelimesinin etimolojik olarak Türkçe olması bölgeye bu ismin Türkler tarafından verildiği kanaatini güçlendirmektedir.

Türklerin Anadolu’ya gelmeye başladıkları yıllarda Batı Anadolu’da hareketsiz, az nüfusa sahip olan kasabalar 11. yüzyıldan başlayarak 14. yüzyıla kadar bir Türk yurdu haline gelmiştir142_{. Anadolu’nun Türk yurdu olması için yapılan}

mücadeleler Haçlı Seferleri’yle şiddetlenmiştir. Özellikle III. Haçlı Seferleri’nde Haçlı

137 _{Uysal, Sındırgı’nın Kitabı, s. 64.} 138 _{Uysal, Sındırgı’nın Kitabı, s. 64-65.}

139 _{Sahaif-ül Ahbar fi Vekayi-ül a’sar, Müneccimbaşı Ahmet Dede, Arapça Aslından Türkçeleştiren:}

İsmail Erünsal, Müneccimbaşı Ahmet Dede Müneccimbaşı Tarihi, C. I, Tercüman 100 Temel Eser Yayınları, s. 92.

140 _{Ali Hikmet Berki, İSLAMDA VAKIF Zağanus Paşa ve Zevcesi Nefise Hatun Vakfiyeleri, Vakıflar}

Dergisi, C. 4, (1958), Ankara, s. 3.

141 _{Berki, s. 3.}

29

orduları Balıkesir – Bigadiç– Sındırgı- Akhisar güzergahını takip etmişlerdir143_{. 11.}

yüzyıldan 13. yüzyılın sonuna kadar özellikle Anadolu’nun batısındaki tüm bölgelerde olduğu gibi Sındırgı’da da Türklerle, Bizans ve Haçlı kuvvetleri arasındaki mücadele etkili bir şekilde devam etmiştir144_{. Yapılan bu mücadeleler sonucunda bölgeye hâkim}

olan Türk kuvvetlerinin düşmanı sındırarak, kırarak ve sindirerek, kazandıkları zaferlerle hâkim oldukları bölgeye Sındırgı adını vermiş olma ihtimali yüksek görünmektedir145_{. Elimizde bununla ilgili kesin bir kayıt olmamakla birlikte Osmanlı}

arşiv defter ve belgelerinde bile Sındırgı isminin geçiyor olması bu ihtimali kuvvetlendirmektedir.