Temettuât defterleri 1988 yılında Başbakanlık Osmanlı Arşivi tarafından 9 katalog içinde kataloglanarak araştırmacıların hizmetine sunulmuştur. Bu kataloglamadan önce temettü defterlerinin az sayıda bir kısmı Maliyeden Müdevver ve Kamil Kepeci tasnifleri içerisinde yer almaktaydı. Temettuât defterleri kataloğ haline getirilmeden önce ilk kez Tevfik Güran tarafından kaynak olarak kullanılmıştır102. Onun 1985 yılında yayınlanan “On Dokuzuncu Yüzyıl Ortalarında
Ödemiş Kasabasının Sosyo-Ekonomik Özellikleri” adlı makalesi literatürde temettuat
defterlerinin kullanıldığı ilk çalışma olarak yer almaktadır103.
Tevfik Güran bu alanda ikinci çalışma olan “Osmanlı İmparatorluğunda
Ondokuzuncu Yüzyıl Ortasında Bir Kırsal Bölgede Ekonomik ve Sosyal Yapı: Filibe Sancağı’nın Koyuntepe Nahiyesi’ne Bağlı Dokuz Köy Üzerine Yapılmış Bir Karşılaştırma Çalışması’ adlı bildirisini 1988 yılında Sofya’da bir sempozyumda
Fransızca olarak sunmuştur104. Defterlerle ilgili serinin araştırmacıların hizmetine
açılmasından sonra Mübahat S. Kütükoğlu, Denizli’nin Tavas Kazası’na ait defterler üzerinde incelemelerde bulunmuştur. Bu incelemeler sonucunda Kütükoğlu, defterlerin Osmanlı’nın 19. yüzyıl ortalarına ait sosyal ve iktisadi tarihine ışık tutacağı
102 Kütükoğlu, s. 395-396.
103 Makale için bakınız. Tevfik Güran, “On Dokuzuncu Yüzyıl Ortalarında Ödemiş Kasabasının Sosyo-
Ekonomik Özellikleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 41, S. 1-4, (1985), İstanbul, s. 301-309; Tevfik Güran, “On Dokuzuncu Yüzyıl Ortalarında Ödemiş Kasabasının Sosyo-Ekonomik Özellikleri”, 19.Yüzyıl Osmanlı Tarımı Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Eren Yayıncılık, 1998, s. 163- 176; Tevfik Güran, “19. Yüzyıl Ortalarında Ödemiş Kazasının Sosyoekonomik Özellikleri”, 19. Yüzyıl Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul:, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014, s. 205-233.
104 Said Öztürk, s. 297; Bu çalışmanın Türkçe metni için bakınız. Tevfik Güran, “Osmanlı
İmparatorluğunda Ondokuzuncu Yüzyıl Ortasında Bir Kırsal Bölgede Ekonomik ve Sosyal Yapı: Filibe Sancağı’nın Koyuntepe Nahiyesi’ne Bağlı Dokuz Köy Üzerine Yapılmış Bir Karşılaştırma Çalışması”, 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı Üzerine Araştırmalar, İstanbul:, Eren Yayıncılık, 1998, s. 179-229; Tevfik Güran, “Osmanlı İmparatorluğunda Ondokuzuncu Yüzyıl Ortasında Bir Kırsal Bölgede Ekonomik ve Sosyal Yapı: Filibe Sancağı’nın Koyuntepe Nahiyesi’ne Bağlı Dokuz Köy Üzerine Yapılmış Bir Karşılaştırma Çalışması”, 19. Yüzyıl Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014, s. 233-295.
21
düşüncesi ile öğrencilerinden Arzu Terzi’ye Aydın Güzelhisarı Temettuât Defteri’ni kaynak olarak kullandırarak yüksek lisans tezi başlatmıştır105.
1991 yılında Tevfik Güran’ın iki öğrencisi Temettuât defterlerini kullanarak yüksek lisans tezi hazırlamışlardır. Bu öğrencilerden Ercan Şar, “19. Yüzyılda Cezayir-
i Bahr-ı Sefid Eyaletine bağlı Çan Kazasının Sosyo-Ekonomik Yapısı”106 adlı yüksek
lisans tezini, Kubilay İsmailoğlu ise “19. Yüzyılda Silistre Eyaletine Bağlı Mangalya
Kazasının Sosyal ve Ekonomik Yapısı”107 adlı yüksek lisans tezini hazırlamışlardır.
Aynı yıl Şevket Kâmil Akar’da “19. Yüzyılda Edirne Eyaletine Bağlı Ahyolu
Kazasının Sosyal ve Ekonomik Yapısı” 108 adlı yüksek lisans tezini Temettuât
defterlerini ana kaynak şeklinde kullanarak bitirmiştir. Kütükoğlu’nun öğrencisi Arzu Terzi’de çalışmasını 1992 yılında tamamlamıştır109.
1988 yılında Tevfik Güran ile Temettuât defterini kaynak alarak başlayan çalışmalar, Kütükoğlu’nun “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından
Temettü Defterler”’ adlı makalesi ile daha da yoğunluk kazanmıştır. Nuri Adıyeke,
1994 yılında Temettuât defterlerini de kullanarak “XIX. Yüzyılda Milas’ın Sosyal,
Demografik, Ekonomik, Kültürel Gelişimi”110 adlı doktora tezini yaparak literatüre önemli katkı sağlamıştır. Mustafa Serin’in 1998’de Başbakanlık I. Milli Arşiv Şurası’nda sunduğu “Osmanlı Arşivi’nde Bulunan Temettuât Defterleri” adlı bildiri Temettuât defterleri ile ilgili tartışmaları ve çalışmaları hızlandırmıştır. Bunun sonucunda 2001 yılında değişik üniversiteler tarafından toplam 12 yüksek lisans tezi Temettuât defterlerine göre hazırlanmıştır. Bu rakam 1998’de 2, 1999’da 4’tür.
Temettuât defterleri ile ilgili 1988’de başlayan yüksek lisans, doktora ve makale çalışmaları gün geçtikçe artmaktadır. Özellikle yerel tarih çalışmalarında bir köyün ya da kasabanın tarihinden küçük bir kesit sunmak isteyen araştırmacılar
105 Kütükoğlu, s. 396.
106 Ercan Şar, Cezayir-i Bahr-ı Sefid eyaletine bağlı Çan kazasının sosyo-ekonomik yapısı, İstanbul
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1991.
107 Kubilay İsmailoğlu, “19. Yüzyılda Silistre Eyaletine Bağlı Mangalya Kazasının Sosyal ve
Ekonomik Yapısı”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1991.
108 Şevket Kâmil Akar, 19. Yüzyılda Edirne Eyaletine Bağlı Ahyolu Kazasının Sosyal ve Ekonomik
Yapısı”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1991.
109 Arzu Tozduman, Aydın Güzelhisar’ının Sosyal ve İktisadi Durumu (1844), İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1992.
110 Nuri Adıyeke, XIX. Yüzyılda Milas’ın Sosyal, Demografik, Ekonomik, Kültürel Gelişimi, Dokuz
22
Temettuât defterlerine başvurmaktadırlar. Temettuât ifadesinin geçtiği yüksek lisans tez sayısı 143’ü bulmuştur111. Temettuât defterlerinin kullanıldığı ilk çalışmalarda
“…Kazasının sosyo-ekonomik yapısı” veya “…Kazasının sosyal ve ekonomik durumu” ifadeler yer almaktaydı. Bu ifadeler zamanla yerini “Temettuât Defterine göre…. Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu” ya da “….numaralı Temettuât Defterine göre…” gibi daha doğru ifadelere bırakmıştır.
Yapılan literatür taramasına göre Sındırgı Temettuât defterlerini ilk kullanan Rasih Selçuk Uysal olmuştur. Uysal, “Sındırgı’nın Kitabı” adlı eserinin “Belgelerde
Şerif Paşa” adlı bölümünde defterden yararlanarak Şerif Paşa’ya ait Temettuât
bilgilerini transkript etmiştir112. 2007 yılında yayınladığı “Sındırgılının Kitabı” adlı
eserinde Uysal, “Sındırgı Temettuât Defteri” şeklinde bir başlık vermiştir. Bu eserinde defterin kısa bir tanıtımı, kapağının ve ilk sayfasının fotoğrafları, köylerin defterde kaçıncı sayfadan başladığı ve harap köylerle ilgili sayfaların transkripsiyonu verilmiştir113.
05-07 Ekim 2017 Sındırgı Araştırmalı Sempozyumu’nda Sındırgı Temettuât Defterleri araştırmacılar tarafından kaynak olarak gösterilmiştir. Uysal, “Sındırgı
Temettuât Defteri Hakkında” adlı bildirisinde ve yayınlanan makalesinde daha önceki
kitaplarında yer alan bilgileri hiçbir değişiklik yapmadan kullanmıştır114. İlker Mümin
Çağlar “19. Yüzyılda Sındırgı Kazasının Demografik Yapısı Üzerine Bir
Değerlendirme” adlı makalesinde Sındırgı Temettuât Defteri’nde köylerin hane
sayılarını vererek, hane sayılarından hareketle nüfus tahminlerinde bulunmuştur115.
Sındırgı Araştırmaları Sempozyumu’nda tarafımızdan Sındırgı Temettuât Defteri’nde yer alan Gölcük Köyü’ne ait bilgiler grafik ve tablolarla desteklenerek sunulmuş ve “Tanzimat Başlarında Sındırgı Kazası Gölcük Köyü’nün Sosyal ve Ekonomik
Görünümü”adlı makale yayınlanmıştır116.
111 Yapılan yüksek lisans tezlerindeki hatalı bilgilerin saptanması ve eleştirilmesi ile ilgili bakınız. Nejat
Bilgi, “Temettuât Defterlerine İlişkin Bazı Görüşler ve Kayacık Sarı Paşa Mahallesi Örneği”, CİEPO XVII. Sempozyumu (18-23 Eylül 2006) Bildirileri, Yay. Haz. K. İnan-Y. Dursun, 2011, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, s. 875-900.
112 Rasih Selçuk Uysal, Sındırgı’nın Kitabı, Alter Yayıncılık, Ankara, 2006, s. 67-75. 113 Rasih Selçuk Uysal, Sındırgılının Kitabı, Grafmat Basım, İzmir, 2007, s. 85-96. 114 Uysal, “Sındırgı Temettuât Defteri Hakkında”, s. 29-41.
115 Çağlar, s. 41-55.
116 Murat Bektaş, “Tanzimat Başlarında Sındırgı Kazası Gölcük Köyü’nün Sosyal ve Ekonomik
Görünümü”, Güncel Araştırmalar Işığında Sındırgı (Bildiri Kitabı), Yayına Hazırlayanlar: Ferhat Arslan ve Diğerleri, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 2018, s. 55-73.
23
Sındırgı Temettuât Defteri ile ilgili yapmış olduğumuz literatür taramasında defterle ilgili kapsamlı bir çalışmanın yapılmadığını göstermektir. Bu yönüyle 9192 Numaralı Temettuat Defterine Göre Sındırgı Kazası’nın Sosyo-Ekonomik Durumu adlı çalışmamız defterle ilgili ilk kapsamlı çalışma niteliği taşımaktadır.
24