ĠĢletme çalıĢanları görev aldıkları iĢletmenin devamını ve varlığını sürmesinde önemli etkendirler. ĠĢletme çalıĢanlarının kamuya kapalı olan, özel ve gizli bilgilere eriĢim imkanları var olduğundan hile sınıflandırmalarında çalıĢan
hileleri adı altında sınıflandırma unsuru oluĢturmaktadırlar. Bu çalıĢan hilelerine mesleki hileler adı da verilmektedir. Genellikle etkin ve yetkin makamlarda görev alanlar bu tür çalıĢan hilelerine baĢvurmaktadır. Tabi bunda iĢletme içinde yaratılan imkan ve fırsatlarda çok büyük etki etmektedir.
ĠĢletme çalıĢanlarının hile yapma ve yönelmeye meyilli olduklarını gösteren bir takım iz ve iĢaretler bulunmaktadır. Bunlardan bazıları (Dinapoli, 2001:5);
ĠĢletme çalıĢanının maddi durumundaki ve yaĢam biçimindeki birdenbire olan değiĢiklikler.(pahalı araba-ev, pahalı kıyafetler)
ĠĢletme çalıĢanlarına ait yüksek meblağlı borç ya da yüksek meblağlı kredi sorunları,
DavranıĢ bozuklukları ve davranıĢlarda gözlenen değiĢimler, sinirlilik hali, tütün alkol uyuĢturucu kullanımı vb.
ĠĢletme çalıĢanlarındaki değiĢim devir hızının yüksek olması; Hastalık, yıllık izin, tatil vb. izinlerin kullanılmaması,
ĠĢletmedeki çalıĢanlar arasındaki görev ve yetki ayrımlarının net belirlenmemesi
ĠĢletme çalıĢanlarının genel olarak baĢvurdukları hile yöntemleri; RüĢvet alması
ĠĢletme varlığını kendi zimmetine geçirme Hırsızlık yapılması (kayıt öncesi)
Senet ve çekleri nakit olarak değiĢtirme Var olmayan alıcılar
Stoklarda hırsızlık ve zimmete geçirme Var olmayan giderler
ĠĢlem öncesi veya iĢlem sonrası hırsızlık
ÇalıĢan hilelerini engellemek veya minimuma indirmek etkin bir iç kontrol sayesinde olmaktadır. ÇalıĢan hilelerinin önemli zararlara ve büyük boyutlara
ulaĢmaması için iĢletmelerde iç kontrol yöntem ve sistemlerinin etkin bir Ģekilde kurulması ve sürdürülmesi gerekmektedir.
ÇalıĢan hilelerinin olması maddi kayıplar yanında toplumsal kayıp ve itibar zedelenmelerine de sebebiyet vermektedir. ĠĢletmeye olan güvenin kaybolmasına neden olabilmektedir (Zauwiyah, Norhashism, 2008: 146).
1.4.2 Yönetim Hileleri
ĠĢletme yöneticilerinin yaptıkları hile yöntemleri genel olarak mali tablo hileleri ile aynı tutulmaktadır. Finansal tabloların oluĢturulması, raporlanması ve sunumu iĢletme yönetimine ait olması sebebiyle yönetim hileleri kategorisinde değerlendirilmektedir. Bu durum çoğu zaman üst yönetimin mali tabloların değiĢtirilmesi ve mali tablolardaki oynamalar Ģeklinde yapılmaktadır (Dinapoli, 2001:14). Bu tür yapılan yönetim hileleri büyük meblağlı zararlara sebebiyet vermektedir.
Bu yapılan yönetim hileleri bir baĢka ifade ile sahtecilik olarak tanımlanabilir. Bu yöntem ile amaçlanan iĢletmeyi gerçek olduğu durumdan daha iyi göstermek ya da iĢletme durumunu gerçek olan durumdan daha kötü göstermek olarak yapılmaktadır.
ĠĢletme sahip ve yöneticileri tarafından diğer tarafları aldatmak amaçlı yapılan bir takım çalıĢmalar; aldatılan taraf ve yapılan hile türleri belirtilerek tabloda detaylı Ģekilde açıklanmaktadır (SingletonandSingleton, 2010: 59-60).
Çizelge 1.1: ĠĢletme Sahipleri ve Yöneticileri Tarafından Yapılan Hileler
Kurban Hile Türü
MüĢteriler
Aldatıcı Reklam YanlıĢ Ağırlık ve Ölçüler Aldatıcı Beyan
Aldatıcı Markalama ve Etiketleme Fiyatların Düzenlemesi
Kalitenin DeğiĢtirilmesi DüĢük Maliyetli Taklitler Ayıplı Ürünler
Hissedarlar ve Alacaklılar
Aldatıcı Finansal Tablolar Aldatıcı Finansal Tahminler Aldatıcı Beyanlar
Rakipler
Yıkıcı Fiyatlandırma
Ederinin Altında SatıĢ Fiyatı Belirleme Bilgi Korsanlığı
Patent/Telif Hakları ihmali ve Ġhlali Ticari yalan ve Ġftira
Onur Kırıcı Yayında Bulunma Bankacılar
KarĢılığı Olmayan Kıymetli Evrak Kullanma Sahte Kredi BaĢvuruları
Var Olmayan Finansal Tablolar
ġirket/ ĠĢveren
Masrafların ve Gider Hesabının ġiĢirilmesi Performans Hilekârlığı
Gelirleri Olduğundan Fazla Gösterme Varlıkları ve Kârı Fazla Gösterme
Gider ve Borçları Olduğundan Fazla Gösterme Varlıkların Çalınması
Zimmete Geçirme Ticari RüĢvet
Üçüncü KiĢilerle Uygun Olmayan ĠliĢkiler Sigorta ġirketleri
Hileli Zarar Tazminatı Kar Amaçlı Kundakçılık Sahte Sigorta BaĢvuruları
Kamu Kurumlan Sahte rapor ve iadeler
(SingletonandSingleton, 2010: 59-60). 1.4.3 Yatırım Hileleri
Yatırım hileleri, yatırımların hiç var olmaması ya da değersiz olması Ģeklinde ortaya çıkarak; yatırımcıların Ģüphe duymadığı olaylar karĢısında yatırım yaptıkları yönetim hileleri bağıntılı hile çeĢididir.
1.4.4 Satıcı hileleri
Mal veya hizmet satın alınan iĢletmelerin yaptıkları hileler olarak ifade edilebilir. Bu tür hile yöntemleri ya iĢletme içerisinde çalıĢan biri ile ortak ya da tek baĢına gerçekleĢtirilmek suretiyle iki farklı Ģekilde meydana çıkmaktadır. Bu tür hile yöntemleri, ĢiĢirilmiĢ fiyatlar, yüksek fiyat söylenmesi, teslim edil en ürünlerde kalite düĢüklüğü, ödeme alınmasına rağmen ürünlerin sevk
edilmemesi, alınan sipariĢ miktarı kadar değil de daha az oranda sevkiyat yapılması Ģekillerinde alıcı iĢletmelerin aldatılması ve kandırılması olarak yapılmaktadır. Bu yöntem satın alınan ürünlerin depoya giriĢi sırasında eksik veya yetersiz kontrol olması sebebiyle daha çok tehlike arz edebilmektedir. ĠĢletmelerde satıcı, tedarikçi ve yüklenici durumunda olanlar tarafından yapılan hileler kısaca aĢağıdaki tabloda yer alan Ģekillerde gerçekleĢtirilmelidir.
Çizelge 1.2: ĠĢletme Satıcıları, Tedarikçileri ve Yüklenicileri Tarafından Yapılan Hileler Kurban Hile Türü MüĢteriler Eksik Sevkiyat AbartılmıĢ Faturalama Çiftli Faturalama
DüĢük Kalite Ürünlerin Verilmesi 1.4.5 Müşteri hileleri
ĠĢletmelerde müĢteriler tarafından yapılan satın alınan mal veya hizmetlerin denetim, kontrol veya eksiklikler suretiyle yanıltılmak Ģeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu tür hile yöntemleri de satıcı hileleri gibi ya tek baĢına veya baĢka bir çalıĢanla ortak biçimde gerçekleĢtirilmektedir.
Çizelge 1.3: MüĢteriler Tarafından Yapılan Hileler
Kurban Hile Türü
Satıcılar
Satın Alınan Malın Etiketini DeğiĢtirme Hırsızlık
Sahte Çek,Senet Kullanma Aldatıcı Ürün Ġadeleri Sahte Kredi Kartı Kullanma
Sahte Kredi BaĢvurusunda Bulunma