Süleyman Efendi Biyografisi

Tahir Olgun‟un çilehâne mektubundan öğrendiğimize göre Ahmet Remzi Akyürek babası Süleyman Atâullah Efendi‟nin biyografisini yazmaya yönelmiĢtir. Ancak uzunca bir zaman ertelemiĢtir. Eserin bitirilip bitirilmediği kesinlik kazanmamıĢtır.42

TÂHĠRÜ’L-MEVLEVÎ

1. Hayatı

El-Hâc Mehmed Tâhirü‟l-Mevlevî (Tahir Olgun) 5 Ramazan 1294 (13 Eylül 1877) tarihinde Ġstanbul‟da doğmuĢtur. Babası hassa baĢçavuĢlarından Hacı Mustafa Saffet Bey, annesi ise saraya mensup câriyelerden Emine Emsal Hanım‟dır. Tâhirü‟l- Mevlevî‟nin Afîfe Gülistan Hanım ve Fatma Aliye adında iki kız kardeĢi olduğu bilinmektedir.43

Tâhirü‟l-Mevlevî ilk tahsiline evlerinin yakınında bulunan HekimbaĢı Ömer Efendi Mekteb-i Ġbtidâîsi‟nde baĢlamıĢtır. Çocukluk yıllarında tahsili ile babası Hacı Mustafa Saffet Bey yakından ilgilenmiĢtir. Ayrıca büyükannesi Afîfe ġefika Hanım‟ın da tahsilinde büyük bir etkisi vardır. Ġlkokul seviyesindeki bu mektebi bitirdikten sonra Gülhâne Askerî RüĢdiyesi‟ne devam eden Tâhirü‟l-Mevlevî 1890 yılında babası Hacı Mustafa Saffet Bey‟i kaybetmiĢtir.

Gülhâne Askerî RüĢdiyesi‟nden mezun olduktan sonra MenĢe‟-i Küttâb-ı Askerî‟ye girmiĢ ve buradaki eğitimini tamamladıktan sonra da Bâb-ı Seraskerî‟de memuriyete baĢlamıĢtır. Memuriyetinin yanı sıra Fâtih Camii‟nde Filibeli Mehmed Râsim Efendi ve mesnevîhân Mehmed Esad Dede‟nin derslerine baĢlamıĢtır. Böylelikle Farsça ve Mesnevî‟ye vâkıf olan Tâhirü‟l-Mevlevî 1893 yılında Mehmed Esad Dede‟den icâzet-nâme almıĢ ve kendisine “ġemseddîn” lakabı verilmiĢtir.44

Tâhirü‟l-Mevlevî Mehmed Esad Dede‟nin Mesnevî ve Hâfız-ı ġirâzî ile ilgili yaptığı okumalar, yorumlar ve verdiği dersler neticesinde eski Ģiire âĢinâlık kazanmıĢ ve Ģiir yazma hususunda da bazı denemelerde bulunmuĢtur.45 _{1894 yılında Mehmed Esad}

Dede‟nin yönlendirmesiyle Yenikapı Mevlevîhânesi Ģeyhi Mehmed Celâleddin Dede Efendi‟ye intisap etmiĢtir.

Tâhirü‟l-Mevlevî hac ibâdetini yerine getirmek amacıyla Esad Dede ile beraber hac yolculuğuna çıkmıĢtır. Bu yolculuk sırasında Kahire, Mekke ve Medine‟de ilim

43

Atillâ ġentürk, Tahir’ül Mevlevi Hayatı ve Eserleri, Nehir Yay., Ġstanbul 1991, s.3.

ve tasavvuf ehlinin sohbetlerine katılmıĢtır. Mekke ġeyhü‟l-MeĢâyîhi Ahmed er- Rifâî kendisine Kâdirî ve Rifâî tarikatlarından icâzet-nâme vermiĢtir. Hac dönüĢünde ise Yenikapı SemâzenbaĢı Karamanlı Hâlid Dede‟den semâ çıkarmıĢtır. Böylece devrinin en iyi semâzenleri arasında yer almıĢtır.46

Tâhirü‟l-Mevlevî mevlevîhâneye devam ettiği sırada Kayseri Mevlevî Ģeyhi Süleyman Ataullah Efendizâde, Ahmet Remzi Efendi dergâha misâfir olarak gelmiĢtir. Tâhirü‟l-Mevlevî bu misafirlik sırasındaki muhabbeti yeterli görmemiĢ, çile çıkarmak ve hizmette bulunmak istemiĢtir. 1895 yılında Bâb-ı Seraskerî‟deki görevinden ayrılarak Yenikapı Mevlevîhânesi‟nde çileye girmeye karar vermiĢtir. Bu konuda Ahmet Remzi Efendi‟nin teĢvikleri etkili olmuĢtur. Bin bir gün süren çile boyunca Ahmet Remzi Efendi‟ye yazmıĢ olduğu mektuplar Tâhirü‟l-Mevlevî‟nin Ģiir yazma konusundaki gayretini göstermektedir. Aynı zamanda kendi Ģiirine, zaman zaman muhâtabını da nazîre, tazmin yazma konusunda teĢvik ettiği görülmektedir.47

Tâhirü‟l-Mevlevî çilesini tamamladıktan sonra Konya‟ya giderek Hz. Mevlânâ‟yı ziyâret etmiĢtir. Daha sonra ise Ġstanbul‟a Yenikapı Mevlevîhânesi‟ne geri dönmüĢtür.

Tâhirü‟l-Mevlevî kendi geçimini sağlamak, neĢriyât yapmak ve unutulmuĢ mevlevî büyüklerinin eserlerini yeniden meydana çıkarmak amacıyla Hicaz ve Kahire‟den getirdiği kitaplarla Beyazıt‟da Tahir Dede Kütüphanesi‟ni kurup kitap yayımına baĢlamıĢtır. Tahir Dede Kütüphanesi‟nin yanı sıra haftalık gazete çıkarmak için mürâcaatta bulunmuĢtur. KarĢılığında red cevabını alınca Resimli Gazete‟yi yeniden çıkarmak üzere Karabet ile anlaĢmıĢ ve ilk nüshasını çıkarmıĢtır.48

Bu nüshada sikke resmi bastırılmıĢtır. Bunun üzerine veliaht bulunan Mehmed ReĢad Efendi (V. Sultan Mehmed) adına propaganda yapıldığı gerekçesiyle gazete kapatılmıĢtır.

46 _{Âlim Kahraman, “Tâhirü‟l-Mevlevî”, DİA, C. 39, Ġstanbul 2010, s. 407.}

1904 yılında Orman ve Zirâat Nezâreti‟nde kâtip olarak tekrar memuriyete baĢlamıĢ ve derece derece terfî ederek çeĢitli memuriyetlerde bulunmuĢtur. Ayrıca Burhân-ı Terakkî ve Rehnümâ-yı Füyûzât isimli okullarda Farsça ve Ġslam tarihi derslerini okutmaya baĢlamıĢtır. Ardından Tarih-i Ġslam tedrisinde ders vermeye baĢlamıĢ ve Medresetü‟l-Kuzât, Medresetü‟l-ĠrĢâd, Dârü‟l-Hilâfe gibi okullarda müderrislik yapmıĢtır. II. MeĢrutiyet‟ten itibaren Ġttihat ve Terakki Cemiyeti‟ne girmiĢtir. 31 Mart olaylarından önce Ġttihat ve Terakki Cemiyeti‟nden ayrılmıĢ,

Beyânü’l-Hakk, Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlü’r-Reşâd gibi gazete ve mecmûalarda

Ġslam tarihi ve günlük meseleler ile ilgili yazılar yazmıĢtır.49

1909 yılında DârüĢĢafaka Lisesi‟ne atanmıĢ ve burada yaklaĢık otuz beĢ yıl kadar öğretmenlik yapmıĢtır. 1920 yılında dînî, edebî, felsefî, tasavvufî bir gündemle hazırlanmıĢ Mahfil isimli bir mecmûa çıkarmaya baĢlamıĢtır. 1924 yılında Ġstanbul Ġmam Hatip Mektebi‟ne öğretmen olarak tayin edilmiĢtir.

1925 yılında tekkelerin kapatılmasıyla beraber Fatih Camii‟nde devam ettiği

Mesnevî derslerine ara vermiĢtir. Daha sonra ise 1948 yılından itibaren yeniden

Süleymaniye Camii‟nde Mesnevî derslerine baĢlamıĢ ve Mesnevî Şerhi isimli eserini tamamlamıĢtır.50

1929 yılında Maltepe Askerî Lisesi‟ne muallim olarak tayin edilmiĢtir. 1931 yılından itibaren de Kuleli Askerî Lisesi‟nde öğretmenlik yapmıĢtır. Son memuriyeti ise Milli Eğitim Bakanlığı Kütüphaneler Müdürlüğü Tasnîf-i Kütüb Komisyonu âzâlığı olmuĢtur.

1934 yılında soyadı kanununun çıkması ile beraber “Olgun” soyadını almıĢtır. Ömrünün son yıllarını yakalandığı prostat hastalığı ile geçiren Tâhirü‟l-Mevlevî 21 Haziran 1951 tarihinde vefat etmiĢtir. Cenazesi Yenikapı Mevlevîhânesi‟nde annesi Emine Emsal Hanım‟ın yanına defnedilmiĢtir.

49

Kahraman, s. 407.

2. Edebî KiĢiliği

Bir “Mesnevî Ģârihi” ve “Mesnevîhân” olan Tâhirü‟l-Mevlevî‟nin edebiyatla ilgisi ilk olarak Ģiirle baĢlamıĢtır. ġiir yazmaya ise on altı yaĢındayken Hâfız-ı ġirâzî‟nin bazı gazellerini manzum olarak tercüme etmekle baĢlamıĢtır. Yaptığı bu tercümeleri hocası Mehmed Esad Dede‟ye göstermiĢ ve eksikliklerini gidererek kendini geliĢtirmiĢtir. Aynı zamanda Fâtih Camii‟nde devam ettiği Mesnevî dersleri sayesinde de Farsçasını oldukça ilerletmiĢtir. Tâhirü‟l-Mevlevî Ģiire ilk baĢladığı zamanlarda Muallim Naci‟nin etkisinde kalmıĢ ve eski edebiyatı korumak amacıyla divan edebiyatının önde gelen Ģairlerini taklit ederek Ģiir yazmaya baĢlamıĢtır.51

Divançe-i Tâhir isimli eserinin mukaddimesinde Fuzûlî, Nef„î, Sezâyî, Nedim gibi

Ģairleri taklit etmeye çalıĢtığını söylemiĢtir. Tâhirü‟l-Mevlevî‟nin Ģiirlerinde özellikle Mevlânâ‟nın etkisi açıkça görülmektedir.

Tâhirü‟l-Mevlevî Ģiirlerinde dînî ve millî konuların yanında aĢk, tabiat, ayrılık gibi temaları da iĢlemiĢtir. Ġlk Ģiirlerinde Farsça‟ya olan ilgisi nedeniyle ağır bir dil kullanırken sonraları sade bir Türkçe kullanmayı tercih etmiĢtir. BaĢlangıçta kasîde, gazel, mesnevî gibi divan Ģiirinin nazım Ģekillerine yer veren Tâhirü‟l-Mevlevî‟nin halk edebiyatı nazım Ģekillerinden olan koĢma tarzında Ģiirler söylediği de görülmektedir. Münâcât, tevhid, na„t, tavsif, gazel, Ģarkı, latife, fıkra, manzum mektup, marĢ, hiciv, hezel, manzum çeviri gibi birçok türde Ģiir yazmıĢtır.52

Tâhirü‟l-Mevlevî Ģairliğinin yanında iyi bir araĢtırmacı ve yazardır. YazmıĢ olduğu kitaplar ve makaleler onun araĢtırmacı kimliğini açıkça ortaya koymaktadır. Arapça ve Farsça‟yı çok iyi bilmesi sebebiyle araĢtırmalarında birinci el kaynaklardan faydalandığı görülmektedir.53

Yazılarını sade ve akıcı bir üslupla yazmıĢtır. ġiir ve yazılarının en belirgin özelliği samimilik olan Tâhirü‟l-Mevlevî bugün yeri doldurulamayan kimselerden biri olmuĢtur.

3. Eserleri

Çok yönlü bir kiĢiliğe sahip olan Tâhirü‟l-Mevlevî hayatını ilim ve eğitim yolunda harcamıĢtır. Genç yaĢından ömrünün sonuna kadar birçok alanda, farklı türlerde eserler kaleme almıĢtır. Bu baĢlık altında çalıĢmamızın sınırları da dikkate alınarak muhtasar bilgiler verilmiĢtir.

A. Edebî Eserleri

1. ġiir