Ruhsal Zeka ve Liderlik İlişkisi

20. yy sona ererken bir takım insanlar liderliğin, kendilerinin ve başkalarının içsel anlamlarıyla ve ruh yapısıyla ilgili olduğu kararına varmışlardır. Liderliğin liderin doğru kişiliğinden, iç ruhsal çekirdeğinden geldiğine inanmaktadırlar. Çoktan beri ruhun insanı etkileyen kararlar üzerindeki güçlü etkisi bilinmektedir. Günümüz iş çevresinde insanlar liderin örgütün üzerindeki dönüşümcülük etkisi ile ruhsal yaradılışı arasında önemli bağlantı olduğunu savunmaktadırlar. Bunun nedeni organizasyonda kendi ruhuyla bulunan lider veya izleyicisinin organizasyona olan dönüşümü, resmi organizasyon planlarından daha etkili olmasıdır çünkü insanlar ruhlarını davranışlarından ayrı tutamazlar (Fairholm, 1998:191). Liderler, ruhları diğerleri tarafından gözlenen kişiler olarak ifade edilmektedir. Bu yüzden liderlerin izleyiciler üzerinde etkili olabilmeleri için öncelikle kendi ruhlarını tanımaları yani ruhsal zekanın “öz bilinç” yeteneğine sahip olmaları gerekmektedir (Vaill, 1998: 219).

Ruhsal olarak zeki olabilmek ‘farklılıkları kutlamayı’ yani diğer insanları, yaşam biçimlerini, kültürlerini ve düşüncelerini takdir etmeyi gerektirmektedir. Liderlerin insanları değerlendiren ve onların farklılıklarını anlayan örneklere ihtiyaçları vardır. Bu da paylaşılan vizyon ve amaç duyarlılığını da beraberinde getiren benzerliklerin farkına varılmasını sağlamaktadır. Küresel iletişim organizasyonların diğer kültürlerle tanışmasını sağlamıştır. Dolayısıyla saygı kültürü ön plana çıkmıştır. Bu yüzden liderliğin her seviyesi insanların bu kültürler çerçevesinde daha geniş düşünmesini kolaylaştırmalıdır (Bogshaw ve Boyshaw, 1999; 239). Bu bağlamda ruhsal zeka liderlere olayları farklı yönleriyle düşünebilme ve geniş bir çerçeve içine alabilme yeteneği sağlamaktadır (Zohar, 2004: 40- 45).

Ruhsal zeka duygusal zekanın gelişmiş hali olup, insanın kendisinin ve başkalarının değerlerinin, vizyonun ve amacının farkında olması ve bu değer, vizyon ve amaç ile hareket etmesi olarak nitelendirilir. Bu da vizyoner liderliğin bir özelliği olarak ifade edilmektedir. Harper Collins ve James Porras’ın alanında bir numara olan 18 örgüt üzerinde yaptıkları araştırmaları, büyük firmaların vizyon ve değerler tarafından yönlendirildiğini göstermiştir (www.consciouspursiuts.com). Dolayısıyla iyi liderler kurum misyonunu, vizyonunu ve değerlerini ayrıcalıklı bir çerçeve içine alan liderler olarak ifade edilmektedir (Bardwick, 1997: 8) .

Liderlerin aldığı kararları herkes beğenmeyebilir dolayısıyla liderlik sorumluluk alırken bağımsızlığı da beraberinde getirir (Fogleman, 1997: 17). Ruhsal zekası yüksek olan liderler psikologların deyimiyle alandan bağımsızdırlar yani popüler olmamaya yol açsa da başkalarının inançlarından farklı düşünebilirler (Zohar, 2004: 40-45).

Ruhsal zekası yüksek bir insan, kendini başkalarına yüksek vizyonları ve değerleri getirip, onlara bunları nasıl kullanacaklarını göstermekten sorumlu tutan, diğer bir deyişle insanlara ilham verebilen ve onlara hizmet eden kimse olarak ifade edilmektedir (Zohar ve Marshall, 2004: 31). Yani ruhsal zekası yüksek bir insan aynı zamanda transformasyonel liderlik özelliklerine sahiptir denilebilir (Uyguç, 2000: 588).

Ruhsal liderlik enstitüsü dekanı C. Stephen Byrum, liderliğin diğer biçimleri daha ekonomik ölçütlerle değerlendirilirken, ruhsal liderliğin etiğe, değerlere, ilişki yeteneklerine ilgiye vurgu yaptığını dile getirmektedir. Byrum’a göre ruhsal liderliği araştırmak, insanlar olarak eşsizliğimizi ve potansiyelimizi tanımlayan derin göstergeleri araştırmak, denemek ve tecrübe etmektir. İnsanlar kendi ruhsal derinliklerinin farkında olup, bunu takdir ederlerse lider olma yetenekleri artmakta ve daha üretken olmaktadırlar.

Ayrıca diğer insanlar üzerinde olumlu etkileri bulunmakta ve her şeyin üstünde daha iyi çalışma çevreleri oluşturmaktadırlar (Wolf, 2004: 22-26).

Ruhsal Zeka (SQ) bir liderin en temel, nihai ve kapsayıcı zekası olarak tanımlanmaktadır. Danah Zohar ve Ian Marshal ruhsal zekanın daha geniş resimleri görmemize, yeni sorular sormamıza ve sınırları aşmamıza yardımcı olduğunu bu nedenle de yeniliğin ve yaratıcı liderliğin tam kalbinde olduğunu dile getirmişlerdir. Ayrıca ruhsal zeka insana dürüstlük, ahlaklılık ve etiklere duyarlı olmayı öğretir (www.roycecarlton.com). Dürüstlük ise günümüz liderlerinin en önemli özellikleri arasında yer alması geren bir değer olarak bilinmektedir (Depree, 1998: 8; Aktulga,1998: 10; Hart, 1997: 19).

Liderlik vizyon sahibi olma ile ilgilidir. Her şeyin daha geniş düzeyini görebilme yeteneği olmaksızın, liderlerin kararları görülemez direnç ve zorluklarla karşı karşıya kalacaktır. Liderler vizyonlarına bağlı hareket ederek ruhsal zekaya ulaşabilirler. Liderin ruhunu yönetmesi demek, kişisel bütünlüğüne hakim olması, amaçlarını ve vizyonunu ruhsal zeka perspektifiyle tanımlaması ve bireyleri, takımları, organizasyonları ruhsal zeka bağlamında yönetmesi anlamına gelmektedir. Ayrıca ruhsal zekanın doğru hareketi doğru zamanda gerçekleştirme özelliğinin etkili bir liderlik için önemli olduğu ifade edilmektedir (www.vitalcoaching.com).

Liderlik ilk önce bireyin kendi liderliğini yapması ile ilgilidir (Bender, 2000: 18). Ruhsal zekası yüksek liderler bireysel gelişmelerinin ön plana çıkmasından sonra, etkilemek istedikleri insana motive edici rol model haline gelmektedirler. Kendi kendine motive olmuş, kendi kendini yöneten bir lider istediği kaynağa rahatlıkla ulaşabilir. Liderler kendi kendini motive etme yeteneğini farklı türdeki zekalardan öğrenerek ve aynı zamanda rol modelleri takip ederek geliştirebilirler. Bugün herhangi bir alandaki bir lider

için ruhsal zeka (SQ)’nın uygulanması ve geliştirilmesi etkileyici ve motive edici liderlik yaratmak için bir anahtar olabilir (www.humanexcellince.dk).

Shakespeare’den Leonardo da Vinci’ye Beethoven’dan Mozart’a, Einstein’den Gandi’ye, tüm büyük isimlere baktığımızda ruhsal zekalarının gelişmiş olduğunu görebiliriz (www.nbrealeybooks.com). Örneğin Ghandi’nin “Dünyada görmek istediğiniz değişimin kendisi olmalısınız” sözünün içerisinde ruhsal zekanın yeniden tasarlama, derinlemesine sorgulama ve alandan bağımsız olma yeteneklerini barındırdığı (Zohar, 2004: 40-45), Yunus Emre’nin “İlim kendin bilmektir” sözünün ise ruhsal zekanın kendini bilme yani “özbilince” sahip olma yeteneğini kapsadığı söylenebilir.

İş yaşamı sürekli değişen ve karmaşık bir hal almaktadır. Liderler her geçen gün daha fazla sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Dolayısıyla iyi liderler zorlukları fırsatlara dönüştürebilen liderlerdir. Ruhsal zeka liderlere zorluklardan ders çıkarıp, acıları fırsatlara dönüştürmenin yollarını açar (Zohar ve Marshall, 2004: 355). Günümüzde liderlerden daha esnek, uyumlu, yaratıcı yenilikçi ve ilham verici olmaları beklenmektedir, bu da liderlerin ruhsal zeka (SQ)’ larının gelişmiş olmasıyla mümkündür (Zohar, 2000: 55).

Yüksek ruhsal zeka (SQ)’ya sahip olan liderler, belirsizlik içerisinde karar verebilen, esnek, soru sormaktan korkmayan, bilmiyorum demekten çekinmeyen ve en önemli şeyden daha fazlasıyla ilgilenen kişilerdir. Yüksek ruhsal zekalı liderler, diğer insanlarda da geliştirilebilen belirli davranış şekillerine sahiptirler (Zohar, 2000: 55). Bu davranış şekilleri şu şekilde sıralanabilir (www.lpalm.viraafrikans.com);

- Anlam ve değer ile ilgili sorunları çözme.

-“Neden doğdum?, Hayatın anlamı nedir?, Yorulduğumda, depresyona girdiğimde ve yıpratılmış hissettiğimde neden devam etmeliyim?” gibi sorular sorarak ruhsallığı meydana getirebilme yeteneği.

- İyi ve kötü hakkında soru sorabilme yeteneği ve erdemli olma.

- Hayal edebilme, arzulama ve sorunlar arasından sıyrılabilme yeteneği.

- Sebep ile duygu, zihin ve beden arasındaki bağı kolaylaştırma becerisi.

- Birine iyilik yapma ve kişisel bütünlüğü koruma becerisi.

- Şu anda bulunan değerlerin farkında olarak yeni değerler keşfetme becerisi.

- Esnek ve kendiliğinden (spontane) olabilme yeteneği.

- Hayatın problemleriyle ilgilenme ve bu problemleri çözmeye istekli olma.

- Bireyler arası ilişkilerin üstünde olma.

- İyilik, güzellik, kusursuzluk, cömertlik ve fedakarlık gibi vizyonlara sahip olma.

- Diğerlerinin esinlendiği karizmatik bir lider olma.

- Toplumda ruhsal dili olmayan kültürü ayırt edebilme.

- Yüzeysel arzuların altındaki gerçekleri görme.

- Düşündüklerini yansıtabilme.

- Öz bilinci arama.

- Kim olduğunu ve neye inandığını bilme.

- Hayatı ve başkalarını bir çocuğun gözü kadar taze görebilme.

- Esnek olma becerisi yani anında ve aktif olarak adapte olabilme.

- Yüksek öz bilinç derecesine sahip olma.

- Acıyla yüzleşme ve onu aşma kapasitesi.

- Gereksiz yıpranmaya izin vermeme.

- Farklı şeyler arasındaki bağlantıyı görme eğilimi yani bütüncül olma.

- Kalabalığa karşı durma veya popüler olmayan bir düşünceye derin bir şekilde inanabilme.