Roma ve Paris AntlaĢmaları

Avrupa sosyal politikasının birinci evresi olarak kabul edilen kuruluĢ dönemlerinde, sosyal politika tek baĢına ayrı bir politika alanı olarak değil, özellikle ekonomik politikanın bir eki olarak ele alınmıĢtır 212

.

Avrupa Birliği‟nin temel anlaĢmaları olan 1951 tarihli Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu AnlaĢması (AKÇT) ve 1957 tarihli Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (AAET) amaçları gereği sosyal politika konusunda çok sınırlı hükümlere yer vermiĢlerdir. Söz konusu hükümlerde sosyal alanda geliĢme sağlanmaktan çok ekonomik geliĢmeye yönelik teĢvikler söz konusudur. AvrupaBirliği‟nin AntlaĢmalarının ana gövdesini oluĢturan 1957 Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) anlaĢması da, yetersiz kalmıĢ, sosyal politika baĢka alanlarla eĢdeğerli olmayan bir düzenlemeye tabi tutulmuĢtur. AnlaĢma, ekonomik hedeflere ulaĢılmasıyla sosyal alandaki geliĢmelerin kendiliğinden ortaya çıkacağı inancını korumuĢtur 213

.

Avrupa Birliği‟nin iĢ hukuku ve sosyal güvenlik hukuku alanına girmesi öncelikle Avrupa Birliği‟nin kurucu anlaĢmalardan doğan yükümlülüklerin ifa edilmesinden kaynaklanmıĢtır. Avrupa Birliği‟nin kurucu antlaĢmalarında 25 Mart

212 _{Serkan Kolat, Avrupa Birliği Sosyal Politikası Çerçevesinde Özürlülere Yönelik Ayrımcılıkla}

Mücadele ve Türkiye’deki Yansımaları,T.C. BaĢbakanlık Özürlüler Ġdaresi BaĢkanlığı, Anıl

Matbaacılık,Ankara 2010,s.48 213

1957 tarihli Roma AnlaĢması, 18 Nisan 1951 tarihli Avrupa Kömür Çelik Topluluğu AntlaĢması (Paris AntlaĢması) ve Avrupa Atom Enerjisi AntlaĢmasından doğan bir takım yükümlülükler ve hedefler Avupa Birliğini iĢ hukuku ve sosyal güvenlik hukuku alanında düzenlemeler yapmaya kararlar almaya ve kurumlar kurmaya zorlamıĢtır 214

.

Avrupa Birliği‟nin bu alanda düzenleme yapmasında ilk ve en önemli faktör iĢçilerin serbest dolaĢımının sağlama yükümlülüğü olmuĢtur. ĠĢçilerin serbest dolaĢımı Roma anlaĢmasının 48-51 maddelerinde düzenlenmiĢ bir yükümlülüktür. AB çalıĢanlarının serbest dolaĢımının önündeki engellerin kaldırılmasını sağlamak üzere bütün üye ülkeleri bağlayıcı düzenlemeler yapmıĢtır. Serbest dolaĢım içerisinde göçmen iĢçilerin hak kayıplarına uğramamaları ve korunmaları için üye ülkelerin iĢ hukuku mevzuatlarının uyumlaĢtırılmasını sağlayıcı, asgari sevide mevzuat koordinasyonu sağlayıcı düzenlemeler AB iĢ ve sosyal güvenlik hukukunun doğuĢunda rol oynamıĢtır 215

.

Roma AntlaĢmasında asıl önem iĢçilerin serbest hareketlerini destekleyecek Ģartlara ve daha az ölçüde sosyal uyum elde edilmesine verilmiĢtir. BaĢka bir ifadeyle, Roma AntlaĢması halkın sosyal boyutunu piyasayla yani halkın ekonomik bütünleĢmesiyle birleĢtirir. Bu açıdan, sosyal politika ve toplumsal amaçlı yasal düzenlemeler alanındaki Topluluk faaliyeti oldukça ılımlıdır. Orijinal Avrupa Ekonomik Topluluğu AntlaĢması'nda yetki ikamesi gibi belirgin bir sosyal yetki olmadığından, toplumsal politika yetkileri AntlaĢmada daha büyük bir ulusal konu olarak kalmıĢtır216

.

AB yi iĢ ve sosyal güvenlik hukuku alanında düzenleme yapmaya zorlayan bir baĢka faktör çalıĢanların çalıĢma Ģartlarının iyileĢtirilmesine dair Paris anlaĢması m.3 ve Roma AnlaĢması m.117-120 hükümleridir. Göçmen iĢçilerin serbest dolaĢım

214_{Kadir Arıcı, “Avrupa Birliği‟nin ĠĢ Hukuku Alanındaki Temel Ġlkeler” , Avrupa Birliği Sürecinde}

Türkiye Sorunlar ve Fırsatlar, Ed.Erdinç Yazıcı, Çelik ĠĢ Sendikası Yayını, Birinci baskı, Ankara

2005, s.160-161

215 _{Kadir Arıcı, a.g.e., s.161}

216 _{G.Falkner, “The EU‟s Social Dimension”, in Cini, M. (ed.), European Union Politics, Oxford:} Oxford University Press, 2007,s. 272

içerisinde her türlü ayrımcılığa tabi tutularak mağdur olmalarının önlenmesi de iĢ hukukunun doğuĢunda bir baĢka etkendir. (Roma AnlaĢması m. 119)217

.

123-128 maddeler arasında Avrupa Sosyal Fonu‟nun kurulması öngörülmüĢ ve fonun amacı, ortak pazarda istihdam olanaklarının geniĢletilmesi, iĢçilerin mesleki ve coğrafi mobilitelerinin arttırılması ve bu yolla yaĢam düzeylerinin yükseltilmesi olarak belirlenmiĢtir. Ayrıca 128. Maddede, ortak bir mesleki eğitim politikası ile ilgili düzenlemeye yer verilmiĢtir218

.

Avrupa Ekonomik Topluluğu‟nu kuran Roma AnlaĢmas‟nın, sosyal maliyetlerin kısılarak, rekabet düzeyinin korunmasını esas alan liberal yaklaĢım ile sosyal politikayı sosyal barıĢın en önemli unusuru sayan ve sosyal koruma maliyetlerindeki farklılıkların rekabet eĢitsiliklerine yol açacağına inanan refah devleti anlayıĢı arasında uzlaĢtırıcı bir yol çizdiğini söylemek mümkündür 219

.

Roma AnlaĢması‟nda sosyal konularla ilgili on iki maddeye yer verilmiĢ, sosyal koruma ve sosyal güvenlikle ilgili düzenlemelerin iĢverenlere ve devlete getireceği yükler düĢünülerek, bu düzenlemeler gerçekleĢtirilememiĢtir. Topluluk sorumluluğunu, kesin sosyal politika hedefleri tanımlamaktan ziyade, iĢbirliğini teĢvikle sınırlı tutmuĢtur. Ayrıca, ülkeler arasındaki yorum farkları ve bazı üyelerin sosyal konulardaki isteksizliği 1972‟ye kadar olan dönemde iĢçilerin serbest dolaĢımı ve Avrupa Sosyal Fonu ile ilgili düzenlemelerin sınırlı kalmasına neden olmuĢtur. Ekim 1972‟de Paris‟te dokuz üye devletin devlet ve hükümet baĢkanları, Avrupa Birliği Sosyal Politikasında yeni bir evreyi baĢlatmıĢtır. Üye devletler arasında iktisadi geliĢme ve hayat standartları farklılıkları ifade edilerek, Topluluğun ekonomik konulara olduğu kadar sosyal konulara da önem vererek, sosyal geliĢmeyi sağlamasının önemi vurgulanmıĢtır220

.

217 _{Kadir Arıcı, a.g.e., s.161} 218 _{Serkan Kolat, a.g.e., s.50} 219 _{Serkan Kolat, a.g.e., s.50} 220

1974‟de Paris Zirvesi‟nde alınan kararlar doğrultusunda ilk “ Sosyal Eylemler Planı “ kabul edilmiĢ ve bu planda istihdam alanında düzenlemelere ağırlık verilmiĢtir. Sosyal Eylemler Planı, üye devletlerin istihdam ve sosyal politikalarının uyumlaĢtırılması ile ilgili ortak hareket etmeleri ve böylece ortak bir Avrupa sosyal politikası oluĢturulması yönünde önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. Bu planda, göçmen iĢçilerin çalıĢma koĢullarının iyileĢtirilmesi, ücretlerde ve tüm çalıĢma koĢullarının kadın erkek arasında eĢitliğin sağlanması, iĢçi sağlığı ve iĢ yeri güvenliği konusunda bir eylem planı hazırlanması, toplu iĢten çıkarılmalarda iĢçilerin korunması ve iĢçilerin yönetime katılmaları ve istihdamın sağlanması, mesleki eğitimin iyileĢtirilmesi, Avrupa Mesleki Eğitim Merkezi, YaĢam ve Düzeltilmesi Avrupa Vakfı ve Avrupa Sendikalar Enstitüsü gibi kurumların kurulması konular ele alınmıĢtır221

.

Roma AntlaĢması‟nın sosyal boyutu, bu dönemde rağbet gören iki farklı ekonomik yaklaĢım arasında bir uzlaĢmanın ifadesiydi. Birinci yaklaĢım, ekonomiye yüklenen sosyal maliyetlerin ve kısıtlamaların en aza indirilerek rekabetin korunması gerektiğini ve bu yolla refah düzeyinin artacağını ileri süren neo-liberal eğilimi temsil etmektedir222. Diğer yaklaĢım ise, sosyal politika tedbirlerinin toplumsal barıĢın korunması ve gerçek bütünleĢmenin sağlanmasında anahtar bir role sahip olduğunu ileri süren yaklaĢımdır. Bu yaklaĢım, ayrıca sosyal koruma düzeylerinin üye ülkelerde farklı olmasının, farklı sosyal maliyetler yaratacağını ve bunun da çarpık bir rekabet yapısına yol açacağını iddia etmiĢtir. Bu iki yaklaĢımın uzlaĢması sonucunda, Roma AntlaĢması‟na sosyal politika hükümleri girmiĢ, fakat sadece 12 maddeyle sınırlı kalmıĢtı. Bunun soncunda sınırlı bir sosyal politika ile birlikte piyasa bütünleĢmesi, refah düzeyini yükseltme ve istihdam yaratma hususunda yetersiz kalmıĢtır. Bu da, uzun dönemde üye devletlerin menfaatine olmadığı gibi, iĢçilerin de ekonomik statüsünü zayıflatmıĢtır. Nitekim, bundan sonraki yıllarda sosyal bütünleĢme olmaksızın tam ve güçlü bir Avrupa bütünleĢmesinin

221 _{Serkan Kolat, a.g.e., s.50} 222

sağlanamayacağı endiĢesi, sosyal bütünleĢme ihtiyacının uzun yıllar Komisyon‟un gündeminde kalmasına yol açmıĢtır223

.