Risk Değerlendirme Karar Matrisi (Risk Assessment Decision Matrix)

Olası risklerin şiddeti ile oluşma olasılıkları arasındaki ilişkiye bağlı olarak riskler değerlendirilir. Risklerin ortaya çıkmasını engelleyecek olan eylemler buna göre önceliklendirilmelidir (Taşan, 2006: 21). Risk değerlendirmesi sonunda ortaya çıkan riskler için ön eleme ile önem ve öncelik sırası yapılarak, niteliksel bir şekilde ağırlık ve olasılık matrisleri kullanılabilir. Bir risk matrisi sürekli yenilenmesi gereken dinamik bir süreçten oluşur. Bu nedenle, bir alanda başka bir riski etkileyebileceğinden, risk analizi sürekli güncellenmelidir (Ayyub, 2003: 70). Risk karar matrisleri; L tipi matris ve çok değişkenli X tipi matristen oluşur.

 L Tipi Matris

5x5 matris, özellikle sebep - sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesi için kullanılan bir araçtır. Özellikle acil olan ve tehlikelerin biran önce tespit edilmesi gereken durumlar için kullanılır. Bu metot ile öncelikle bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi durumunda sonuç derecelendirilmesi ile ölçümü yapılır. Risk skoru olasılık ve şiddet derecesinin çarpımından elde edilerek ölçümü yapılır (Dedeler, 2008: 48). Risk matrisi iki ya da daha fazla boyut arasındaki ilişkiyi analiz etmek de kullanılan risk analiz metotlarındandır (Ayyub, 2003: 70).

Risk faktörünün hesaplanması;

R= O x Ş formülü kullanılmış ve Risk : R

Olasılık : O

Şiddet : Ş olarak ifade edilmiştir (Baysal, 2005: 8).

Tablo - 7: Tehlike Olabilirliğinin Saptanması

Olasılık Ortaya Çıkma Sıklığı/Frekans İçin Derecelendirme Basamakları

Çok Az Yılda bir

Az Üç ayda bir

Orta Ayda bir

Yüksek Haftada bir

Çok Yüksek Her gün

(Baysal, 2005: 8).

Daha sonra olası sonuçlar ve zararların şiddeti belirlendikten sonra oluşturulan bir risk matrisi yardımıyla risklerin kabul edilebilirlik düzeyi hakkında bir sonuca ulaşılır (Devebakan, 2007: 22).

Tablo - 8 : Olası Sonuçlar ve Zararın Şiddeti

Sonuç Derecelendirme

Çok Hafif İş saati kaybı yok, ilk yardım gerektiren Hafif İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren Orta Hafif yaralanma, tedavi gerektirir Ciddi Ölüm, ciddi yaralanma, meslek hastalığı Çok Ciddi Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik

Bir olayın gerçekleşme ihtimali ve gerçekleştirildiği takdirdeki şiddeti ise, çok hafif, hafif, orta, ciddi ve çok ciddi olarak nitelendirilir. İsteğe bağlı olarak 4x4 veya 5x5 matris kullanılabilir. Bu durumlara çok hafiften, çok ciddiye doğru 1-5 arası sayı değeri verilir. Daha sonra hesaplanan risk skor değeri tablo içerisindeki hücrelere yerleştirilir. Hücrelerdeki değerler sınıflandırılarak eylemler planlanır (Stoneburner, 2002: 24).

Tablo - 9: Risk Derecelendirme Matrisinin Oluşumu SONUÇLAR OLASILIK ÇOK CİDDİ 5 CİDDİ 4 ORTA 3 HAFİF 2 ÇOK HAFİF 1 ÇOK YÜKSEK 5 YÜKSEK 25 YÜKSEK 20 YÜKSEK 15 ORTA 10 DÜŞÜK 5 YÜKSEK 4 YÜKSEK 20 YÜKSEK 16 ORTA 12 ORTA 8 DÜŞÜK 4 ORTA 3 ORTA 15 ORTA 12 ORTA 9 DÜŞÜK 6 DÜŞÜK 3 AZ 2 ORTA 10 ORTA 8 DÜŞÜK 6 DÜŞÜK 4 DÜŞÜK 2 ÇOK AZ 1 DÜŞÜK 5 DÜŞÜK 4 DÜŞÜK 3 DÜŞÜK 2 DÜŞÜK 1 (Utaş, 2006: 12).

Buradan elde edilen değerlere göre gerekli değerlendirmeler yapılarak, önlemler belirlenir (Utaş, 2006: 12). Önlemlerin belirlenmesinde yol gösterici olan hücrelerdeki değerler; katlanılamaz riskler, önemli riskler, orta düzeydeki riskler, katlanılabilir riskler ve önemsiz riskler olarak sınıflandırılır. Bu sınıflandırmanın yapılmasında önemli olanın risk skorları olduğu unutulmamalıdır. 20 den fazla risk skoru varsa katlanılamaz risk, 12-20 arası yüksek risk, 8-12 arası önemli risk, 2-8 arası katlanılabilir risk ve 1 puan önemsiz risk gibi (Güçlü, 2007: 36).

Tablo - 10: Sonuçların Derecelendirilmesi

Sonuç Eylem

Katlanılamaz Riskler

25)

Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye düşürülünceye kadar iş başlatılmamalı eğer devam eden bir iş faaliyeti mevcutsa derhal durdurulmalıdır. Gerçekleştirilen faaliyetlere rağmen riski düşürmek mümkün olmuyorsa, faaliyet engellenmelidir.

Önemli Riskler (15, 16, 20)

Belirlenen risk azaltılıncaya kadar iş başlatılmamalı eğer devam eden bir iş faaliyeti mevcutsa derhal durdurulmalıdır. Risk işin devam etmesi ile ilgili ise acil önlem alınmalı ve bu önlemler sonucunda faaliyetlerin devamına karar verilmelidir.

Orta Düzeydeki Riskler (8, 9, 10, 12)

Belirlenen riskleri düşürmek için faaliyetler başlatılmalıdır. Risk azaltma önlemleri zaman alabilir.

Katlanılabilir Riskler (2, 3, 4, 5, 6)

Belirlenen riskleri düşürmek için ilave kontrol proseslerine ihtiyaç olmayabilir. Ancak mevcut kontroller sürdürülmeli ve bu kontrollerin sürdürüldüğü denetlenmelidir.

Önemsiz (1)

Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için kontrol prosesleri planlamaya ve gerçekleştirilecek faaliyetlerin kayıtlarını saklamaya gerek olmayabilir.

(Özkılıç, 2008: 114).

 Çok Değişkenli X Tipi Matris

X tipi matris karmaşık prosesler veya akım şemaları içeren işlerin mevcut olduğu yerlere veya olaylara uygulanabilir. Sorunlu olayların çok boyutlu düşünce yoluyla açığa çıkarılmasını sağlayarak sorunlu olay üzerinde etkisi olan faktörlerin tanımlanmasını, aralarındaki ilişkinin ortaya çıkmasını sağlar. Avantajı, her çift değişken arasındaki ilişkinin derecesini göstermesidir. Bu yöntemde, 5 yıllık geçmiş kaza araştırmasına ihtiyaç vardır. Daha önce meydana gelmiş bir kazanın veya buna

bağlı bir olayın tekrarlanma olasılığı da değerlendirilir. Gerekli tablolar tüm bunlar dikkate alınarak hazırlanır (Güçlü, 2007: 37).

Risk derecelendirme skoru, A+B+C+D ile hesaplanır. Bu değerler ise şöyle bulunur;

A = Olasılık x Şiddet B = Olasılık x Şiddet

C = Önceki Kazalar x Personel Sayısı

D = Personel Sayısı x Şiddet (Özkılıç, 2005: 116).

Tablo - 11: X - Tipi Matris Risk Derecelendirme Tablosu

(Özkılıç, 2005: 116).

Yapılan ölçümdeki değerlendirme sonucuna göre, riskin büyüklüğü düşük, orta, yüksek, çok yüksek veya tolere edilebilir olarak tespit edilir ve uygun güvenlik önlemleri belirlenir (Yılmaz, 2009: 73). Son olarak, risk değerlendirme raporu hazırlanır, risk değerlendirilmesinin tüm aşamaları ve uygulaması düzenli olarak denetlenerek sorumlulara bildirilir ve uygulamaya geçilir, aksayan yönler varsa düzeltilir (Tekin, 2009: 39).

Analiz edilen risklerin büyük bir kısmı doğru saptanmış kontrol teknikleri uygulanarak elimine edilerek ve bir kısmı da kabul edilebilir risk seviyesine

çekilerek bu yolla hem çalışanın sağlığı korunacak hem de işletmenin karlılığı optimize edilecektir (Alataş, 2007: 3).

1.8.2. Enerji Analizi (Energy Analysis)

Enerji analizinin amacı işletmelerdeki tüm zararlı enerjiler hakkında fikir oluşturmaktır. Bir yaralanma veya zararın oluşması için çalışanların hareketli makine parçası, yüksekten düşen bir parça veya elektrik voltajı gibi hasar verici bir enerji türüne maruz kalması gerekmektedir (Şener, 2005: 6). Bu enerji türüne maruz kalınma oranı önemlidir çünkü enerji boşalması ne kadar büyükse, hasar potansiyeli de o kadar büyük olacaktır. Tehlikelerin tanınmasında bu kavram çok sınırlandırılmıştır ve bu haliyle tek etken teorisine benzemektedir (Alataş, 2007: 21). Enerji analizi 3 temel adım da yapılır;

 Zarara uğrayabilecek kişiler, ekipmanlar veya tesisler tespit edilmelidir.  Oluşan enerji zarara neden olabilecek nitelikte olmalıdır.

 Kullanmakta olan koruyucuların zararın oluşmasına engel olup olmadığı tespit edilmelidir (Dedeler, 2008: 43).

1.8.3. Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (Hazard and