Risk Analizi

Risk analizinin doğru ve gerçekçi yapılabilmesi için, öncelikle ‘tehlike’ ve ‘risk’ kavramları arasındaki farkın anlaşılması gerekmektedir (Durdu, 2006: 200). Genel olarak ‘tehlike’ bir süreç içerisinde arıza ya da hata meydana getirebilecek fiziksel ve maddesel olayların toplamıdır. Tehlikenin önemi, nedeni bilinsin ya da bilinmesin her zaman arızaya veya hataya neden olma potansiyeli içermektedir. Kısaca; her tehlike bir risktir (Veritas, 2001: 11).

Risk, meydana gelebilecek zarar verici bir olayın sonuçları ve oluşma olasılığının bileşkesidir. Riskten söz edebilmek için tehlikelerin açığa çıkma olasılığı ile bu sebeple meydana gelecek olan zarar, hasar ve yaralanmanın şiddet derecesini öngörebilmek gerekmektedir (Durdu, 2006: 200).

Risk analizi, stratejik kararlarda ele alınan belirsizlikle ilgili olan riskin kapsamlı olarak anlaşılmasını sağlayan yöntemlerin bütününü oluşturur (Arman, 1997: 4). İstenmeyen olayların ve bu olayların nedenlerinin ve sonuçlarının tanımlanması ile ilişkilidir (Taşan, 2006: 16). Başka bir değişle, risk analizi, stratejik kararlarda ele alınan değişkenle ilgili olan riskin kapsamlı olarak anlaşılmasını sağlayan yöntemlerin bütünüdür (Güngör ve Paçal, 2004: 4).

Risk analizlerinin ortak amaçları arasında ilk yapılması gereken risk odaklarının bulunmasıdır. Belirlenen risk odakları değerlendirilmeli ve alınması gereken önlemler belirlenmelidir. Alınması gereken önlemlerin sırası, yapılacak tasarruf ve doğabilecek masraflar belirlenerek, güvenlikten ödün vermeden işletme için en ekonomik yöntem bulunmalıdır. Önlemlerin gerçekleşmesi sırasında amaca ulaşıp ulaşılmadığını saptamak ve bir riski önlerken başka bir riske yol açmamak ortak amaçlar arasında yer almalıdır (Anaç, 2002: 14).

Risk analizinin genel amacı, kayıpların minimize edilmesi için yapısal bir yaklaşım içerisinde çalışma ortamındaki risklerin açıkça belirlenmesidir (Taşan, 2006: 16). Güvenli bir çalışma ortamı sağlanabilmesi özenli bir çalışmanın sonucunda oluşmaktadır. Bu bakımdan risk analizine katılanların tüm endişe ve şüphelerinin açıkça ifade etmeleri gerekmektedir (Vose, 2008: 5).

Risk analizi, analitik bir metottur. Bu metotta ‘en büyük risk nerededir ?’ sorunun cevabı işletmelerde aranarak işletmelerin risk analizi yapılmaktadır (Yiğit, 2005: 33). Tam ve doğru risk analizi yapabilmek için;

 Mutlaka süreçlerin, kavramların ve kazalara neden olan tehditlerin çok iyi bilinmesi gerekir,

 Belirlenen faaliyet kapsamındaki tehlikelere ait tüm tehditlerin tespit edilmesi gerekmektedir (Binyıldırım, 2007: 45).

Risk analizi ve yönetiminin birçok yararları vardır. Bu yararların başta gelenleri şu şekilde sıralanabilir:

1. İşletmelerde yazılı prosedür ve politikalarının oluşmasını ya da olgunlaşmasını sağlar.

2. İşletmede çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi sahibi olmalarını ve katılımını sağlar.

3. İşletme yönetiminin de iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi sahibi olmalarını ve bu konularda karar vermelerini sağlar.

4. Risk analizi sürecinde alınan ilk sonuçlar ile organizasyon ya da işletmelerdeki olası tehlikeleri tanımlar ve alınacak önlemleri belirler (Sağlam, 2009: 23).

5. İşletme, belirlenen risklerin hesaplanmasına ve riskin tolere edilebilir olup olmadığına karar verilmesini sağlar.

6. İşletmelerde alınan tedbirler eksik ya da yanlış alınmış olabilir tüm bu tedbirlerin ve güvenlik bilincinin gözden geçirilmesinin sağlar.

7. İşletmelerdeki yasal yükümlülükler ve iş sağlığı ve güvenliği politikası içerisinde tahammül edilebilir düzeye indirilmiş risk ile çalışılmasını sağlar.

8. İşletmelerdeki gerekli düzeltici ve önleyici faaliyetlerin gerçekleştirilmesini sağlayacak verilerin kaydedilmesini, sonuçların izlenmesini ve ölçülmesini sağlar (Canpolat, 2008: 13).

Risk analizinin sahip olduğu önem, tüm uygulanabilir seçenekleri elinde tutması ve olası bir karar için çeşitli muhtemel sonuçları analiz etmesinden kaynaklanmaktadır. Elde edilen verilerin yapısal ve sistematik bir şekilde değerlendirilmesi sonucunda, sadece sezgiye dayanılarak elde edilen risklerin yerine daha açık ve net bir görüş elde edilecektir (Uğur, 2006: 36).

Risk analizinde bir sistemi etkileyen olumsuzlukların listelenmesini sağlayan ve temel amacı nitel bir analiz yapmak olan yöntemler kullanabileceği gibi, kritik arızaların ya da istenmeyen olayların sıklığını tahmin etmeye dayanan nicel analiz yapmayı amaçlayan yöntemler de kullanılmaktadır (Mauri, 2000: 30). Nitel ve nicel risk analizi işlemleri ayrı ayrı uygulanabileceği gibi, bu iki yöntemi içeren risk analiz yöntemleri de bulunmaktadır (Wei Lee, 2004: 184).

Tablo - 6: Nicel - Nitel Analiz

Amaçlar Olası Çıktı Örnekleri

Nitel Analiz Bir sistemi veya süreci etkileyen potansiyel olumsuzlukların listelenmesi

Nicel Analiz İstenmeyen olayların meydana gelme sıklığının tahminine ilişkin sayısal veriler

Hem Nitel Hem Nicel Analiz

Dalları, kökü ve yapraklarının her birinde ayrı bir olasılığı tanımlayan ağaca benzeyen bir grafik gösterim

(Mauri, 2000: 30).

 Nitel Analiz

Olayları oluşturan birimlerin herhangi bir özelliğini sayısal olarak ifade eder ve miktar belirtir. Örneğin: uzunluk, ağırlık, yaş, işletmedeki çalışan sayısı, zeka puanı, performans puanı, iş görenlerin çalışma süresi gibi değişkenler nicel değişkendir (Kılıç ve Ural, 2006: 76). Nitel risk analizinde riskin derecesi belirlenir ve bu süreç risk derecelendirme olarak belirtilir (Fıkırkoca, 2003: 174). Nitel risk

analizi tanımlanmış risklerin gerçekleşme olasılığı ve oluşabilecek etkileri yüksek, orta ve düşük gibi derecelerle sınıflandırır (Bostancı ve Demir, 2008: 7). Tehlikenin olma ihtimali, tehdidin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilerek matematiksel ve mantıksal metotlar kullanılarak risk değerine ulaşılır (Alataş, 2007: 86). Olasılık, bu risk kaynağının bir risk olayı oluşma ihtimalini; etki de meydana gelen bu risk olayının yaratacağı finansal etki derecesini ortaya koymaktadır. Bu değerlendirme 3 veya 5 puan üzerinden yapılabilir. Olasılık etki diyagramlarında ki değerler nitel ifadelerin sonuçlarına nicel karşılıklar verilerek belirlenir (Korkmaz, 2004: 64).

Nitel risk analizi yeterli veriler bulunmadığında ve düşük riskli durumlar için kullanışlıdır (Fıkırkoca, 2003: 174). Belirlenmiş risk analizlerini önceliklendirerek, tanımlanmış bölgelerdeki zayıflıklardaki gelişmelerin görülebilmesini sağlar. Fakat çok özel ölçümler ve etkilerin büyüklükleri hakkında sayısal veriler sunamaz, fayda - maliyet analizi yapamaz (Kumaş, 2007: 206).

Nitel risk analizi süreçlerinde beşeri sezgi ve muhakeme kabiliyeti önem taşımaktadır. Burada işletmenin faaliyet alanlarında gelecekte oluşabilecek olası risk durumunun tahminine çalışır. Bu tahmin tamamen subjektif değerlendirmelere dayanmaktadır ve çoğu olayda sistematik nitelik gösterir (Boyacıoğlu, 2002: 56). Nitel risk analizi sonuçları ile işletmelerin gerekli ihtiyaçları belirlenir (Georges, 2006: 5).

 Nicel Analiz

Olayları oluşturan birimlerin herhangi bir özelliği birbirinden kesin sınırlarla ayrılabilen kategorik veriler ile ifade ediliyorsa bu tip değişkenleri ifade eder. Örneğin: cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, meslek, doğum yeri ve uyruk gibi (Kılıç ve Ural, 2006: 76). Bu süreç, risk niceleme ya da risk sayısallaştırma olarak ifade edilir. Nitel teknikler kullanılarak riskin derecesi belirlenir ve bu süreç, risk derecelendirme olarak adlandırılır (Fıkırkoca, 2003: 191). Tehdidin olma ihtimali, tehdidin etkisi gibi değerler matematiksel ve mantıksal metotlar kullanılarak proses edilip risk değeri bulunur (Durmuş, 2008: 4). Nicel risk analizi riski ifade ederken numerik değerler yerine yüksek, çok yüksek gibi açıklayıcı ifadeler kullanır.

Risk = tehdidin olma ihtimali x tehdidin etkisi

Nicel risk analizi, karşılaştırmalı risklerin faaliyet ve alternatif seviyelerini tahmin etmek için kullanılır. Önceden belirlenmiş olan risk standartlarının, mutlak risk değerlendirmeleri ile karşılaştırılmasıdır. Bunlar; çalışanların yaralanması, çevresel faktörlerin verdiği zararlar, sermaye kayıpları gibi herhangi bir riskin belirlenmesinde niceleyici risk analizi kullanılarak yapılmaktadır. Sonuç olarak, kayıp, para cezası, zarar görme gibi sonuçlara ulaşılır (Georges, 2006: 2).

Nicel analiz etkileri ölçülebilir büyüklükler vererek gösterir ve fayda – maliyet analizi bu verilere göre yapılabilir, tavsiye plan oluşturulabilir fakat nicel etki analizi ile ölçümlemeler sayısal oranlara göre yapılmaktadır, dolayısıyla sayılarla çıkan sonuç insanları yanıltabilir (Kumaş, 2007: 204).