Renk Veren Oksitler le Astarlar n Renklendirilmesi

Astarlar n renklendirilmesinde s rlarda kullan lan oksitler kullan r. En yayg n olarak kullan lan oksitler, demir oksit (FeO, Fe2O3, Fe3O4), kobalt oksit (CoO, Co2O3,

Co3O4), krom oksit (Cr2O3), mangan oksit (MnO2), bak r oksit (Cu2O, CuO) ve kalay

oksit (SnO2)’ d r.

Bu oksitlerin ilavesi sonucu ortaya ç kan astar renkleri, pi irilmi effaf s r alt nda görüldü ünde, renklendirici oksidin s ra direk katk ile meydana getirilen renklere benzer, hemen hemen ayn etkiyi verir. Yak n etkiyi alabilmek için astara kat lan renk verici oksit oran renkli s r elde etmek için kat lan oksitlerin, farkl oranlarda ve farkl oksitler ile kar p kullan ld klar nda çok zengin bir renk skalas elde edilebilir (Çobanl , 1996: 34).

1.6.3.1.1 Demir Oksit

Demir oksit, neredeyse dünya üzerinde bulunan en yayg n renklendirici oksittir. Do ada de ik ekillerde % 7 oran nda bulunur. Dünyada insano lunun yaratt tu la, kiremit, beton ve camda az yada çok demir bile ikleriyle renklendirilir (Güngör, 2002: 3).

Resim 6: Demir oksit

Demir oksit renk veren oksitlerin en önemlilerindendir. Seramik astarlarda demir oksit genellikte Fe2O3 olarak s kça kullan r. Demirin bu oksiti k rm renkte olup

(Fe2O3), mineral ismi Hematit olarak bilinir (Resim 6). Fe3O4 olarak astarlar n

renklendirilmesinde kullan lan siyah demir oksidini mineral ad ise Magnetitdir.

Astarlar n renklendirilmesinde demir oksit ile katk oranlar ve pi irim türlerine göre sar dan kahverengiye, griden siyaha kadar de en renkler elde edilir. K rm demir oksit indirgen pi irimde bir flux olarak da kullan r. Astar bünye içine % 2-40 oran nda k rm demir oksit katk yla kahve-sar renklerden, koyu kahve hatta siyaha yak n renk elde edilir. Demir oksit ile renklendirilen astar s rlanmad nda tu la k rm , kahverengi tonlarda görülür (Çobanl , 1996: 36 ).

Demir oksit Çin serami inde s r renklendiricisi olarak yayg n bir ekilde kullan lmaktad r (Güngör, 2002: 3).

1.6.3.1.2 Mangan Oksit

Mangan, siyah toz halinde mangan dioksit, MnO2, pembe renkte mangan karbonat,

MnCO3 olarak iki biçimde kullan r. Her iki biçimde de ayn rengi vermesine ra men

mangan karbonat daha ince, saf oldu undan dü ük s cakl klarda daha az benekli bir görünüm verir. Astar s rs z kullan ld nda kahverengi ve griyi an msatan mat bir renke bürünür. Mangan dioksit 1200°C lerde ergitici görevi üstlenir. ndirgenmi atmosferde ise, buharla maya yönelik bir yap gösterir.

Mangan oksit genellikle seramik astar ve s rlar renklendirilmesinde kullan r (Çobanl , 1996: 38) (Resim7).

1.6.3.1.3 Kobalt Oksit

Kobalt cevherinin mavi renk vermesi 1540 y nda bir cam imalatç olan Christopher Schurer taraf ndan ilk defa bulundu u baz kaynaklarda belirtilmektedir. Buna ra men ortaça da kullan ld bilinir (Çobanl , 1996: 38 ).Bununla birlikte kobalt elementi 1742’de Brant taraf ndan ayr lm r (Dayton, 1978: 349).

Kobalt oksit ile seramik astarlar nda aç k maviden, koyu laciverde hatta siyaha kadar de en renkler elde edilir. Siyah kobalt oksit (Co3O4) ve pembe renkte kobalt

karbonat (C°CO3) biçiminde bulunur. Farkl pi irim ko ullar nda mavinin tonlar verir.

En kuvvetli renk veren oksittir. Astar n içerisine % 2 oran nda kobalt oksit kat lmas bile koyu mavi rengini vermeye yeterlidir.

Kobalt bir ergiticidir. 1000°C-1040°C gibi dü ük s cakl kta eriyebilir, s r içerisinde da r.yüksek dereceli bisküvi i lerde kobalt çok fazla zinterle ir ve sertle ir. Bu yüzden yüzeyi s rlamak güçle ir (Çobanl , 1996: 40) (Resim8).

1.6.3.1.4 Krom Oksit

Seramik s rlar ve astarlar n renklendirilmesinde kullan lan en de ken oksittir. rlarda farkl pi irim ko ullar , farkl oranlar ve farkl bile ikler ile kullan ld nda rm , sar , pembe, kahverengi ve ye ilin tonlar vermektedir. Krom oksit koyu ye il renktedir. Kuvvetli bir renklendiricidir. %2 oran nda çamura kar rsa koyu ye il bir renk verir. Daha fazlas astar mat, donuk bir ye ile dönü türür. Astar içinde % 0,5’den % 10 oran na kadar kullan ld nda sar dan koyu ye ile de en renkler elde edilir. Astar n içerisine ilave edilen oran pi irimin türüne, rengine ve yap na, pi irim derecesine göre ayarlanmaktad r (Çobanl , 1996: 40) (Resim9).

Resim 9: Krom oksit

1.6.3.1.5 Bak r Oksit

Ça lardan beri bak r kullan lan metallerden biri olan, onun bronz ala mlar ndan dolay ile bir ça a ad veren ve tarih öncesinden bu yana ya am zdaki önemini

yitirmeden gelen bir maddedir. Bak n bu kadar önemli olma nedeni, demir ve ala mlar ndan sonra en çok kullan lan metal olmas nedeniyle, çok yüksek iletkenli i, tel ve levha halinde çekilebilme, kolayca dövülüp ekillendirme, a nmaya kar dayan kl k, güzel rengi ve özellileri bir arada toplanmas r (Uz, 2000: 410).

Bak r oksit ye il ve ye ilin tonlar vermektedir. Bak r oksit katk ile yap lan astarlarda, kur unlu s rlar alt nda çimen ye ili ve tonlar , boraksl s rlar alt nda mavimsi- ye ilimsi renkler elde edilir. Oksidasyonlu pi irimde parlak turkuaz renk olu turur. Redüksiyon pi irimde ise, astara % 1 yada daha az bak r oksit ilave ederek boraks ve kalsiyum içeren s rlarda k rm , kan rengi elde edilir. Di er redüksiyon s rlar nda sonuç, daha mat ve kahverengimsi k rm olur.

Bak r oksit zengin bir renk potansiyeli için s ra gereksinim duyar. % 2 bak r oksit ilavesi ile haz rlanan astar, üzeri s rlanmadan pi irildi inde uçuk grimsi bir ye il olur. Ayn astar kur unlu s r alt nda parlak çimen ye ili rengini al r. % 8 bak r oksit kat lan astar koyu siyaha yak n ye il bir renk verir. Bak r oksit de demir oksit gibi çok kuvvetli bir ergiticidir (Çobanl , 1996: 42).

1.6.3.1.6 Kur un Oksit

Silikat kar mlar n içinde çok iyi bir ‘ergiticilik’ görevi yapan kur un oksit, renk veren oksitler için iyi bir çözücüdür. S rlarda çok fazla kullan r. Erime noktas 880°C’dir. Kur un bile iklerinin ço u zehirlidir. G da maddeleri için üretilen seramik kaplar n rlar n içinde PbO kullan lacaksa, gerekli olan Kur un hiçbir zaman sülyen (Pb3O4),

mürdesenk (PbO) ve kur un karbonat (PbCO3) bile ikleri eklinde olmamal r. Bunlar n

yerine, kur un oksidin genellikle silisyum dioksitle birle erek kur un silikat bile imi (PbSiO3) eklinde s rçala ld ve zehirsiz olan kur unlu s rçalar kullan lmal r

(Arcasoy, 1983: 166).

Kur unlu s rlarda SiO2 art larak kur un çözünürlü ünü azaltmak için ara rmalar

yap lm r. Kur un silikat kökenli s rlar n kullan nda s olu turan cam n rengini sar ya dönü türür. Sar rengin giderilmesinde kur unun k smen SiO2 ve B2O3 ile

ba lanmas önerilebilir. Kur un bünyeyi yumu atarak esneklik kazand r, erime noktas dü ürür. Kur un oksit katk ile istenildi i kadar ak kan yap labilen s rlar artistik ak

rlar olarak kullan rlar (Arcasoy, 1983: 166) (Resim11).

1.6.3.1.7 Bor Oksit

Bor oksit, kalsiyum borat (CaO.B2O3.6H2O), çinko borat(ZnO.2B2O3) veya çe itli

borlu s rçalar eklinde kullan r. B2O3, erime s cakl klar kolayl kla dü üren en yayg n

oksitlerden biridir. Ancak çok fazla kullan ld nda beyaz örtücü bir tabaka olu turur. Bu örtücülük s rda ZnO ve CaO’in bulunmas ile birlikte “bor tülü” ad alt nda çok bilinen bir beyazl a sahiptir. Bor tülünün giderilerek s n saydamla mas sa lamak için s rdaki Al2O3oran artt rmak yeterlidir. S r çatlaklar n giderilmesi içinde bor oksit kullan r.

Az miktarda kullan lan bor oksit (B2O3) olumlu sonuçlar verebilece i gibi % 12’nin

üzerinde kullan lan bor oksit olumsuz sonuçlara yol açar. Yap lar nda B2O3bulunan s rlar

çizilmeye kar dirençli, parlak yüzeyli ve geni bir erime gücüne sahip olmalar gibi özelliklerde gösterir (Arcasoy, 1983: 171) (Resim12).