Oksidasyonlu Pi irim

Pi me sonras f nda yanabilir yak t art gazlar n bulunmad pi irimler oksijenli pi irim ad al r. Yanma havas olarak çevreden emilen ve içinde oksijen bulunan hava, seramik çamuru ve s n içindeki çe itli renk veren oksitleri oksitle tirerek, onlar renk de ikli ine u ratmalar sa larlar (Arcasoy,1983: 101).

Oksijenli pi irim genellikle elektrikli f nlarda yap r (Hopper, 1984: 35). 1.9.1.2 ndirgen Pi irim

ndirgen pi irimin bir di er ad redüksiyonlu pi irimdir. Günümüz serami inde çok kullan lan bir yöntemdir. Kimyasal anlam ; f n atmosferinde oksijen iyonlar n azalmas ve bunun sayesinde oksitlerin de er kaybetmesidir. Bu nedenle “indirgenme” olarak adland r. Redüksiyon s ras nda bir redükleyici madde gereklidir. Bu madde redüksiyon s ras nda oksijenle birle ir ve okside olur (Arcasoy, 1983: 101). Bu teknik, n içine giren hava miktar keserek veya f n içini fazla miktarda yak tla doldurarak indirgen gazlar n f n haznesine dolmaya ba lamas yla ve etkisiz bir yanma sa lanmas yla olu ur (Güngör, 2002: 29).

Seramik redüksiyon, yanma havas n az oldu u ortamda pi menin yap lmas ve yüksek de erli oksitlerin dü ük de ere indirgenmesidir. Bunun için çe itli de erlilik basamaklar na sahip oksitlerin bulunmas gereklidir. ndirgen pi iriminde, çamur içinde eriticiler daha etkili oldu undan, çamurun yumu amas art r (Arcasoy, 1983: 101).

Redüksiyonlu atmosfer u ekilde sa lanabilir; hidrojen miktar maksimum % 18, karbon monoksit miktar maksimum % 11, karbondioksit miktar minimum % 40 ve nitrojen % 31 olmal r (Sümer, 1992). Pi irim s ras nda alev çe itli renklerde görünebilir. Bunun sebebi bünyede kullan lan oksitlerin fark ndan kaynaklan r. Örne in; bak r oksit

n içerisinde varsa alevin rengi ye ile dönebilir.

Redüksiyon pi irimde s cakl k ayarlar çe itli ekillerde kontrol etmek mümkündür. Bu kontroller sezgi yoluyla olabilir. Bununla birlikte redüksiyon derecesini ölçmekte karbon monoksit derecesini okuyan cihazlar da kullan labilir. Sezgiye göre cihazlar daha etkili bir yöntem olu turur (Hopper, 1984: 36).

Redüksiyonlu pi irim için en elveri li f nlar, aç k ate le lan kamara f nlar r. Ring ve tünel f nlar nda redüksiyon olay n önlenmesi güçtür. Gerek redüksiyonlu gerekse oksidasyonlu pi irimlerden, artistik seramik s rlar n yap nda çok yararlan r (Arcasoy, 1983: 101).

1.9.1.2.1 Raku Pi irimi

Raku pi irimi genelde kur un s rl olan, gözenekli ve az yo un seramik çamurunun dü ük s cakl klarda pi irilmesiyle elde edilen bir seramik tekni idir (Demirsu, 1991: 1)

Raku seramikleri ilk kez, babas Koreli bir seramik ustas olan C°Ciro taraf ndan yap ld bilinmektedir. Raku, ad C°Ciro’nun o lu Cokey’e babas n an için ogun Hideyo i taraf ndan sunulan alt n bir mühürden alm r. Bu mührün üzerinde zevk anlam na gelen Raku karakteri yaz r. C°Ciro’nun ailesinden gelen her seramik ustas Raku mührünü kullanm ve bu gelenek kesintiye u ramaks n günümüze kadar gelmi tir (Ba kaya, 1997: 133).

Raku serami i ilk kez 1580’lerde yap lm r. Siyah raku serami inin ilk defa 1579’da kullan lm oldu u bir çay (hat ra) defterinden geldi i bilinir. Raku serami i, Nonko (1599-1656) ad yla tan nan Donyu zaman nda alt n ça ya am r.Raku seramikleri çay tören gereçleriyle s rl r. Raku ailesi içinde çay törenlerinde kullan lmak üzere buhardanl klar, tütsü kutular , çay kutular , çiçek vazolar , su testileri

ve çay kaseleri gibi çe itler yer al r. Bunlar n aras nda en yayg n olan ve hayranl k uyand ran çay kaseleridir. Rakunun renk envanteri ve tasar , içine çay konulmadan tamamlanm say lmaz (Ba kaya, 1997: 133).

Raku seramikleri üç grupta toplanabilir. lki Aka Raku-yaki veya k rm raku serami idir. Bunlar n s salmon k rm , parlak k rm yada pastel bir k rm olabilir. kincisi Kuro Raku-yaki veya Siyah Raku serami idir. Kahverengimsi siyah bir

vard r. Üçüncüsü de iro Raku-yaki veya Beyaz Raku serami idir. Krem beyaz renkli bir s vard r (Güvenç, 1989 :89).

Raku serami inde kil, önemli bir faktördür. Raku’da kullan lan kilin oka ve ma a kullan na dayan kl olmas gerekir. Kil %50 oran nda stoneware veya ate kili içermeli, ayr ca %20 oran nda amot eklenmelidir. Raku yap lacak parçan n bisküvisinin yüksek derecede yap lmamas gerekmektedir. Bunun sebebi de yüksek derecede sinterle menin ba lamas ve parçalar n esnekli ini yitirmesi ile h zl ç lar na ve dü lerine dayanamamas r. Yüksek derecede bisküvi pi irimi yap lmas ndansa, normalden dü ük derecede yap lmas , yumu ak ve k labilir olmas daha iyi sonuçlar do urur. Raku pi iriminde s r alt na astar da kullan labilir. Raku s rlar nda özellikle dü ük erime derecesinden dolay kur un (sülyen) bol miktarda kullan r (Canduran, 2004: 36).

Raku yapan seramikçilerin baz lar bisküvi pi irimi yapmadan do rudan s rlayarak elektrikli veya gazl f nda tek pi irim yapmaktad rlar. Bu yöntemde s cakl k 5-6 saatlik bir süre içinde 925°C’ye kadar ç kar lmaktad r. Tek pi irim yönteminde kullan lan raku rlar nda %10-20 oran nda bentonit veya %25-30 oran nda bal kili kullan lmaktad r (Ba kaya, 1997: 133).

Raku s rlar piyasadan al nabilece i gibi seramik sanatç taraf ndan da haz rlanabilmektedir. S n haz rlanma süresi gerekli hammaddelerin gram cinsinden tart lmas , suyla kar lmas ve bu kar n elekten geçirilmesi gibi uzun bir süreci kapsar.

Raku f nlar di er f nlar gibi sa lamak amac yla tasarlanm r. Is , elektrikli nlarda oldu u gibi bir dirençten yay labilece i gibi odun veya gazl f nlarda oldu u gibi hava ve oksijenle kar lm bir yak t yanmas ile de elde edilebilir (Ba kaya, 1997: 133) (Resim 16).

Resim 16: Raku f

1.9.1.2.2 Sagar Pi irimi

Sagar tekni i, özel seramik kutular içerisinde oksijensiz bir ortam sa lamak suretiyle yap lan bir tür artistik pi irim tekni idir (K lcan, 2006: 87)

M.S. 1000 y llar nda Çin’de Sung ailesi için yap lan seledon s rl seramiklerin, odun içinde odun küllerinden korunmas için yap lan yüksek derecelere dayan kl silindir kaplara “sagar” denmektedir. Bu bisküvisi yap lm kaplar sayesinde kalitesi çok yüksek olan seledon s rlar n yap mümkün olmu tur. Günümüzde sagar kutular , artistik anlamda bisküvisi yap lm seramik parçalar n yüzeyinde özel efektler olu turmak için kullan r. Yüksek dereceye dayan kl killerden yap lan sagar kutular içinde tala , tuz, meyve, sebze gibi organik maddeler yan nda bak r karbonat, kobalt karbonat ve bak r oksit gibi oksit ve karbonatlar kullan labilir (Resim 15). Bu pi irim elektrikli, gazl ve odunlu f nlarda yap labilir. Sagar pi irim dü ük derecede gerçekle ece i gibi yüksek derecede de gerçekle ebilir. Sagar kutular genellikle %50 oran nda amot içeren

dayan kl killerden ekillendirilmektedir. Bunun yan nda yadayan kl metallerden de yararlan larak yap lan sagar kutular vard r (Canduran, 2004: 41).

NC BÖLÜM

2.1.DENEYSEL UYGULAMALAR

Kullan m ihtiyac do rultusunda ortaya ç kan seramik, zaman içerisinde i levselli i yan nda sanat n bir parças olarak kar za ç kmaktad r. levselli ini art rmak için geli tirilen teknik, ara rmalar ve uygulamalar sanatsal olu um sürecinde seramik sanatç n anlat zenginle tirmi tir (Canduran, 2005: 33).

Bu çal mada yap lan deneysel uygulamalar n amac ; do ada farkl renk ve görünüme sahip killerden astar haz rlamak ve içerisine renklendirici oksitler, ergiticiler katarak renk ve doku çe itlili i sa layabilmektir.

Resim 18: Deneysel Uygulamalarda kullan lacak killer

Ladik Kili (L-Saf) Kampüs Kili (A-Saf) Karatay Kili (K-Saf)

Deneysel çal malar kapsam ndaki sanat eseri uygulamalar nda, Resim 18 de görülen, Konya ilinin çe itli yerlerinden al nm Ladik kili (Konya’n n Ladik ilçesi al nan), Kampüs kili (Konya’n n Selçuklu ilçesinden al nan) ve Karatay kili (Konya’n n Karatay ilçesinden al nan) olarak adland rd z üç farkl kil kullan lm r.

Bulunan killer ilk a amada hiçbir ergitici madde kullan lmadan deney plakalar üzerine uygulanm , 900, 1000, 1100°C s cakl ktaki f nlarda pi irilerek astar olarak denenmi tir. 900 °C’ de pi irilen astar n tam olgunla mamas , 1100°C de ise pi irilen astar n camla mas ndan dolay , en uygun pi irme s cakl olarak 1000°C kabul edilmi tir.

Astarlar n uygulama a amas nda yaprak motifi kullan lm ve kal p al nm r (Resim 19). Kal plara denemde ana bünyeyi olu turmak için kullan lan ESC-1 Döküm çamuru s halde dökülerek, k rm çamur ise kal ba bas larak ço alt lm r. Ç kan ana bünyelere ak tma, püskürtme, dald rma ve f rça ile dekorlama yöntemleri ile astar uygulamalar denenmi , olumlu sonuç veren ak tma yöntemi tercih edilmi tir.

Resim 19: ESC-1 Döküm çamuru’nun kal plara dökülmesi

kinci a amada, deneysel çal malar kapsam nda sanat eseri uygulamalar nda kullan labilecek kil ve ergitici oranlar ara lm , yap lan literatür ara rmas sonucunda sülyen ve boraks kullan na karar verilmi tir. Yine literatür bilgileri do rultusunda killere % 30 ile % 60 aras nda (% 5 aral klarla art larak) ergiticiler (boraks ve sülyen) ilave edilmi tir. Killer ve ergiticiler belli bir s raya göre tart ld ktan sonra 60 dakika süre ile 100 gr.’l k jet de irmende ö ütülmü , ö ütme i lemi bitiminde 100’ MESH l k eleklerden geçirilmi tir (Resim20, Resim 21, Resim 22). Kullan lan ergiticilerden boraks, % 55 in üzerinde kullan ld nda kilin renginin kaybolmas na neden oldu u için % 50 oran ndan fazla boraks kullan lmam r. Kil-sülyen kar ml astarlar ise % 60 oran na kadar kullan lm r (Resim 23, Resim 24).

Resim 20: Killerin tart lmas

Resim 21: Kilin de irmenden ç km hali

Resim 23: lk a amada elenen denemeler

Resim 24: ESC-1 Döküm çamuru üzerine uygulanan denemeler

Üçüncü a amada, ESC-1 Döküm çamuru ve K rm çamuru kullan larak astar uygulanacak bünyeler haz rlanm r. Uygun kuruma düzeyine gelen (Deri sertli i) bünyeler üzerine daha önce haz rlanan astarlar uygulanm r (Resim 25). Deneme örnekleri önce elektrikli f n ortam nda pi irilmi tir. Bu ortamdan olumlu sonuç al nan örnekler yeniden haz rlan p, pi irme ortam kar la rmak amac yla raku ve sagar teknikleri kullan larak indirgen ortamda pi irilmi tir (Resim 26).

Resim 25: ESC-1 Döküm çamuru denemeleri

Dördüncü a amada killerin do al renkleri ile sürdürülen astar çal malar na, yeni bir boyut kazand rmak ve geni bir renk paletine ula mak amac ile renk veren oksitler kullan lm r. Bunun için ilk a amada olumlu sonuç al nan A-40 sülyen, L-55 sülyen ve K-40 sülyen seçilerek, içerisine k rm demir oksit, bak r oksit, mangan oksit, kobalt oksit ve krom oksit ilaveleri yap lm r. lave edilen oksitlerin ortamda aktif olmalar (Kilin kendine has rengini fazla de tirmemesi) istenmedi inden % 1 ve % 3 oranlar nda kar lm , kar m 60 dakikal k sürede, 100 gr’l k jet de irmen kullan larak yap lm r. Buradan elde edilen astarl bünyelerden birer örnek üç farkl pi irim tekni i uygulanarak pi irime tabi tutulmu tur. Denemeler tek pi irim olarak yap lm r (Resim 25, Resim 26).

Üç farkl pi irim tekni i (oksidasyonlu pi irim, raku pi irimi, sagar pi irimi) kullan larak yap lan denemelerde 156 adet denemenin sonuçlar a da verilmektedir.