nedenlerle kimi zaman tazminat hukukunun kimi zaman haksız rekabet hukukun kimi zamansa ceza hukukunun konusuna girebilmektedir. Bu anlamda hem idari denetim
55 TRHRUY‟ nin 6. maddesinin 2. fıkrası hükmü. 56
TRHRUY‟ nin 7. maddesi hükmü.
57 TRHRUY‟ nin 7. maddesinin 8. fıkrası hükmü. 58 TRHRUY‟ nin 8. maddesi hükmü.
34
hem de özel denetim reklamların amacına hizmet etmesi açısından büyük önem arz etmektedir.59
2.1. ĠDARĠ DENETĠM
Ġdari denetim kamu tarafından reklam faaliyetlerinin denetlenmesi olarak tanımlanabilir. Güncel mevzuat çerçevesinde, Mülga 3984 sayılı RTKYHK‟ nin 1994 yılında yürürlüğe girmesi ile kurulan ve hali hazırda 6112 sayılı RTKYHK çerçevesinde faaliyetlerini sürdüren Radyo ve Televizyon Üst Kurulu ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü bünyesinde bulunan ve mülga 4077 sayılı TKHK‟nin 17. maddesine dayanılarak kurulan ve halihazırda 6502 sayılı TKHK çerçevesinde faaliyetlerini sürdüren Reklam Kurulu olmak üzere iki farklı kurum ve kuruluĢ reklamların idari denetimini yürütmektedir.
Bu hususta, RTÜK, sadece bünyesinde kayıtlı radyo, televizyon, isteğe bağlı yayın hizmetleri ve internet yayın hizmetleri mecralarında yayın lisans hakkı bulunan kuruluĢlar tarafından sunulan reklamların denetimini yapmaktayken, Reklam Kurulu, mecra farkı gözetmemektedir. Nitekim her iki kuruluĢun yaptırım türleri birbirinden oldukça farklıdır.60
2.1.1. REKLAM KURULU
Reklam Kurulu‟nun kuruluĢu, yapısı, çalıĢma usul ve esaslarına iliĢkin hususlar Reklam Kurulu Yönetmeliği‟nde düzenlenmektedir. Buna göre RK‟nin farklı kurumlardan görevlendirilmek üzere toplamda 19 üyesi bulunmaktadır. Üyelerin Yönetmeliğin 5. maddesi hükmünde belirtilen nitelikleri taĢıyor olmaları gerekmektedir. Üyelerin görev süreleri 3 yıldır ancak süresi bitenler yeniden görevlendirilebilirler. RK ticari nitelikte olan her türlü ilan, reklam, uygulamayı re‟sen veya baĢvuru üzerine incelemekle yetkilidir. RK ayda en az bir defa baĢkanın çağrısı üzerine ve baĢkan dahil en az on bir üyenin hazır bulunması ile toplanır ve katılanların salt çoğunluğu ile karar alır. Gerekli görülmesi halinde ilgili kiĢi, kurum veya kuruluĢtan yazılı olarak bilgi, savunma, görüĢ istenebilir. En nihayetinde RK tarafından alınan karar Tüketicinin
59 AvĢar, Zakir/ Elden, Müge, a.g.e., s. 85.
60 6112 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun ve 6502 sayılı
35
Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü‟ne gönderilir ve kararlar Gümrük ve Ticaret Bakanlığı‟nca açıklanır. TKHK‟nin 63. maddesi hükmüne göre RK ticari reklamlarda uyulması gereken ilkeleri benimseme, tüketiciyi korumaya yönelik haksız ticari uygulamalarda düzeltmeler yapma, inceleme ve denetim yapma bunların sonucunda ise düzeltme, durdurma, idari para cezası ve gerekli görülen hallerde üç aya kadar tedbiren durdurma cezası vermeye yetkilidir.61
RK mecra ayrımı gözetmeksizin mevzuata aykırı her türlü mecra üzerinden yapılan her türlü reklama yaptırım uygulayabilme yetkisine haizdir.62
2.1.2. RADYO ve TELEVĠZYON ÜST KURULU
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu bağımsız idari otorite niteliğine haiz olup kuruluĢuna, yapısına, çalıĢma usul ve esaslarına iliĢkin hususlar 6112 sayılı RTKYHHK ile düzenlenmektedir. Buna göre Kurulun TBMM tarafından seçilen dokuz üyesi bulunmaktadır. Üyelerin Kanunun 35. maddesinde yer alan niteliklere haiz olmaları gerekmektedir. Üst Kurul haftada en az bir kere bir araya gelir, en az beĢ üyenin hazır bulunması ile toplanır ve kararlar oy çokluğu esasına göre alınır. Üst Kurul, 6112 sayılı Kanun‟un yaptırımlar baĢlıklı 32. madde hükmü altında yer alan her türlü yaptırıma karar vermeye yetkilidir. Ancak dikkat edilmelidir ki, 6112 sayılı Kanun‟un “Amaç” baĢlıklı 1. maddesi63
ile RTÜK‟ün sadece radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesini amaçladığı hüküm altına alınmıĢtır. Dolayısıyla daha önce bahsedilen çeĢitli reklam mecraları üzerinden yapılan her reklam değil sadece yayıncılık kisvesi altında ve belirli yayın lisansları alınarak yapılan yayınlar içerisinde yer verilen reklamların denetimi RTÜK‟ün görev alanı içerisine girebilecektir.64
2.2. ÖZEL DENETĠM
Kamuya bağlı kurumlardan müstesna, özel denetimde denetime konu hususlarda karar verme yetkisi, piyasada aktif aktörlerden oluĢan kuruluĢlardadır. Bir baĢka deyiĢle
61 03.07.2014 RG tarihli ve 29049 RG tayılı Reklam Kurulu Yönetmeliği 62 Erten, Nusrettin, a.g.e., s. 129.
63
6112 sayılı Kanun/ Madde 1 “Bu Kanunun amacı; radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetlerinin düzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma özgürlüğünün sağlanması, medya hizmet sağlayıcılarının idarî, malî ve teknik yapıları ve yükümlülükleri ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kuruluĢu, teĢkilâtı, görev, yetki ve sorumluluklarına iliĢkin usul ve esasları belirlemektir.”.
64
36
aktörler bu Ģekilde kendi kendilerini denetleyebilmektedirler.65
Özel/öz denetim ile amaçlanan Ģey, hukuka uygun reklam anlayıĢının yayılması ve bu Ģekilde reklamlarda ortalama kalitenin sağlanmasıdır. Türkiye‟de özdenetim mekanizması Reklam Özdenetim Kurulu ile yürütülmektedir.66
2.2.1. REKLAM ÖZDENETĠM KURULU
RÖK, 1994 yılında reklam verenler, reklam ajansları ve mecra temsilcilerinin katkıları ile reklamların muhatapların her anlamda haklarını gözetmek amacıyla reklamları denetleme misyonuyla kurulan özel bir kuruluĢ niteliğindedir.67
Dolayısıyla bu husus yasal bir zorunluluk değil, bütünüyle özel bir inisiyatiften ibarettir.68
RÖK çeĢitli mecralardan temsilcilerle toplamda 37 üyeden oluĢmaktadır. Üyelerin görev süresi 2 yıl olup süre bitiminde yeniden seçilebilmeleri mümkündür. Kararlar kamuya açık değildir. RÖK temelde sektörde aktif rol alanlara özdenetim prensibini benimseterek Ģikayetlerin minimal düzeyde tutulmasını amaçlamaktadır. Ġdari yaptırımlardan farklı olarak, verilen kararlarda karara tabii tutulması beklenen tarafların kararı yerine getirmeleri mesleki ve ticari hassasiyetlerine bağlı olmaktadır. Dolayısıyla yargısal anlamda bir yaptırım yetkisi olmadığı söylenebilir. Zira kamu otoritesine haiz bir kuruluĢ olmadığından, herhangi bir idari veya adli yaptırım uygulama yetkisine de sahip değildir. Ancak muhataplarca herhangi bir yasal zorunluluk bulunmamasına
rağmen kararlara uyulduğu görülmektedir.69
65
Tekelioğlu, Numan, a.g.e., s. 116.
66 Ziylan, Çetin, Türkiye‟de Reklam Düzenlemeleri, Denetimi, Kurumlar ve İşleyiş, Uluslararası Reklam
Hukuku Sempozyumu, On Ġki Levha Yayıncılık, Ġstanbul, 2009, s. 5.
67
RÖK Ġçtüzüğü/ https://www.rok.org.tr/ictuzuk/ (EriĢim Tarihi: 06.05.2020)
68
Bozbel, SavaĢ, Mukayeseli Hukukta ve Türk Hukukunda Karşılaştırmalı Reklam Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006, s. 129.
69
37
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
TÜKETĠCĠ TERCĠHLERĠNĠ BĠLĠNCE YÖNELĠK YÖNTEMLERLE