Rejenerasyon kapasitesi

Rejenerasyon kapasitesi ortalama değerleri Çizelge 4.24‟de gösterilmektedir. Çizelge incelendiğinde, en düĢük rejenerasyon kapaistesi oranı % 70.0 ile GündaĢ (ġekil 4.7. b), en yüksek oran ise % 96.7 ile Sarıçanak (ġekil 4.7.e) çeĢitlerinden elde edilmiĢtir. Bu grupta yer alan çeĢitlerin ortalama Rejenerasyon kapasitesi % 86.0 olarak belirlenmiĢtir Rejenerasyon kapasitesi yönünden Sarıçanak ve Güneyyıldızı çeĢitleri aynı grupta (a) yer alırken, Kızıltan-91 (ab) ve Eminbey (bc) farklı grupta yer almıĢlardır. Özgen vd.

(1996), makarnalık buğdayda yaptıkları çalıĢmada, rejenerasyon kapasitesini

% 29.8 - 66.7 arasında ve ortalama olarak % 49.7 oranında belirlemiĢlerdir.

ÇalıĢmamızda, rejenerasyon kapasitesi % 70.0 - 96.7 arasında ve ortalama % 86.0 olarak bulunmuĢtur. Rejenerasyon kapasitesi bakımından, araĢtırıcıların bulgularının düĢük, bulgularımızın ise yüksek olduğu görülmektedir.

67

Çizelge 4.24 Makarnalık buğdayda olgun embriyo kültüründe rejenerasyon kapasitesi (%)

Farklı harfler 0.05‟e göre farklı grupları gösterir.

Bohorova vd. (2001), yirmibeĢ durum buğdayı üç farklı ortam kullanarak embriyogenik kallus kültürü üzerine çalıĢılmıĢtır. AraĢtırmada, uygun genotip ve ortamın kullanılmasıyla yüksek oranda rejeneratif bitki elde edilebileceği belirtilmiĢtir.

ÇalıĢmamızda, rejenerasyon kapasitesi değerlerinin daha yüksek olduğu belirlenmiĢtir.

AraĢtırıcıların bulgular ile, bulgularımız arasında benzerlik görülmektedir. Özgen vd.

(2017), yabani buğday genotiplerinde rejenerasyon kapasitesini en düĢük % 55.6, en yüksek % 93.1 olarak elde etmiĢlerdir. ÇalıĢmamızda ise, rejenerasyon kapasitesi

% 70.0 ile % 96.7 arasında bulunmuĢtur. En düĢük oran ile en yüksek oran arasında

% 20.7‟lik bir oran farkının olduğu gözlenmiĢtir. Bu oran, araĢtırıcılar tarafından yapılan çalıĢmada % 37.5 olarak belirlenmiĢtir. Bundan dolayı, çalıĢmamız ile araĢtırıcıların bulguları arasında farklılık söz konusudur. Bu farklılıkları, kullanılan genotiplerin farklı biyolojik yapıda olmaları ile açıklamak mümkündür. Rejenerasyonda coğrafik ve fizyolojik farklılıkların önemli rol oynadığını birçok araĢtırıcı tarafından bildirilmektedir. Öte yandan, genotipik farklılıkların da rejenerasyon kapasitesinde etkili olduğu bilinmektedir (Özgen vd. 1996, Bohorova vd. 2001, Özgen vd. 2017).

4.2.1.4 Kültür etkisi

ÇalıĢmada elde edilen kültür etkisi değerleri çizelge 4.25‟de verilmiĢtir. Çizelgede, kültür etkisi bakımından en yüksek ortalama değerin Sarıçanak (% 100.0) ve Güneyyıldızı çeĢitlerinde, en düĢük ortalama değerin ise GündaĢ (% 72.0) çeĢidinde elde edildiği görülmektedir.

68

Çizelge 4.25 Makarnalık buğdayda olgun embriyo kültüründe kültür etkisi (%)

ÇeĢitler Kültür Etkisi

Farklı harfler 0.05‟e göre farklı grupları gösterir.

Kültür etkisinin ortalama değerler bakımından, Sarıçanak ve Güneyyıldızı çeĢitleri aynı grupta (a) yer alırken, Kızıltan-91 (ab), Eminbey (bc) ve GündaĢ (c) çeĢitleri ise farklı grupta yer almıĢtır. Kültür etkisi değerlerine göre, Güneyyıldızı, Sarıçanak ve Kızıltan-91 çeĢitleri aynı grupta yer almıĢ ve en yüksek değeri göstermiĢlerdir. Diğer taraftan, GündaĢ ve Eminbey çeĢitleri aynı grupta yer almıĢ ve diğer çeĢitlere göre daha düĢük kültür etkisi değeri göstermiĢtir. Bu sonuçlara göre, incelenen özellikler bakımından en yüksek değerleri, Sarıçanak ve Güneyyıldızı çeĢitleri göstermiĢtir. Özgen vd. (1996) çalıĢmalarında, kültür etkisini % 28.3 ile % 66.7 arasında ve ortalama olarak % 48.1 oranında belirlemiĢlerdir. ÇalıĢmamızda ise, kültür etkisi % 72.9 ile % 100.0 arasında ve ortalama %88.6 olarak bulunmuĢtur. Kültür etkisi bakımından, araĢtırıcı bulgularının düĢük, bulgularımızın ise yüksek olduğu görülmektedir. Özgen vd. (2017) yaptıkları araĢtırmada, kültür etkisini değiĢik oranlarda Ae. biuncialis (% 91.1), Ae. cylindrica (% 8.9), Ae. triaristata (% 60.0), Ae. triuncialis (% 42.2) ve T. dicoccum (% 80.0)) elde etmiĢlerdir. ÇalıĢmamızda ise, kültür etkisi oranı % 72.9 ile % 100.0 arasında bulunmuĢtur. Bulgularımız arasında en düĢük kültür etkisi oranı ile en yüksek oran arasında % 27.1 lik bir fark bulunmaktadır. Bu oran, araĢtırıcılar tarafından yapılan çalıĢmada ise % 82.2 olarak bulunmuĢtur. Bu bağlamda, çalıĢmamız ile araĢtırmacıların çalıĢması arasında önemli bir farkın olduğu görülmektedir.

Olgun embriyo kültüründe değiĢkenlerin birlikte değiĢimini görmek amacıyla elde edilen iliĢki katsayıları aĢağıda Çizelge 4.26‟da verilmiĢtir. Çizelgede, rejenerasyon kapasitesi ile kültür etkisi arasındaki iliĢkinin (P<0.01) önemli olduğu belirlenmiĢtir.

Diğer değiĢkenlerin iliĢki katsayıları ise önemsiz bulunmuĢtur (P>0.05).

69

Çizelge 4.26 Makarnalık buğdayda olgun embriyo kültüründe parametreler arasındaki iliĢkiler

Karakterler Korelasyon Katsayısı

1 2 3 4

(1) Kallus OluĢumu (%) - 0.247 -0.433 -0.084

(2) Kallus Ağırlığı (g) - - 0.230 0.351

(3) Rejenerasyon Kapasitesi (%) - - - 0.934**

(4) Kültür Etkisi(%) - - - -

**0.01 Düzeyinde önemli.

Önemli iliĢkiler açısından bakıldığında en yüksek korelasyon (r=0.934**; P<0.01) rejenerasyon kapasitesi ile kültür etkisi arasında görülmüĢtür. Katsayının pozitif olması, rejenerasyon kapasitesi arttıkça kültür etkisinde de arttığını göstermektedir. Makarnalık buğdayda olgun embriyo kültüründe parametreler arasındaki iliĢkileri inceleyen araĢtırmalar üzerine fazla çalıĢılmadığı görülmektedir. Bu bölümde, parametreler arasındaki karĢılaĢtırmalar kısıtlı olduğundan, sadece çalıĢmamızdan elde edilen bulgular irdelenmiĢtir.

4.2.2 Endosperm-destekli olgun embriyo kültürü

KıĢlık makarnalık buğday çeĢitlerinde (Triticum sp.) endosperm destekli embriyo kültüründe incelenen özelliklerden kallus oluĢumu değerleri arasında istatistiksel olarak farklılık (P>0.05) bulunmamıĢtır. Ġncelenen diğer özelliklerden Kallus ağırlığı değeri (P<0.01) düzeyinde, kültür etkisi ve rejenerasyon kapasitesi bakımından ise farklılık (P<0.05) düzeyinde istatistiksel olarak önemli bulunmuĢtur (Çizelge 4.27).

Çizelge 4.27 Endosperm-destekli makarnalık buğday kültürü varyans analizi

VK SD KO KA RK KE

ÇeĢit 4 1.000 20.807** 4.233* 3.833*

Hata 10 - - - -

Genel 14 - - - -

*0.05 Düzeyinde önemli, **0.01 Düzeyinde önemli

70 4.2.2.1 Kallus oluĢumu

Çizelge 4.28‟de, makarnalık buğday çeĢitlerinde elde edilen kallus oluĢumu bakımından istatistiksel olarak farklılık bulunmazken, en düĢük Kızıltan-91 (ġekil 4.8-d) çeĢidinde (% 96.7), en yüksek ise Eminbey, GündaĢ, Güneyyıldızı ve Sarıçanak çeĢitlerinde (% 100.0) olarak elde edilmiĢtir. Makarnalık buğdayın endosperm-destekli olgun embriyo kültüründen yapılan çalıĢma sayısının sınırlı olduğu, yapılan literatür taramasında görülmüĢtür. Bu konuda, Özgen vd. (1996) tarafından yapılan çalıĢmada, kallus oluĢum oranlarını % 61.7 - 98.3 arasında ve ortalama % 81.4 olarak bulunmuĢtur.

ÇalıĢmamızda ise, bu oran % 96.7 - 100.0 arasında ve ortalama % 99.3 olarak belirlenmiĢtir. ÇalıĢmamızda kallus oluĢumunun daha yüksek olduğu görülmektedir.

Çizelge 4.28 Endosperm-destekli olgun embriyo kültüründe kallus oluĢumu (%)

ÇeĢitler Kallus OluĢumu

Eminbey 100.0 a

GündaĢ 100.0 a

Güneyyıldızı 100.0 a

Kızıltan-91 96.7 a

Sarıçanak 100.0 a

ORTALAMA 99.3

71

(a)

(b)

(c)

(d)

(e) ġekil 4.8 Makarnalık buğday çeĢitlerinin endosperm-destekli olgun embriyolarında kallus

oluĢumu ve bitki rejenerasyonu

(a. Eminbey, b. GündaĢ, c. Güneyyıldızı, d. Kızıltan-91, e. Sarıçanak)

72 4.2.2.2 Kallus ağırlığı

Kallus ağırlığı, aynı grupta (a) yer alan Eminbey‟de 1.249 g ve Kızıltan-91‟da 1.282 g olarak saptanmıĢtır. Diğer taraftan, Güneyyıldızı‟nda 1.007 g ve Sarıçanak‟ta ise 0.989 g olarak (en düĢük değer) elde edilmiĢtir. Diğer çeĢit GündaĢ‟da ise kallusa ağırlığı 1.142 g olarak belirlenmiĢtir (Çizelge 4.29). Endosperm-destekli olgun embriyo kültüründe kallus ağırlığına iliĢkin çalıĢmalarda, doku kültürü parametresi olarak üzerinde fazla çalıĢılmadığı görülmektedir. Özgen vd. (1996) çalıĢmalarında, kallus ağırlığını 2.9 g ile 4.9 g arasında ve ortalama 3.9g olarak belirlemiĢlerdir. ÇalıĢmamızda ise, kallus ağırlığı 0.989 g ile 1.282 g arasında ve ortalama 1.134 g olarak belirlenmiĢtir.

Bulgularımız, araĢtırıcıların bulgularından oldukça düĢük olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, araĢtırıcıların bulguları ile bulgularımız arasında genotipten kaynaklanan farklılık olduğu söylenebilir.

4.2.2.3 Rejenerasyon kapasitesi

ÇalıĢmamızda elde edilen rejenerasyon kapasitesinin ortalama değerleri çizelge 4.30‟da gösterilmiĢtir. Çizelge incelendiğinde, en düĢük rejenerasyon kapasitesi oranı % 73.3 ile Güneyyıldızı, en yüksek oran ile % 100.0 Sarıçanak çeĢitlerinden elde edilmiĢtir. Bu grupta yer alan çeĢitlerin ortalama rejenerasyon kapasitesi % 83.3 olarak belirlenmiĢtir.

Rejenerasyon kapasitesiyönünde Sarıçanak ve Kızıltan-91 çeĢitlerinin a grubunda, Eminbey çeĢidinin ab grubunda, GündaĢ ve Güneyyıldızı çeĢitlerinin ise b grubunda yer aldıkları belirlenmiĢtir. Özgen vd. (1996) yaptıkları çalıĢmada, rejenerasyon kapasitesini

%26.8-97.8 arasında ve ortalama olarak % 70.4 oranında belirlemiĢlerdir. ÇalıĢmamızda ise, rejenerasyon kapasitesi oranı % 73.3 - 100.0 arasında ve ortalama % 87.3 olarak bulunmuĢtur. Ortalama rejenerasyon kapasitesi bakımından elde ettiğimiz bulguların, araĢtırıcılar tarafından elde edilen bulgulardan daha yüksek olduğu görülmektedir. Sears ve Deckards (1982), Mathias vd. (1986) ve Chowdhury vd. (1991), rejenerasyonda coğrafik ve fizyolojik farklılıkların önemli rol oynadığını bildirmiĢlerdir. Öte yandan, genotipik farklılıkların da rejenerasyon kapasitesinde etkili olduğu bilinmektedir (Sears ve Deckard 1982, Tuberrosa vd. 1988, Fennel vd. 1996, Özgen vd. 1998).

73

Çizelge 4.29 Makarnalık buğdayda endosperm-destekli olgun embriyo kültüründe kallus ağırlığı (g)

ÇeĢitler Kallus Ağırlığı

Eminbey 1.249 a

GündaĢ 1.142 b

Güneyyıldızı 1.007 c

Kızıltan-91 1.282 a

Sarıçanak 0.989 c

ORTALAMA 1.134

Farklı harfler 0.05‟e göre farklı grupları gösterir.

Çizelge 4.30 Makarnalık buğdayda endosperm-destekli olgun embriyo kültüründe rejenerasyon kapasitesi (%)

ÇeĢitler Rejenerasyon Kapasitesi

Eminbey 90.0 ab

GündaĢ 76.7 b

Güneyyıldızı 73.3 b

Kızıltan-91 96.7 a

Sarıçanak 100.0 a

ORTALAMA 87.3

Farklı harfler 0.05‟e göre farklı grupları gösterir.

4.2.2.4 Kültür etkisi

Kültür etkisi bakımından en yüksek ortalama % 100.0 Sarıçanak, en düĢük ise % 73.3 oran ile Güneyyıldızı çeĢidinden elde edilmiĢtir. Ortalama kültür etkisi oranı % 86.7 olarak saptanmıĢtır. Kültür etkisinde Sarıçanak a grubunda yer alırken, Güneyyıldızı c grubundan yer almıĢ ve en düĢük değeri göstermiĢtir. Ġncelenen özellikler bakımından çeĢitler arasındaki en yüksek tepki Kızıltan-91 çeĢidinden elde edilmiĢtir (Çizelge 4.31).

Özgen vd. (1996), kültür etkisini % 18.3 ile % 91.7 arasında ve ortalama % 58.1 oranında belirlemiĢlerdir. Farklı genotiplerin kullanıldığı çalıĢmamızda ise, kültür etkisi

% 73.3-100.0 arasında ve ortalama % 86.7 olarak bulunmuĢtur.

74

Çizelge 4.31 Makarnalık buğdayda endosperm-destekli olgun embriyo kültüründe kültür etkisi (%)

ÇeĢitler Kültür Etkisi

Farklı harfler 0.05‟e göre farklı grupları gösterir.

Endosperm-destekli olgun embriyo kültüründeki korelasyon analiz sonuçları Çizelge 4.32‟de gösterilmiĢtir. DeğiĢkenler arasındaki iliĢkiler incelendiğinde, rejenerasyon kapasitesi ile kültür etkisi arasındaki iliĢkinin önemli olduğu (P<0.01), diğer karekterler arasındaki iliĢki katsayılarının ise önemsiz olduğu bulunmuĢtur (P>0.05). Karekterler arasındaki iliĢkilere bakıldığında en yüksek iliĢkinin (r=0.983**, P<0.01) rejenerasyon kapasitesi ile kültür etkisi arasında olduğu görülmektedir. Bu bulgularımız, çok az sayıda yabani ve kültür makarnalık buğday genotiplerinin endosperm-destekli olgun embriyoları ile çalıĢan araĢtırıcılardan farklılık gösterdiği saptanmıĢtır. Özgen vd.

(1996)‟nın yapmıĢ oldukları çalıĢmada, kallus oluĢumu ile rejenerasyon kapasitesi arasında istatistiksel olarak yüksek (r=0.890**; P<0.01) bir iliĢki olduğunu belirlemiĢlerdir. ÇalıĢmamızda ise, kallus oluĢumu ile rejenerasyon kapasitesi arasında istatistiksel olarak bir iliĢkinin olmadığı saptanmıĢtır. Bulgularımız ile araĢtırıcıların bulguları arasında parametreler arası iliĢkiler bakımından farklılık söz konusudur. Doku kültürü çalıĢmalarında genotipin etkisinin önemli olduğu bilinmektedir (Sears ve Deckard 1982, Zhou ve Lee 1983, Tuberrosa vd. 1988, Chowdhury vd. 1991, Fennel vd. 1996, Özgen vd. 1998). Bu nedenle, kültür parametreleri arasında görülen iliĢki farklılıklarının da genotiplerden kaynaklandığı söylenebilir.

Çizelge 4.32 Makarnalık buğdayda endosperm-destekli olgun embriyo kültüründe parametreler arasındaki iliĢkiler

75