Rehberlik Hizmet Alanları

Rehberlik hizmet alanları incelendiğinde bu hizmetlerden bazılarının doğrudan bireyle ilgili olduğu (psikolojik danışma, bireyi tanıma, yerleştirme ve izleme gibi) bazılarının ise doğrudan bireyle ilgili olmadığı (müşavirlik, araştırma ve değerlendirme gibi) görülmektedir. Ancak ne olursa olsun bu hizmet alanlarının tümü bireyin kendini gerçekleştirmesine hizmet etmektedir (Yılmaz ve Üre, 2010: 106).

2.5.1. Bireyi tanıma. Yeryüzünde kişi sayısı kadar kişilik bulunmaktadır. Her kişilik çok sayıda özelliği kendinde barındıran özgün ve karmaşık bir yapıdan oluşur (Bakırcıoğlu, 2005: 140). Bunun temel nedeni bireylerin farklı kalıtsal özelliklere sahip olmaları ve farklı çevrelerde yetişmeleridir (Köksalan, 2014: 200).

Bireyi tanımanın amacı, bireyler arasındaki farkları ortadan kaldırmak değil; öğrenciler arasındaki farkları belirleyerek her öğrencinin sahip olduğu özellikleriyle bir bütün halinde gelişmesine ve kendini gerçekleştirmesine katkıda bulunabilmektir (Köksalan, 2014: 200).

Bireyi tanımak amacıyla incelenmesi gereken konular; bireyin fiziksel ve biyolojik özellikleri (boy, ağırlık, geçirdiği hastalıklar vb.), yetenekleri, ilgileri, tutumları, bilgi düzeyi, benlik oluşumu, okul geçmişi, yöneldiği alanlar ve meslekler, aile yapısı, ailenin eğitim anlayışı, ailenin toplumsal ve ekonomik durumu, çevredeki eğitim olanakları yer almaktadır (Yeşilyaprak, 2007: 11-12).

Okullarda sunulan tüm psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin etkililiği öğrenciler hakkında toplanan bilgilerin yeterliliğine ve geçerliliğine bağlıdır. Buna göre, bireyi tanıma hizmetleri diğer psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin bir tür ön-koşulu niteliğindedir (Poyraz, 2007: 89).

2.5.2. Psikolojik danışma hizmeti. ‘‘Psikolojik danışma, bireyin karar verme ve problem çözme ihtiyaçlarını karşılayarak gelişim ve uyumunu sürdürmesine yardımcı olmak amacıyla bireyle yüz yüze kurulan psikolojik yardım ilişkisidir’’(Gibson ve Mitchell, 1990; Akt: Yeşilyaprak, 2007: 10).

‘‘Psikolojik danışma, psikolojik sağlığı onararak ve güçlendirmeyi amaçlayarak bireylerin kendilerini ve kişiliklerini daha iyi anlamalarına, karşılaştıkları sosyal ve duygusal problemlerin çözümünde ilgi ve yetenekleri doğrultusunda potansiyellerini en iyi şekilde değerlendirmelerine ve problemlerine yardımcı olmaktır’’ (Yılmaz ve Üre, 2010: 107). Psikolojik danışma diğer hizmetler arasında merkez ya da odak nokta olmakla birlikte, diğer işlevler psikolojik danışmaya bilgi elde etme ve ya psikolojik danışma sonrasında ortaya çıkan bilgilerin kullanılması ile ilgilidir (Altıntaş ve Kaya, 2001: 6-7).

Psikolojik danışma kişisel ve kişiler arası sorunların tanımlanma aşamasında ortaya çıkmıştır. Psikolojik danışma bireysel (tek bir danışanla gerçekleştirilen psikolojik danışma) olabildiği gibi grupla (birden fazla danışanın bir araya gelerek) de yapılabilir (Hackney ve Cormier, 2008: 3).

Psikolojik danışmada yardım alan kişiye ‘danışan’, yardım eden kişiye ise ‘danışman’ denir. Uzmanlık gerektiren bir yardım türü olduğundan sınıf rehber öğretmenleri tarafında verilemez. Psikolojik danışmadaki temel amaç bireyin kendini

geliştirmesine yardım etmektir (Yaycı, 2014: 76). Buna göre psikolojik danışmanın görevi, danışanların kendi düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını inceleyecekleri sonuç olarak kendileri için en iyi çözümlere ulaşacakları ortamı oluşturmaktır (Corey, 2008: 27).

2.5.3. Oryantasyon hizmeti. Okula yeni kaydolan öğrenciler bazen kaygı ve korkuyla bazen de umut ve beklentiyle okula gelmektedir. Yeni bir okul yeni bir çevre onlar için bilinmezliklerle doludur (Bakırcıoğlu, 2005: 239). Okula yeni başlayan öğrencilere eğitim yılı başında okulu, kuralları, işleyişi tanıtmak ve okul ve çevresinde ihtiyaçlarını nasıl karşılayacakları konusunda bilgi vermek ve böylece yeni geldikleri ortama kolay bir şekilde alışmalarını sağlamak amacıyla oryantasyon hizmetleri gerçekleştirilir (Topçu-Kabasakal, 2007: 46). Ayrıca okulun eğitim programının tanıtılması, rehberlik hizmetlerinin tanıtılması ve okuldaki sosyal ve kültürel etkinliklerin tanıtılması oryantasyon hizmetleri içinde yürütülecek etkinliklerdir (Topcu, 2014: 15).

Oryantasyon hizmetleri anaokulundan üniversiteye kadar tüm eğitim kademlerinde öğrencinin yeni geldiği ortamda karşılaşabileceği sorunları en aza indirerek, bireyin içinde bulunduğu yeni duruma kolay alışmasını sağlamak ve kendini yalnız ve çaresiz hissetmesini önlemeye yöneliktir. Bu bakımdan oryantasyon hizmetinin uyum sağlayıcı yönünün yanında önleyicilik ve koruyuculuk yönü de vardır (Yeşilyaprak, 2007: 11).

2.5.4. Bilgi toplama ve yayma hizmeti. Bireyin kendini gerçekleştirebilmesi için öncelikle kendini tanıması ve bulunduğu çevrede/içinde yaşadığı toplumda kendini nasıl geliştirebileceğini iyi değerlendirmesi gerekir. İşte bilgi toplama ve yayma hizmetleri öğrencinin gerek duyabileceği her türlü bilgiyi onun yararlanmasına sunmak için yapılan çalışmalardır. Örneğin; seçmeli derslerin bulunduğu bir sistemde öğrenciye seçmeli derslerin kapsamı, amacı, kazandıracakları hakkında bilgi verilmesi gerekir ya da temel eğitim sonunda öğrencilere gidebilecekleri çeşitli liseler, bunların yapısı, niteliği, giriş koşulları gibi bilgiler verilebilir. Aynı şekilde lise öğrencilerine de üst eğitim kurumları, üniversiteler ve koşulları vb. bilgiler verilmesi gerekir (Yeşilyaprak, 2007: 12).

2.5.5. Konsültasyon. Okuldaki rehberlik uzmanının kendi uzmanlık alanında sahip olduğu bilgi ve becerileri okuldaki öğretmen, yönetici ve veli ile paylaşması, onların bu konuda kendini geliştirmesine yardımcı olması, ortak bir rehberlik anlayışı oluşması için çaba harcaması müşavirlik hizmetleri kapsamına girer (Yeşilyaprak, 2007: 14). Müşavirlik hizmetlerinin planlanması ve yürütülmesindeki sorumluluk okul psikolojik danışmanına aittir (Yaycı, 2014: 78). Ülkemizde rehberlik ve psikolojik danışmanın varlığı çok eski olmadığı için müşavirlik hizmetlerine olan ihtiyaçta fazladır. Ancak müşavirlikten anlaşılan doğrudan bir bilgi aktarma ya da akıl verme olarak anlaşılmamalıdır. Buradaki amaç okul ortamına yardımlaşmayı ve birlikte öğrenmeyi sağlamaktır (Yılmaz ve Üre, 2010: 126-127).

2.5.6. Yöneltme ve yerleştirme. Yöneltme, öğrencilerin, ilgi, istek, yetenek ve kişilik özelliklerini dikkate alarak; olumlu bir benlik kavramı geliştirebilmelerine, seçeneklerden haberdar olmalarına, potansiyellerinin farkında olarak onu geliştirmeye çalışmalarına, bu doğrultuda kararlar alabilmelerine, aldıkları kararların sonuçlarını görebilmelerine ve sorumluluğunu almalarına yönelik bilimsel hizmetlerin düzenli ve sürekli bir biçimde verilmesini ifade eder (MEB, 2003). Öğrencinin kendine uygun bir eğitim kurumuna, branşa, işe ya da mesleğe yönelmesi ve yerleşmesi bu kapsamda yapılan yardım hizmetleri grubuna girer (Yeşilyaprak, 2007: 13). Bu hizmetlerin yürütülmesinde öğretmen, rehberlik uzmanı, okul yöneticisi ve veliler işbirliği içinde olmalıdır. Ayrıca bu hizmetler çevredeki kurumlarla da işbirliğini gerektirir (Poyraz, 2007: 92).

2.5.7. İzleme ve değerlendirme hizmeti. Rehberlik ve psikolojik danışmada bilgi toplama ve yaymadan sonra yerleştirme ondan sonra da izleme hizmetleri yer almaktadır (Bakırcıoğlu, 2005: 245). İzleme ve değerlendirme hizmeti, yapılan önceki hizmetlerin bir devamı gibi düşünülebilir. Yöneltme ve yerleştirme sürecinin sonucu ne olmuştur? Örneğin; psikolojik danışma yardımı alan öğrencide bu hizmetin sonucu beklenen değişiklik gerçekleşmiş midir? Oryantasyon hizmetleri öğrencilere ne ölçüde yararlı olmuştur? Okul içinde bir eğitici kola yerleştirdiğimiz öğrenci ya da okul dışında part-time işe yerleştirdiğimiz öğrenci o konuma ne derece uyum sağlamıştır. Bütün bu durumların izlenip değerlendirilmesi yapılan hizmetlerin

etkinliğini anlamak, gerekiyorsa yardım hizmetlerini sürdürmek, yeni düzenlemeler yapmak için gerekir (Yeşilyaprak, 2007: 13). Okulda yürütülen rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri kapsamında yapılan çalışmaların geliştirilmesi, eksikliklerinin giderilmesi için sürekli bir değerlendirme gerekir. Rehberlik hizmetlerinin etkililiğinin değerlendirilebilmesi için öğrenciler, öğretmenler, veliler ve yöneticiler değerlendirme sürecinde bilgi alabileceğimiz grubu oluşturmaktadır (Topçu-Kabasakal, 2007: 61-62).