A. AZĠZ ĠVAN RĠLSKĠ’NĠN HAYATI 1. Aziz Ġvan Rilski’nin Doğumu ve Gençliği
X. yüzyıldan günümüze kadar Bulgaristan topraklarında yaşamış, en meşhur azizlerden olan Aziz İvan Rilski 876 yılında Dupnica şehri civarında bulunan Skrino köyünde doğmuştur. Bulgarların Hıristiyanlığı resmi din olarak kabul etmelerinden birkaç yıl sonra doğan Aziz İvan Rilski, Hıristiyan kanunlarına göre vaftiz edilmiştir. Ailesi de Skrino köyünde doğmuş ve çok iyi bir Hıristiyan eğitimi görmüştür. Dolaysıyla İvan Rilski daha küçükken ailesi ona iyi bir Hıristiyan eğitimi vermiş, Tanrı ve kiliseyi sevmeyi öğretmiştir.109
İvan Rilski‘nin gençlik yılları çar Boris (852-889) ve çar Simeon (893-927) dönemlerine rastlamaktadır. Bilindiği gibi bu dönemlerde Kiril ve Metodiy kardeşler tarafından Slav alfabesi icat edilmiş ve Bulgar edebiyatının gelişmesi için çok çaba sarf edilmiştir. Böyle bir dönemde yaşamış olan İvan Rilski daha küçükken okuma yazma ve Yunanca öğrenmiştir. Gençliğinden beri Aziz Rilski kendisini keşişlik hayatına ve Tanrı‘nın yoluna adamak istemiştir.110
2. Ġvan Rilski’nin KeĢiĢliği Kabul EdiĢi
İvan Rilski, ailesinin vefâtından sonra Skrino köyünden bazı uyuşuk ve kıskanç insanlar tarafından ―bu hayata uygun olmayan insan‖ sıfatıyla vasıflandırılmıştır. Bu ifâdeler kendisini çok usandırmış ve ailesinden kalan mirası fakirlere dağıtıp Ruen tepesinde bulunan ―Aziz Dimitrii‖ manastırına sığınmıştır. Bu manastırda İvan Rilski ilahiyat eğitimi almış, kutsal kitapları talim etmiş ve 25 yaşındayken keşişliği kabul etmiştir.111
Keşişliği kabul ettikten sonra ilk görevi ―Aziz Dimitrii‖ manastırında başlamış, kendini perhiz ve ibâdete vermiş, daha sonra ise Struma vadisinde bulunan manastırları
109
Arhimandrit Kliment Rilec, Jivotıt na Aziz İvan Rilski i İstoria na Rilskia Manastir, Sofya 1942, s. 5.
110
Yanco Yanev, Rilski Manastir Prez Vekovete, Veliko Tırnovo 2000, s. 11.
37
dolaşmaya başlamış ve en sonunda Rila Dağı‘nın en yüksek ve ıssız tepelerine yerleşmiştir.112
3. Ġvan Rilski’nin Rila Issızlıktaki Hayatı
İvan Rilski, Rila Dağı‘nın yüksek tepelerine çıkarak ilk önce bir kuru ağacın gövdesine, daha sonra ise bir mağaraya yerleşerek, mahlûkātı ve ilâhi hikmeti düşünmek üzere inzivâya çekilmiştir. Orada münzevi bir hayat yaşamış, günümüzde de Rila dağında çokça bulunan yabani ahududu, yabani çilek, mantar ve başka birçok yabani meyveyle geçinmiştir. İvan Rilski bu mağarada on iki sene inzivâya çekilerek, kendini ibâdete ve ilâhi hikmeti araştırmaya vermiştir. Ancak bu inzivâya çekilişi, Rila dağındaki sürülerini otlatan çobanların onu tesadüfen bulmasıyla sona ermiştir.113
Bulgar halkı arasında dolaşan rivayetlere göre Aziz İvan Rilski, olağanüstü şeyler gösterip çeşitli yemeklerle çobanları doyurmuş, kendisine gelen çok hasta bir insanı Tanrı‘nın izniyle iyileştirmiştir. Böylece şöhreti kısa bir zamanda bütün Bulgar devletinde yayılmıştır. Bir rivayete göre çar Petır bir Sofya seferinde bizzat Rila münzevisiyle görüşmek için yaklaşık 120 km bir mesâfe katetmiştir. Çar Petır Rila münzevisine hediyeler ve bir kese altın sunmuştur. Ancak İvan Rilski sadece hediyeleri kabul edip, altınları ihtiyaç duymadığı gerekçesiyle reddetmiştir.114
İvan Rilski‘nin şöhreti yayıldıkça birçok insan meşhur zâhidin talebesi olmak üzere Rila Dağı‘na gelerek kaldığı mağara civarında kulübe yapıp yerleşmiştir. Rila münzevisi, talebelerine ilâhî hikmeti ve kutsal kitapları öğretmeye başlamıştır. Ancak müntesipleri çoğaldıkça, bu mekânda Aziz İvan ve talebeleri bir manastır inşâ etmiş ve İvan Rilski, manastırın başpapazı olmuştur.115
4. Aziz Ġvan Rilski’nin Ölümü
Aziz Rilski 941 yılına kadar manastırda başpapaz olarak görevini sürdürmüştür. 941 yılında yerine Grigorii adında bir papazı bırakıp manastırı terk etmiş ve daha önce kaldığı mağaraya gitmiştir. Aziz Rilski bu mağarada talebelerine ―Zavet‖ adında bir
112
Yanco Yanev, Rilski Manastir Prez Vekovete, s. 11.
113
Kliment Rilec, Jivotıt na Aziz İvan Rilski i İstoria na Rilskia Manastir, s. 6-7.
114
Kliment Rilec, Jivotıt na Aziz İvan Rilski i İstoria na Rilskia Manastir, s. 7.
115
38
vasiyetnâme yazmıştır. Bu vasiyetnâmesiyle Aziz Rilski talebelerine Allah‘ın rahmetini ve merhametini kazanmaları için nasıl bir keşiş hayatı yaşamaları gerektiğini açıklamıştır.116
Aziz İvan Rilski 18 Ağustos 946 yılında vefât etmiş ve yaşadığı mağaranın civarına defnedilmiştir. Bu mağara ve ―Starata Postnica‖ (İvan Rilski‘nın mezarı) günümüzdeki Rila manastırının bulunduğu mekândan yaya olarak bir saat uzaklıkta bulunmaktadır.117
5. Aziz Ġvan Rilski’den Kalan Kutsal Emânetlerin Durumu
Aziz İvan Rilski‘nin şöhreti vefat ettikten sonra da yayılmaya devam etmiş ve Bulgar devletinin dört bir yanından insanlar Rila Dağı‘na gelip kendisine duâ ederek kutsal emânetlerde hastalıklarına şifa aramışlardır. X. yüzyılın sonlarına doğru Bizans, Bulgar Devleti‘ni işgâl etmiş, Yunan din adamları ibâdet ve törenlerin Slavca olarak yapılmasına karşı bir tavır göstermiştir. Ancak Aziz Rilski, manastırında ibadetleri Slavca, vaazları ise Bulgarca olarak yapmaya devam ettiği için devletin dört bir yanından insanlar oraya gelmişlerdir.
5.1 Kutsal Emânetlerin Sofya’ya TaĢınması
Kutsal emânetlerin, Aziz İvan Rilski‘nin vefâtından yaklaşık 10-12 yıl sonra, Çar Petır‘ın emriyle Sredec118
şehrine taşındığı ve ilk önce ―Sveti Evangelist Luka‖ kilisesine konulduğu düşünülüyordu.119
Ancak tarihçi, arkeolog ve epigraf olan Prof. Dr. Vasil Zlatarski120 bu görüşü kabul etmemektedir. Ona göre İvan Rilski‘nin kutsal emânetleri Çar Petır‘ın (927-964) emriyle değil, Bulgar Devleti‘nin Bizans esâreti altında olduğu sırada, yaklaşık 1075 yılında Bizans kilisesin ısrarıyla Sredec‘e taşınmış
116İvan Duycev, Rilski Manastir İstoricesko Minalo i Pametnici, s. 7. 117
Kliment Rilec, Jivotıt na Aziz İvan Rilski i İstoria na Rilskia Manastir, s. 8.
118 Günümüz Sofyası‘nın eski Slavca ismidir. 119
http://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B8%D0BB% D1%81%D0%B8 07.04.2009.
120Vasil Zlatarski: XX. Yüzyılda yaşamış, uzun yıllar Sofya Üniversitesinde tarih hocası olarak
39
ve ilk önce ―Sveti Evangelist Luka‖ kilisesine konulmuştur. Maksatları ise Rilski Manastırı‘nın Bulgar halkı üzerindeki etkisini azaltmaktır.121
Bizans tarihçisi Gyorgi Skilica, o dönemde Bizans İmparatoru olan Manuil Komnin‘in, ellerinin derisini yıpratan bir hastalığa yakalandığı ve Sofya‘da iken Aziz İvan Rilski‘nin kutsal emanetlerinde yanan kandilin yağından ellerine sürerek iyileştiği bilgisini aktarmaktadır.122
5.2 Kutsal Emânetlerin Macaristan’a TaĢınması
1183 yılında Macarlar ile Bizanslılar arasındaki savaşta Macarlar galip gelmiş ve Sofya‘yı işgal etmişlerdir. Macar kralı Bela III., İvan Rilski‘nin kutsal emanetlerinin Macaristan‘daki Gran (Estergom)123
şehrine taşınmasını emretmiştir. Nedeni ise Aziz Rilski‘nin hayattayken pek çok olağanüstü şeyler gösterdiğini, öldükten sonra da kutsal emânetlerden birçok insanın hastalıklarına şifâ bulduğunu işitmiş olmasıdır.124
Macar halkı Aziz Rilski‘nin kutsal emanetlerinin Gran‘a getirildiğini anlayınca devletin dört bir yanından insanlar gelip duâ etmiş ve dertlerine derman aramıştır. Bunu gören Gran piskoposu kıskanmaya başlayıp halkın onu ziyaret etmesine engel olmaya çalışmıştır. Azizleri çok iyi tanıdığını bildirmiş, ancak Aziz İvan Rilski adında bir aziz tanımadığını söylemesiyle dili tutulmuştur. Daha sonra Gran piskoposu, Aziz Rilski‘nin kutsal emânetlerini ziyaret edip duâ etmiş ve yine konuşmaya başlamıştır. Bunu işiten Macar kralı Bela III., İvan‘ın tabutunun altın ve gümüşle süslenerek 1187 yılında yine Sofya‘ya götürülmesini emretmiştir.125
5.3 Kutsal Emanetlerin Veliko Tırnovo’ya TaĢınması
Çar İvan Asen I, 1190 yılında Bulgar Devleti‘ni Bizans esâretinden kurtarıp Veliko Tırnovo şehrini ikinci Bulgar çarlığının başkenti ilân etmiştir. İvan Asen I. başkenti yüceltmesi için 1195 yılında patrik Vasili‘yi ve bütün kilise ekibini Sofya‘ya
121
Kliment Rilec, Jivotıt na Aziz İvan Rilski i İstoria na Rilskia Manastir, s. 10-11.
122
Kliment Rilec, Jivotıt na Aziz İvan Rilski i İstoria na Rilskia Manastir, s. 11.
123 Gran şehri günümüzde de Tuna nehrinin sahilinde, Budapeşte yakınlarında bulunmaktadır. 124
Kliment Rilec, Jivotıt na Aziz İvan Rilski i İstoria na Rilskia Manastir, s. 12.
125
40
gönderip Aziz İvan Rilski‘nin kutsal emânetlerini Veliko Tırnovo‘ya getirmelerini emretmiştir. Bu arada çar İvan Asen ―Trapeznica‖da kutsal emânetlerin konulması için yeni bir kilise inşâ ettirmiştir.126
Trapeznica‘da yakın zamanlarda yapılmış olan arkeolojik kazılarda bu kilisenin temelleri bulunmuştur.
5.4 Kutsal Emanetlerin Rila Manastırına Ġâde EdiliĢi
1393 yılında Ali Paşa Osmanlı ordularıyla, Bulgar Devleti‘nin başkenti olan Valiko Tırnovo‘nun ―Carevec‖ ve ―Trapeznica‖ kalelerini tahrip ederek başkenti ele geçirmiştir. Ancak Osmanlılar Aziz İvan Rilski‘nin kutsal emânetlerinin bulunduğu kiliseye hiç zarar vermeden halkın ziyâret edebilmesi için onu açık bırakmışlardır. Daha sonra, İvan Rilski‘nin emânetleri, daha güvenli bir yer olan Veliko Tırnovo Mitropolithane‘ye götürülmüştür.127
Rila manastırın başkeşişi olan David, Aziz Rilski‘nin kutsal emanetlerinin Tırnovo Mitropolithanesi‘nde bulunduğunu Filibeli Yakov isimli bir ziyâretçiden öğrendikten sonra Rila keşişlerinden oluşan bir heyeti Tırnovo‘ya göndermiş, ancak Tırnovo halkı, Azizin kutsal emanetlerini Rila Manastırı‘na iâde etmeleri talebini reddetmiştir. Bu nedenle Rila keşişleri Sultan II. Murad‘ın dul kalan Kalo Maria128
adlı eşinden yardım talep etmişlerdir. O da eşinin tahtta olan oğlu Fâtih Sultan Mehmet‘ten, Tırnovo amirine, Aziz İvan‘nın kutsal emanetlerinin Rila Manastırı‘na iâde edilmesini belirten bir mektup yazmasını talep etmiştir.129
Fâtih Sultan Mehmet bu talebe icâbet etmiştir. İvan‘ın kutsal emânetleri, 1469 yılında Rila Manastırı‘na iâde edilerek, yeni yapılan ―Sveti Apostoli Petır i Pavel‖ kilisesine konulmuştur. İvan Rilski‘nin kutsal emânetleri o vakitlerden günümüze kadar manastırın kilisesinde bulunmaktadır. Bulgar Kilisesi her sene 1 Temmuzda kutsal emânetlerin manastıra iâde edilişini kutlamaktadır.130
126İvan Duycev, Rilski Manastir İstoricesko Minalo i Pametnici, s. 7; Kliment Rilec, Jivotıt na Aziz
İvan Rilski i İstoria na Rilskia Manastir, s. 13.
127
Kliment Rilec, Jivotıt na Aziz İvan Rilski i İstoria na Rilskia Manastir, s. 13.
128 Maria‘nın tam ismi Mara Branković, Sırbistan Despotu George Bronkoviç‘in kızıdır. II. Murad‘ın
eşlerinden biridir.
129
Yanco Yanev, Rilski Manastir Prez Vekovete, s. 33.
130
41
6. Bulgar Halkı Ġçin Aziz Ġvan Rilski’nin Önemi
Aziz İvan Rilski, Bulgar Devletinin topraklarında ilk Aziz olarak ilan edilmiştir. X. y.y‘dan günümüze kadar Bulgar halkının en çok değer verip hürmet ettiği zât olarak tanınır. Çünkü Aziz Rilski; kalbindeki Allah sevgisi ve yaşadığı, dine uygun, sade hayatıyla, Bulgar halkına, Allah‘ı sevmeleri ve dinden ayrılmamaları gerektiği hususunda örnek olmuştu. O, etrafındaki talebeleri birleştirerek aralarında kardeşlik kurmuş, daha sonra ise bir manastır inşâ etmiştir. Bu manastır, Bizans ve Osmanlı hakimiyetlerinde önemli rol oynayarak zor ve sıkıntılı anlarda Bulgar halkının teselli bulabileceği birkaç mekândan biri olmuştur.131
İvan Rilski, Bulgar Keşişliğinin kurucusu ve Bulgar halkını himaye eden kişidir. Bulgarlara göre Aziz İvan Rilski, her an kendileri için Allah‘a duâ eder. Onlar, kıyâmet gününde Aziz‘in Bulgar halkını savunacağına inanırlar. Ayrıca hayatta iken pek çok insan kendisinden mânevi yardım ve destek aldığını söylemiştir. O, hastaları iyileştirdiğine; hatta vefat ettikten sonra da bıraktığı kutsal emanetler vasıtasıyla pek çok insanın hastalıklarına şifâ bulduğuna inanılmıştır.132
Çar III. Boris‘in (1918-1943), vahim ve devlet yönetiminin kaderini değiştirebilecek durumlarda Rila Manastırı‘na gelerek Aziz İvan‘ın kutsal emanetlerini ziyaret ettiği ve Aziz Rilski‘den devlet problemlerinin hayırlısı ile çözülmesini Allah‘tan istemesini talep ettiği söylenmiştir.133