Rüzgâr

Rüzgâr, güneşin yeryüzünü ve atmosferi farklı derecelerde ısıtması neticesinde oluşan basınç farkından dolayı yüksek basınç merkezinden alçak basınç merkezine doğru havanın hareket etmesi ile meydana gelmektedir. Güneşten dünyaya gelen enerjinin yalnızca yüzde 1-2’lik gibi küçük bir kısmı rüzgâr enerjisine dönüşmektedir (Yalçın,2010: 15).

Rüzgâr enerjisi bir başka deyiş ile çevrime uğramış güneş enerjisidir. Yenilenebilir enerji kaynakları arasında tarihi bakımdan en derin geçmişe sahip olan rüzgâr enerjisinin kullanımı M.Ö. 17. Yüzyıla kadar dayanmaktadır. Geçmişte rüzgâr enerjisi yoğunlukla sulama ve tahıl öğütme işlemlerinde kullanılmıştır (Gourieres,1982). 1887 yılında İskoç bilim insanı James Blyth rüzgâr enerjisi ile batarya şarj cihazı icat etmiştir. 1890yılında Danimarkalı bilim insanı Poul la Cour elektrik üretmek amacı ile türbin inşa etmiştir. Bu gelişmelere rağmen genel olarak sulama ve öğütme işlemlerinde kullanılan bu enerjinin 1970’li yıllarda yaşanan petrol krizine kadar gelişimi sınırlı olmuştur. Petrol krizi sonrası Avrupa ülkelerinde rüzgârdan elektrik üretimi aktif olarak kullanılmıştır (Varınca ve Varank, 2005: 2).

Rüzgâr enerjisi elektrik enerjisine rüzgâr türbinleri vasıtasıyla dönüşmektedir. Gelen hava tribünleri döndürür. Türbinin kanatlarına bağlanmış olan mil jeneratörleri böylelikle çalışır. Üretilen bu elektrik enerjisi kablolar ile panolara aktarılır. Rüzgâr enerjisinden maksimum performansı alabilmek için rüzgâr hızının yıllık olarak belirlenen ortalamanın üzerinde olması önem arz eder. Böyle yerlere bu yatırımın yapılması uygun olacaktır (Adıyaman,2012:40). Yani ihtiyaç duyulan elektrik için sürekli rüzgâr esen alanlar türbinler için uygundur. Burada önemli olan rüzgârın hızıdır. Rüzgâr enerjisi doğal, sürdürülebilir bir enerjidir ve bu enerji sonsuz niteliktedir. Bu enerjinin kaynağı ise güneştir. (Taşdemir,2014: 7).

Rüzgâr enerjisinin çevresel etkileri ise şöyledir. Rüzgâr tarlalarının geniş bir alanda çalışılması sorun olarak görülmektedir. Rüzgâr santralinde türbinler gerçek santral alanının %1-2’si kadar yer kaplamaktadır. Türbinler arası farklı faaliyetler ile değerlendirilebilir ve bundan dolayı alan kaybı olmamaktadır. Kısaca elektrik üretiminde doğaya hiçbir zarar vermeyen rüzgâr türbinleri hem çok az yer kaplamakta hem de kuruldukları alanda yaşayan insanlara belirli bir alan bırakarak iş alanı yaratmaktadır. Rüzgâr türbinleri kurulum bölgesinde arazi yapısına zarar vermezler.

44

Rüzgâr türbinleri denizlere kurulabilir. Bu yüzden ilerde vazgeçilmesi halinde o topraklar tekrar farklı faaliyetlerde kullanılabilir (Ağaçbiçer,2010:82).

Yenilenebilir bir enerji olan rüzgâr enerjinin kullanımı ile bazı avantajlar ve dezavantajlar meydana gelecektir. Hidroelektrik enerjinin kısaca avantajları şunlardır (Özdemir,2013: 203).

1. Rüzgâr enerjisi, rüzgârın verimli enerjiye dönüşümü sırasında sera gazına neden olmayan temiz bir enerji kaynağıdır.

2. Rüzgâr enerji santrallerinin kurulumu basit olup, kullanım esnasındaki bakımları kolaydır.

3. Gelişen teknoloji etkisi ile rüzgâr santralleri daha dayanıklı hale gelmiş ve iş kazaları minimuma gelmiştir.

4. Rüzgâr türbinleri oldukça sessizdir (400 m’den alınan ses 37 desibeldir). 5. Rüzgâr enerjisinin kullanımı ile fosil kaynaklarda mevcut olan dışa bağımlılık

azalacak ve enerji arz güvenliği sağlanacaktır

6. Rüzgâr enerjisinde herhangi bir yakıt maliyeti yoktur. Bu da ani fiyat dalgalanmalarını engellemektedir.

7. Rüzgâr santralleri kurulmuş oldukları yöre halkına iş imkânı sunmaktadır. Çevreye ve ekonomiye pek çok katkısı olan bu kaynağın kullanımının birtakım dezavantajlara sebep olduğunu da eklemek gerekir. Bunlar kısaca şu şekildedir (Ağaçbiçer,2010:82):

1. Kapasite faktörleri düşüktür.

2. Üretim iklime bağlıdır. Bu da standart enerji üretimini engeller. İstikrar sorunu yaşanabilir.

3. Santraller görüntü kirliliğine sebep olabilir. 4. Yatırım maliyeti yüksektir.

5. Kuşların göç yollarına kurulması halinde kuş ölümlerine sebep olup, ekolojik dengeyi bozabilir.

1.5.1.1. Türkiye’de Rüzgâr

Coğrafi faktörler sebebi ile yeryüzünün eşit şekilde ısınmaması sonucunda oluşan rüzgâr bakımından ülkemiz zengin bir ülkedir. 10 metre yükseklikteki yıllık

45

ortalama rüzgâr hızı ve güç yoğunluğu incelendiğinde maksimum değer 3,29 m/sn. ve 51,91 W/m² ile Marmara bölgesinde tespit edilmiştir. Ülkemizde en düşük değer ise Doğu Anadolu Bölgesindedir. (2,12 m/sn. ve 13/19 W/m2

) (Enerji Atlası, Erişim Tarihi,14.12.2018).

Türkiye’de rüzgâr santrallerinin bölgesel olarak dağılımına baktığımızda Türkiye’de ilk sırada %39,06 ile Ege Bölgesi gelmektedir. %33,74 ile Marmara, %13,38 ile Akdeniz, %8,56 ile İç Anadolu bölgeleri takip etmektedir (Bkz. Grafik 9).

Grafik 9: Rüzgâr Enerji Santrallerinin Bölgelere Göre Dağılımı

Kaynak: Türkiye Rüzgâr Enerjisi İstatistik Raporu,2018: 14.

2016 yılı itibariyle elektrik üretimi için mevcut kurulu gücün %7,7’si rüzgâr enerjisidir. Kurulu güç içindeki yüksek pay Türkiye için Hidroelektrik enerjidedir. Onu %26,4 ile doğalgaz ve %21,4 ile kömür izlemektedir. Bu kurulu güç içinde rüzgâr enerjisinin payı ise %7,7’dir (Bkz. Grafik 10).

Marmara; 33,74 Akdeniz; 13,38 İç Anadolu; 8,56 Karadeniz; 3,91 Güneydoğu Anadolu; 1,35 Ege; 39,06

46

Grafik 10: 2016 Yılı İtibari ile Elektrik Üretimi İçin Kurulu Gücün Kaynak Bazında Dağılımı

Kaynak: Enerji Bakanlığı, www.enerji.gov.tr.

Türkiye’nin toplam kurulu gücü içinde rüzgâr enerjisinin payının yıllar içinde nasıl değiştirdiğini görmemiz mümkündür. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının 2018 yılı faaliyet raporu incelendiğinde 2002-2016 yılları arasında toplam kurulu gücün sürekli arttığı görülmektedir. Termik santraller ilgili yıllarda elektrik üretiminin en temelinde yer alırken, hidroelektrik santraller ikinci sırada gelmiştir. Son sırada ise rüzgâr enerjisinin dahil olduğu grup gelmiştir. 2002 yılında toplam kurulu güç 31,56 bin MW iken ilgili kaynakların değeri 0 MW iken 2016 yılında toplam kurulu güç 78,497 MW’a ulaşmış olup, bu kaynakların payı ise 7,4 MW’dir. (Bkz. Grafik 11).

Grafik 11:Rüzgâr Enerjisi Kurulu Gücün Yıllar İçindeki Değişimi

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Faaliyet Raporu, 2018:172. Hidrolik; 32 Doğal Gaz; 26,4 Kömür; 21,4 Rüzgar; 7,7 Güneş; 5,4 Jeotermal; 1,3 Diğer; 5,8

47

Rüzgâr enerjisi coğrafik özelliklerden doğrudan etkilendiği için Türkiye’de bölgeden bölgeye değişim göstermektedir (Bkz. Grafik 9). Özellikle Ege bölgesinde rüzgâr potansiyeli fazla iken Doğu Anadolu ve Güney Doğu Anadolu’da potansiyel azdır. Türkiye’de en çok potansiyele sahip beş şehrinin değerleri kısaca, Balıkesir 13.827 MW, Çanakkale 13.013 MW, İzmir 11.854 MW, Manisa 5.302 MW ve Samsun 5.222 şeklindedir (Şekil 3) (Enerji Atlası, www.enerjiatlasi.com).

Şekil 3:Ülkemizdeki Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli

Kaynak: Rüzgâr Enerji Atlası,www.enerjiatlasi.com, Erişim Tarihi:14.02.2019. Rüzgâr enerjisi ile elektrik üretimi 1998 yılından beri yapılmaktadır. Sürekli artan bir üretim ile günümüze ulaşan rüzgâr enerjisinin 2018 yılı itibari ile toplam elektrik tüketimini karşılama payını görmemiz mümkündür. Buna göre 1999 yılında 0,02’lik tüketimi karşılayan rüzgâr santralleri 2010 yılından sonra hızlı bir şekilde artarak 2010’da %1,39’luk tüketimi karşılar duruma gelmiştir. 2011 yılında %2,05’lik tüketimi karşılarken, 2012 yılında 2,47’ye çıkmıştır. 2017 yılına gelindiğinde ise toplam elektrik üretimi içindeki payı %6,07’dir (Bkz. Grafik 12).

48

Grafik 12: Rüzgâr Santrallerinin Tüketimi Karşılama Oranı (%)

Kaynak: Enerji Atlası, www.enerjiatlasi.com.