Römorkaj hizmeti verenler

Römorkajın veya römorkaj sözleşmesinin tanımı mevzuatımızda yer almamakla birlikte öğretide römorkaj sözleşmesi “bir ücret karşılığında römorkaj hizmetinin denizde görülmesi konusunda yapılan sözleşme” olarak tanımlanmaktadır221. Römorkaj kavramının içerisine ise genel itibariyle, limanda verilen manevra hizmetleri, gemilerin kızaktan denize indirilmesi hizmetleri ve yükleme, boşaltma hizmetleri ile seyir, refakat, kurtarma - yardım gibi sebeplerle gemi ve diğer yüzen cisimlerin suda çekilmesi hizmetleri dâhil olmaktadır.

Türk Hukuku’nda römorkaj hizmetlerinin verildiği esnada üçüncü kişilere verilen zararlardan kimlerin sorumlu olacağına dair özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Doktrinde römorkör ile çekilen gemi arasındaki ilişkinin mahiyeti ve üçüncü kişilere verilen zararlardan dolayı sorumluluk hususunda farklı görüşler mevcuttur222. Esasen farklı görüşlerin temelinde yönetimin kime ait olduğu meselesi yatmaktadır.

Öncelikle römorkaj işleminin çeşitli amaçlarla verilebileceği dikkate alındığında, bir kurtarma faaliyeti dâhilinde verilecek römorkaj hizmeti esnasında üçüncü kişilere verilecek olan zararlar bakımından, römorkaj hizmeti veren kurtaran sıfatının içinde veya kurtaranın yardımcı şahsı olarak değerlendirilebilecek ve her hâlükarda 1976 Londra MS bakımından sınırlı sorumluluktan faydalanabilecektir.

Römorkaj hizmetinin kurtarma faaliyetlerinin bir parçası olmadığı hâllerde üçüncü kişilere verilecek zarardan sorumluluk hususunda ise bir görüş birliği bulunmamaktadır.

ABD ve İngiliz Hukuku’nda önceleri römorkaj sırasında üçüncü kişilere verilen zararlara çekilen tarafın katlanması gerektiği görüşü benimsenmiştir. Bu görüşün

221

Çakalır, Römorkaj Sözleşmesi, Ankara 1985, s. 35.

222

Bkz. Çakalır, s. 45 vd.; Göğer, Cer (Römorkaj) Mukavelesi, Adalet Dergisi, Eylül – Ekim 1961, yıl: 52, sayı: 9 -10, s. 940 vd.

temelinde; çeken ve çekilen gemilerin bir bütün yani tek gemi olarak (one ship) değerlendirilmesi gerektiği, tek gemi ilkesi gereğince bütünün sevk ve idaresinin bölünemeyeceği ve römorkörün çekilen geminin hizmetinde bulunduğu görüşleri bulunmaktadır. Ancak çekilen geminin kusursuz olabileceği ve römorkör ile çekilen geminin bir bütün olarak kabul edilmesinin adil olmayacağı, her somut olayda fiili duruma bakılarak kimin sorumlu olacağının ayrıca belirlenmesi gerektiği gerekçeleri ile bu görüş terk edilmiştir223.

Türk Hukuku’nda yönetim hangi tarafta ise diğer tarafın adamlarının fiillerinden sorumlu olacağı savunulan görüşler arasındadır224. Diğer bir görüş ise, römorkörün donatanı çekilenin, çekilen geminin donatanı da römorkörün gemi işletme müteahhidi olduğu hâllerde, diğer tarafın adamlarından sorumluluğun söz konusu olabileceği, aksi hâlde bunun mümkün olmadığı yönündedir225.

Römorkörün üçüncü kişilere verdiği zararlardan ötürü sorumluluğun kime ait olacağı, diğer bir ifade ile çektiren gemi donatanının, römorkör donatanın fiil, ihmal ve kusurlarından sorumlu olup olmayacağı meselesi bakımından öncelikle römorkör ile çekilen gemi arasında “yardımcı kişi” ilişkisi olup olmadığı incelenmelidir226.

Yardımcı kişi, borçlunun rızası ve bilgisi dâhilinde borçlunun yerine getirmesi gereken bir edimi yerine getirmeyi üstelenen kişidir227.

223

ABD ve İngiliz Hukuku’nda yer alan bu görüş hakkında detaylı bilgi için bkz. Çakalır, s. 184 – 185. 224 Göğer, s. 939. 225 Çakalır, s. 185. 226

BK m. 55 ve BK m. 100’de yardımcı kişilerin vermiş oldukları zarardan dolayı sorumluluk düzenlenmektedir. Esas itibariyle BK m. 100’de borçlunun alacaklı ile arasındaki akdi ilişkiden doğan edimlerini yardımcı kişi aracılığı ile ifası sırasında yardımcı kişinin alacaklıya vermiş olduğu zararlardan dolayı borçlunun akdi sorumluluğu düzenlenirken, BK m. 55’de yardımcı kişilerin haksız fiillerinden dolayı iş sahibinin sorumluluğu düzenlenmektedir.

227

Kocayusufpaşaoğlu / Hatemi / Serozan / Arpacı, Borçlar Hukuku, Genel Bölüm, Üçüncü Cilt, Rona Serozan, İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme, Gözden geçirilip genişletilmiş 5inci bası, İstanbul 2009, s.280.

BK m. 100 bakımından donatanın âkidine karşı ifa ile yükümlü olduğu bir edimi rızası ile römorköre bırakmış olması gerekmektedir. Edime dolaylı yoldan, ikincil derecede katkıda bulunanlar BK m. 100 kapsamında yardımcı kişi olarak kabul edilmemektedirler228. Donatanın ifa ile yükümlü olduğu asli edimin römorkaj hizmeti vermek olmadığı her olayda donatan ile römorkör hizmeti veren arasında yardımcı kişi ilişkisi bulunmayacaktır229. Örneğin bir yük taşıma sözleşmesi tahtında geminin tahliye limanına yanaştırılması işlemi için kullanılan römorkörün römorkaj faaliyeti esnasında yüke zarar vermesi hadisesinde, taşıyanın asli edimi yük taşımak olduğundan, römorkaj hizmeti veren ile arasında yardımcı kişi ilişkisi olmayacak ve BK m. 100 kapsamında römorkaj hizmeti verenin fiillerinden sorumlu olmayacaktır. Benzer bir kurguda römorkörün rıhtıma çarparak zarar vermesi hâlinde BK m. 55’in uygulanıp uygulanamayacağı meselesi ile karşılaşılacaktır. BK m. 55 gereğince iş sahibinin yardımcı kişinin fiilinden sorumlu olabilmesi için sahibi ile arasında bir bağımlılık ilişkisinin bulunması gerekmektedir. Bağımlılık ile kastedilen iş sahibinin yardımcı kişiye talimat veriyor olması ve bu kişinin de verilen talimatlara uymak zorunda olmasıdır230. Römorkaj hizmetinin verilmesini üstlenen tarafın borçlarından bir tanesi çekilen tarafın iradesine ve talimatlarına uygun hareket etmek oluşturmaktadır231. Ancak bu hakkın sözleşmelere konulan kayıtlar232 ile sınırlandırılabildiği görülmektedir. Diğer taraftan, römorkaj faaliyeti, römorkaj işletmesinin ve römorkör kaptanının uzmanlık alanına girdiğinden uygulamada, çekilen gemi tarafından römorkörün teknik yönetimine ilişkin talimat verilmemektedir. Zira, çekilen gemi tarafından sadece römorkaj faaliyetinin ne zaman başlayacağı, geminin nereye çekileceği gibi talimatlar verilebiliyor olsa da,

228

Kocayusufpaşaoğlu / Hatemi / Serozan / Arpacı, s. 280 -281, Kılıçoğlu, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 2. Bası Ankara 2002, s. 436.

229

Donatanın ifa ile boçlu olduğu edimin römorkaj hizmeti vermek olması hâli, donatanın römorkaj ameliyesi ile iştigal ediyor olması hâlinde söz konusu olacaktır.

230_{Şenocak, Borçlunun İfa Yardımcılarından Dolayı Sorumluluğu, Ankara 1995, s. 137.} 231

Çakalır, s. 121.

232

Bu kayıtlardan bir tanesi “iskele kaydı” olup, buna göre römorköre sefer güzergahından ayrılmak, çekileni kararlaştırılan bir limandan başka bir limana bırakmak, yolculuğa ara vermek, geri dönmek gibi haklar tanınmaktadır. Sözleşmeye konulacak başka bir hüküm ile, römorköre kendisini tehlikeye sokacak herhangi bir talimatı reddetme hakkı da verilebilmektedir.

römorkörün teknik yönetimine ilişkin bir talimat verilmesi beklenilemez. Bu nedenle çekilen gemi ile römorkör arasında BK m. 55 bakımından bir yardımcı kişi ilişkisi olduğundan bahsetmek mümkün görünmemektedir.

Türk Hukuku’nda römorkaj faaliyeti sırasında üçüncü kişilere verilen zararlar bakımından bir düzenleme bulunmadığından haksız fiil kuralları veya şartları varsa çatma kuralarının uygulanması gerekecektir233. Tüm bu nedenlerle, çekilen gemi donatanının, römorkaj hizmeti verenin fiil, ihmal ve kusurundan sorumlu olduğu görüşü benimsenemeyecek olup, römorkaj hizmeti verenler 1976 Londra MS kapsamında sorumluluklarını sınırlandıramayacaklardır.