Klas kuruluşu

Klas kuruluşları ile ilgili olarak TTK’da ve TSR’de herhangi bir tanım, düzenleme bulunmamaktadır237. Ancak, öğretide klas kuruluşları için farklı tanımlar yer almaktadır238. Öğretide yer alan bu tanımlar239 çerçevesinde klas kuruluşları, gemi ve diğer deniz araçlarının tasarlanması, inşa edilmesi sırasındaki tekne, makina ve donanım bakımından yeterliliklerinin ve inşasının tamamlanmasından sonra bu yeterliliklerinin iç hukuka ve milletlerarası düzenlemelere uygunluğunun devamlılığının denetlenmesi, bu denetimlere göre de belgelendirme faaliyetlerinde bulunan bağımsız kuruluşlardır240.

Klas kuruluşları anılan faaliyetlerini bayrak devleti adına ve ayrıca gemi malikleri ve diğer ilgili kişiler ile yaptıkları sözleşmeler çerçevesinde yerine

237

TTK ve TSR’de klas kuruluşları ile ilgili düzenleme bulunmamakla birlikte, mevzuatta klas kuruluşları ile ilgili çeşitli düzenlemelere rastlamak mümkündür. Örn. 4922 sayılı Kanun m. 5; 15/04/1948 tarih, 6884 sayılı RG’de yayımlanan Ticaret Gemilerinin Teknik Durumları Hakkında Tüzük m. 4; 17/04/1957 tarih, 9588 sayılı RG’de yayımlanan Gemi Bayrak Şahadetnameleri Hakkında Nizamname m. 4; 10/08/1970 tarihli 13575 sayılı RG’de yayımlanan Gemi Koordinasyon Yönetmeliği m. 4; 23/06/2000 tarihli 24088 sayılı RG’de yayımlanan Türk Uluslararası Gemi Sicil Yönetmeliği m. 20; 15/03/2004 tarihli 25403 sayılı RG’de yayımlanan Gemi ve Deniz Araçlarının İnşası, Tadilatı, Bakım Onarımlarında Uygulanacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik m. 10; 24/09/2004 tarihli 25593 sayılı RG’de yayımlanan Deniz Ticaret Filosu’nun Geliştirilmesi ve Gemi İnşa Tesislerinin Teşviki Hakkındaki Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik m. 3. Gerek uygulamada gerekse anılan mevzuatta klas kuruluşları için, tasnif kuruluşu / kurulu / müessesesi , sınıflandırma / sınıflama kuruluşu gibi farklı birçok terim kullanıldığına rastlanılmaktadır. Ancak uygulamada en çok kullanılan terim olması itibari ile bu çalışmada da klas kuruluşu terimi kullanılmıştır.

238

Klas kuruluşları hakkındaki detaylı açıklamalar için bkz. Damar, Klas Kuruluşlarının Hukuki Sorumluluğu, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul 2005; Atamer / Damar, The CMI / IACS Initiative to Unify Rules on the Liability of Classification Societies, Uğur Alacakaptan’a Armağan, C: 2, İstanbul 2008, s. 71 vd.; Atamer; Güncel Sorunlar, s. 2009 vd., Koyuncu, Gemi Sınıflama Kuruluşlarının Faaliyetleri ve Sorumluluğu, Eylül 2008; Lagoni, The Liability of Classification Societies, Hamburg 2007; Davies, Classification Society Liability in the United States, Liability Regimes in Contemporary Maritime Law, London 2007, chapter 8, s. 129 vd.

239

Klas kuruluşlarına ilişkin uygulamada birçok tanım yer alsa da bu tanımların tam anlamıyla klas kuruluşunu tanımlamaya yetmediği, bu tanımların birleştirilmesi ile tam bir tanıma ulaşılabileceği ve öğretideki klas kuruluşu tanımları hakkındaki detaylı açıklamalar için bkz. Koyuncu, s. 31 vd.

240

getirmektedirler241. Bu nedenle klas kuruluşlarının fiillerinden dolayı sorumluluk konusunun bu faaliyetler kapsamında ikiye ayrılarak ele alınması gerekmektedir.

Çeşitli milletlerarası konvansiyonlar gereğince bayrak devletleri, gemilerde denetimler yapmak ve zorunlu sertifikaları düzenlemekle yükümlüdür. Yine çeşitli konvansiyonlarla bayrak devletlerinin söz konusu yükümlülüklerini, bu konuda uzman, yeterli donanıma sahip kişi veya kuruluşlara bırakabilecekleri düzenlenmiş olduğundan, bayrak devletleri bu yetkilerini klas kuruluşlarına devretmektedirler. Türkiye Cumhuriyeti (“T.C.”) söz konusu yetkilerini Türk Bayraklı Gemilerde Bayrak Devleti Adına Hareket Edecek Kuruluşların Seçimi ve Yetkilendirilmesine Dair Yönetmelik242 ile T.C. Denizcilik Müsteşarlığı tarafından belirlenecek olan klas kuruluşlarına devretmektedir. Bayrak devletleri tarafından bu şekilde bir yetki devri gerçekleştirildiğinde, klas kuruluşları faaliyetlerini bayrak devleti adına yürüteceğinden, burada donatanın klas kuruluşunun fiillerinden sorumluluğu ve dolayısıyla klas kuruluşunun sınırlı sorumluluktan faydalanması söz konusu olmayacaktır.

Diğer taraftan, klas kuruluşları gemi malikleri ve diğer ilgili kişiler ile yaptıkları sözleşmeler çerçevesinde de denetim faaliyetlerinde bulunmaktadırlar. Bu denetimler esas itibari ile, geminin inşa aşamasında yapılan denetimler, geminin maliki tarafından kiraya verildiği veya satıldığı hâllerde, kiracı veya alıcının geminin durumu ile ilgili olarak bilgilendirilmesi amacıyla yapılan denetimler ve klas belgesi düzenlenmesi amacıyla yapılan denetimlerdir243.

İngiliz Hukuku’nda klas kuruluşunun donatanın yardımcısı olmadığı, yardımcı kişilerin iş veren ile aralarında bağımlılık ilişkisinin olduğu, yardımcının iş verenin işin yapılması ile ilgili talimatlarına uymak zorunda olduğu, oysa klas

241

Klas kuruluşlarının bayrak devleti adına yaptığı faaliyetler hususunda bkz. Damar, Klas Kuruluşları, s. 7- 24; Lagoni, s. 50 - 55; özel hukuk kapsamındaki faaliyetleri için bkz. Damar, Klas Kuruluşları, s. 25 -39, Lagoni, s. 43 – 50.

242

RG t. 01/10/2009, sayı: 25246.

243

kuruluşlarının faaliyetlerini icra ederken tamamen bağımsız oldukları kabul edilmektedir244.

Amerikan Hukuku’nda da, klas kuruluşunun fiillerinden donatanın sorumlu olmadığı, klas kuruluşunun İngiliz Hukuku’nda kabul edildiği üzere tamamen bağımız olduğu kabul edilmektedir245.

Alman Hukuku’nda da klas kuruluşunun faaliyetlerinden donatanın veya taşıyanın herhangi bir sorumluluğunun olmadığı kabul edilmektedir246.

Türk Hukuku bakımından değerlendirildiğinde ise konu tartışmalıdır. Herşeyden önce klas kuruluşlarının bağımsız kişiler olduğu, klas kuruluşlarının faaliyetlerinin teknik uzmanlığı gerektirdiği ve klas kuruluşunun iş sahibinin talimatları ile bağlı olmadığı kabul edilmektedir247. Bu nedenle klas kuruluşları özel hukuk sözleşmeleri bakımından tamamen bağımsızdırlar.

Yardımcı kişi kavramı bakımından aranacak kriterin bir işin yapılmasının iş sahibi tarafından kendi rızası ile bir başkasına bırakılması olduğu yukarıda açıklanmıştır248. TTK m. 946 ve m. 1019 gereğince hem donatana hem de taşıyana gemiyi denize elverişli bulundurma yükümlülüğü getirilmiştir249. Esasen TTK m. 947 ile donatana gemiyi denize elverişli hâlde bulunmasını sağlama

244

Lagoni, s. 286, klas kuruluşlarının hukuki sınıflandırması İngiliz Hukuku’nda “independent contractor” kavramı ile karşılanmaktadır. Bu kavram Türkçe’ye “istisna akdi müteahhidi” olarak çevrilmektedir. Bkz. Ovacık, İngilizce – Türkçe Hukuk Sözlüğü ( English – Turkish law Dictionary) 3. baskı, Ankara 2000, s. 172. Kavramın İngilizce’deki karşılığı ise, bir iş görme sözleşmesi tahtında sözleşmenin karşı tarafın kontrolüne veya yönlendirmesine tâbi olmaksızın sözleşmeden doğan edimini ifa eden kişidir. Bkz. Graner, Black’s Law Dictionary Eighth Edition, 2004, s. 785.

245

Lagoni, s. 286 – 287. Amerikan Hukuku’nda da klas kuruluşunun hukuki vasıflandırmasında “independent contractor” kavramı kullanılmış ve ücret karşılığı olup olmaması önemli olmaksızın bir başkası için faaliyette bulunan ancak onun müstahdemi olmayan kişiyi ifade ettiği belirtilmiştir. Bkz. Lagoni, s. 286.

246

Lagoni, s. 287.

247

Damar, Klas Kuruluşları, s. 56, s. 87.

248

Bkz. yukarıda “ Römorkaj Hizmeti Verenler” başlığı altındaki açıklamalar.

249

Denize elverişli gemi TTK m. m. 817’de tanımlanmış olup, buna göre tekne, donanım, makine, kazan gibi ana kısımları normal tehlikeler hariç yapılacak olan seferin deniz tehlikelerine karşı koyabilecek durumdaki gemiler denize elverişli kabul edilmektedir.

yükümlülüğü, TTK m. 1019 ile de taşıyana gemiyi denize elverişli bulundurma yükümlülüğü getirilmiştir. Taşıyanın geminin denize elverişli olmasını sağlama yükümlülüğünü klas kuruluşları aracılığı ile yerine getirdikleri, bu nedenle de klas kuruluşunun taşıyanın yardımcı kişisi olduğu Türk Hukuku’nda kabul edilen görüşlerden bir tanesidir250. Diğer bir görüş ise klas kuruluşunu taşıyanın yardımcı şahsı olarak kabul etmemektedir251. Gerçekten de geminin denize elverişliliğini sağlama borcu taşıyanın üzerindedir, klas kuruluşu ise geminin denize elverişliliğini denetlemek ile yükümlüdür. Klas kuruluşunun gemi üzerinde yaptığı denetimler sonucu düzenleyeceği belge ise, üçüncü kişiler bakımından bir güven unsuru teşkil etmektedir. Bu nedenle klas kuruluşu taşıyanın yardımcı kişisi değildir. Esasen, klas kuruluşu taşıyanın yardımcı kişisi olarak kabul edilse bile donatanın klas kuruluşunun fiillerinden dolayı sorumluluğu hususunda sonuç değişmeyecektir. Şöyle ki, klas kuruluşlarının faaliyetleri teknik uzmanlık gerektirdiğinden faaliyetlerini bağımsız olarak yürütmektedirler. Bu anlamda taşıyan ile klas kuruluşu arasında bir bağımlılık ilişkisi bulunmamakta olup klas kuruluşu taşıyanın talimatları ile bağlı değildir. Dolayısı ile taşıyan BK m. 55 bakımından klas kuruluşunun fiillerinden sorumlu tutulamayacak ve neticeten klas kuruluşu 1976 Londra MS m. 1 f. 4 kapsamında sorumluluğunu sınırlanma hakkına sahip kişiler arasına dâhil edilemeyecektir.