Propolis Mangan (Mn) Đçeriğ

Karayolundan 0-10 m, 4 km, 8 km ve 12 km uzaklıkta bulunan kolonilerden elde edilen propolislerde yapılan mangan metali incelemesinde elde edilen sonuçlar Çizelge 4.21’de verilmiştir.

Çizelge 4.21. Propolis mangan içeriği (µg/kg) MESAFE (m)

ORTALAMA O.S.H. P 0-10 4000 8000 12000

Mangan 4,368 6,345 5,175 5,857 5,424 0,414 ÖNSZ

OSH: Ortalamanın Standart Hatası; ÖNSZ: Önemsiz (P>0,05)

Kara yolundan 0-10 m, 4 km, 8 km ve 12 km uzaklıktaki kolonilerden alınan propolis örneklerinin mangan içeriği sırasıyla; 4,368; 6,345; 5,175 ve 5,857 µg/kg olarak saptanmıştır (Çizelge 4.21). Çalışmada en yüksek mangan seviyesi karayoluna 4 km mesafede bulunan kolonilerden, en düşük mangan seviyesi ise karayoluna 0-10 m mesafede bulunan kolonilerden elde edilen propolislerde tespit edilmiştir. Elde edilen verilerde istatistiki açıdan fark çıkmamıştır (P>0,05).

Yapılan çalışmada propolisin mangan içeriği ortalama 5,424 µg/kg olarak tespit edilmiştir. Polenin mangan içeriği ile ilgili bir çalışmaya literatürlerde rastlanılmamıştır.

46

5. SONUÇ

Bal arıları, bitkilerden nektar ve polen toplayarak beslenirler, çevrede bulunan su kaynaklarından da kovana su taşırlar. Bu sebeple çevre ile sürekli ilişki içerisinde bulunurlar. Çevre kirliliğine sebep olan atık ve toksik maddeler çevrede bulunan bitkiler tarafından emilerek depolanırlar. Çevreye yayılan bu toksik nitelikli atık maddeler bal arılarını ve arı ürünlerini de etkilenmektedir (Yücel, 2008).

Arı ürünlerinde ağır metal birikimi, özellikle büyük yerleşim merkezlerine, çöp yakım tesislerine yakın olan yerlerde, araç trafiğinin yoğun olduğu bölgelerde ve büyük sanayi tesislerinin bulunduğu bölgelerde daha fazla olduğu bildirilmiştir (Demirezen ve Aksoy, 2005; Bogdanov, 2008).

Yapılan çalışmada kurşun birikimi en yüksek propoliste gözlenmiş, bakır, çinko, demir, kadmiyum, krom ve mangan birikimleri ise en yüksek polende gözlenmiştir. En düşük birikim ise çalışılan bütün ağır metallerde bal nektarında gözlenmiştir.

Yapılan çalışmada arı ürünlerinde ağır metal birikimine, karayoluna olan mesafenin etkisi bakır (bal ve polende), kadmiyum (bal ve propoliste) ve kurşun (bal ve polende) metallerinde istatistiki olarak önemli çıkmış olsa da, bu metallerden sadece kadmiyumun trafikten etkilendiği görülmektedir. Bu metallerden bakır ve kurşunun diğer çevresel faktörlerden etkilendiği düşünülmektedir. Đnceleme yapılan arı ürünlerinde (bal, polen ve propolis) çinko, demir, krom ve mangan metallerinin birikimlerine karayoluna olan uzaklık istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur.

Otomobillerin motor yağlarında ve lastiklerinde bulunan kadmiyum, ya yolda giderken yağ yakması ya da lastiklerin aşınmasından kaynaklanmaktadır (Haktanır ve ark., 1995). Bu çalışmada, günlük trafik yoğunluğu ortalama 10 000 adet araç olan Tokat-Turhal karayoluna göre, en yüksek kadmiyum değerleri polende ve propoliste karayoluna 0-10 m mesafede bulunan istasyonda, balda ise kara yoluna 0-10 m ve 4 km mesafede bulunan istasyonlarda elde edilmiştir. Kara yolu kenarından elde edilen arı ürünlerinde kadmiyum birikiminin daha fazla olduğu görülmektedir.

Otomobillerdeki benzinin yanması sonucu açığa çıkan kurşun atmosfere geçer. Havadaki kurşun rüzgar ve hava hareketleriyle taşınır. Kullanılan eşyalar, toprak ya da

47

bitki yaprakları üzerinde birikme yapar. Bu ağır metaller burada gıda zincirine karışarak bitki, hayvan ve insanlar için tehlike oluşturur (Guinee, 1972). Fakat Bogdanov (2008)’de belirttiği gibi “araçlarda katalist kullanımının artmasıyla, 1984 ve 2002 yıllarında hasat edilen ballardaki kurşun miktarında büyük düşüş görülmüştür.” Bu çalışmada elde edilen değerler, karayoluna olan mesafe ile kurşun birikimi istatistiki olarak önemli bulunsa da, en yüksek kurşun birikimi bal ve polende karayoluna 8 km mesafede bulunan istasyonda propoliste ise karayoluna 12 km mesafede bulunan istasyonda elde edilmiştir. Aynı şekilde kara yoluna olan mesafeye göre istatistiki olarak önemli çıkan bakır metali de, bal polen ve propoliste en yüksek değer karayoluna 4 km mesafede bulunan istasyondan elde edilen ürünlerde tespit edilmiştir. Bu sonuçlara göre arı ürünlerinde kurşun ve bakır birikiminin karayolunda ki trafikle alakalı olmadığı düşünülmektedir.

Bu çalışmada ele alınan metallerden Bakır, Çinko, Demir, Krom, Kurşun ve Mangan FAO-WHO’nun ve TGK’nın gıdalarda tanımladığı maksimum değerlerden düşük bulunmuştur. Kadmiyum ise TGK’nın belirttiği değerin altında bulunmasına rağmen FAO-WHO’ya göre gıdalarda hiç bulunmaması istenmektedir. TGK’nın tanımladığı değerlere göre, trafik yoğunluğu ortalama 10 000 adet/gün taşıt olan karayolu kenarında arı ürünleri elde edilmesinin ağır metal birikimi açısından bir sakınca teşkil etmediği görülmektedir. Fakat farklı trafik yoğunluğu bulunan kara yollarının arı ürünlerinde ki ağır metal birikimine etkisinin araştırılması konunun daha iyi anlaşılması bakımından önem arz etmektedir.

48

KAYNAKLAR

Akman, Y., Ketenoğlu, O., Evren, H., Kurt, L., ve Düzenli, S., 2000. Çevre Kirliliği (Çevre Biyolojisi). Palme Yayıncılık, 274 s, Ankara.

Aksoy, A., Şahin, U. Ve Duman, F., 2000. Robinia pseudo-accacia L. As Possible Biomonitor of Heavy Metal Polpution in Kayseri. Turk J. Bot. 24, 279-284. Anonim, 1982.World Health Organization, WHO, “Toxicological Evaluation of Certain

Food Additives”, Joint FAO / WHO Expert Committee of Food Additives. WHO Food Additives Series, number 17.

Anonim, 1989. FAO-WHO Food Standart Programme. Codex Standart for Sugar (Honey). CAC/vol. III. Ed. 1, supplement 2.

Anonim, 2010a. Çevre Kirliliğinin Nedenleri, http://www.cevreonline.com (2010-1-10) Anonim, 2010b. Çevre Kirliliğinin Tanımlanması,

http://w3.gazi.edu.tr/web/alperal/cevre1.htm (2010-01-10) Anonim, 2010c. Çevre Kirliliği,

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87evre_kirlili%C4%9Fi (2010-01-15) Anonim, 2010d. Çevre Kirlenmesinin Nedenleri ve Kirlilik Çeşitleri,

http://www.bilgiustam.com/cevre-kirlenmesinin-nedenleri-ve-kirlilik- cesitleri/#ixzz0cxnuFiWT (2010-02-20)

Anonim, 2010e. Tokat Đl Haritası

http://www.doganyurtlular.com/Sayfa_Modul.asp?nedir=sayfa&id=10 (2010- 05-25)

Anonim, 2010f. Đlin Genel Tanıtımı, http://www.tokattarim.gov.tr (2010-05-30) Anonim, 2010g. Tokat Genel Bilgiler http://www.tokat.bel.tr (2010-05-30) Anonim, 2010h. Tokat coğrafi bilgiler. http://tokat.meteor.gov.tr

Anonim, 2010i. Kömeç köyü http://okulweb.meb.gov.tr/60/01/608205

Anonim, 2010j. Karayolu Hacim haritası, http://www.kgm.gov.tr (2010-05-30)

Bek, Y., Efe, E., 1989. Araştırma Deneme MetodlarıI. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Kitabı, No:71, Adana.

Bogdanov, S., 2008. Contaminants of Bee Producs:Review Article. 1. Uluslar Arası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, 25-27 Kasım 2008, Muğla, 82-103. Bozyiğit, R. Karaaslan, T.,1998. Çevre Bilgisi. Nobel Yayın Dağıtım, 154 s., Ankara. Conti, M.E. ve Botre, F., 2001. Honeybees and Their Products as Potential

Bioindicators of Heavy Metals Contamination. Enviromental Monitoring and Assesment, 69, 267-282.

49

DeJonghe WRA, ve Adams FC., 1986. Biogeochemical cycling of organic lead compounds. Adv Environ Sci Technol 17:561–594.

Demirezen, D. ve Aksoy, A., 2005. Plazma Optik Emisyon Spektrometresi (ICP- OES) Kullanılarak Bal Örneklerinde Ağır Metal Tayini. G.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, 18 (4), 569-575.

Denizli, A., 2008. Ağır Metal Toksikolojisi. Su Ürünlerinde Uygulamalı Moleküler Biyoloji Teknikleri, M. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Erzurum, 1-16. Devillers, J.,Dore, J.C.,Morenco, M., Poirier-Duchene, F., Galand, N. ve Viel, C., 2002.

Chemometrical Analysis of 18 Metallic and Nonmetallic Elements Found in Honeys Sold in France. Food Chem, 2002, 50 (21), 5998-6007.

Dülgeroğlu, A., 2002. Trafik ve Çevre Etkisi.

http://www.trafik.gov.tr/arastirma_inceleme/arastirma_inceleme_bildiriler.asp . Erbilir, F. ve Erdoğrul, Ö., 2005. Determination of Heavy Metals in Honey in

Kahramanmaraş City, Turkey. Enviromental Monotoring and Assessment, 109: 181-187.

Ferrer, S.B., Rodriguez, G.O., Martinez, J. ve Moran, M., 2004. Mineral Content of the Honey Produced in Zulia State. Venezuela. Alan, 54 (3).

Gonzalez Miret, M.L., Terrab, A., Hernanz, D., Fernandez Recamales, M.A. ve Heredia, FJ., 2005. Multivariate correlation between color and mineral composition of honeys and by their botanical origin. J Agric Food Chem., 6:53(7):2574-80.

Görmez, K., 2003. Çevre Sorunları ve Türkiye. Gazi Kitapevi, 190 s, Ankara. Guinee, F.V. 1972. Lead Poisoning. Am. J. Med, 252, 283.

Gül, A., 2008. Türkiye’de Üretilen Bazı Balların Yapısal Özelliklerinin Gıda Güvenliği Bakımından Araştırılması. (Doktora tezi), Mustafa Kemal Üniversitesi. Fen bilimleri Enstitüsü/Zootekni Anabilim Dalı, Antakya/Hatay.

Haktanır, K., Arcak, S., Erpul, G., 1995. Yol Kenarındaki Topraklarda Trafikten Kaynaklanan Ağır Metallerin Birikimi. Tr.J. of Engineering and Environmental Sciences. 19, 423-431.

Hernandez, O.M., Fraga, J.M.G., Jimenez, A.I. ve Arias, J.J., 2005. Characterization of Honey From the Canary Island: Determination of the Minerals Connent By Atomic Absoption Spectrophotometry. Food Chemistry. 93, 449-458.

Jones, K.C., 1987. Honey As An Indicator Of Heavy Metal Contamination. Water, Air, and Soil Pollution, 33, 179-189.

Kahvecioğlu, Ö., Kartal, G., Güven, A., Timur, S., 2004. Metallerin Çevresel Etkileri-I. Metalurji Dergisi, sayı 136

Kar, Ü., 2010. Sözlü görüşme. Tarım Đl Müdürlüğü, Ziraat Mühendisi, Tokat, (28-05- 2010).

50

Kılıç, Ö.O., 2002. Süt ve Süt Ürünlerinde Ağır Metaller. http://www.konyatarim.com.index.asp?id=1865.

Leita, L., Muhlbachova, G., Cesco, S., Barbattini, R. ve Mondini, C., 1996. Investigation of the Use Of Honey Bees and Honey Bee Products to Assess Heavy Metals Contamination. Environmental Monitoring And Assessment, 43, 1-9.

Özey, R., 2005. Çevre Sorunları. Aktif Yayınevi, 256 s, Đstanbul.

Raes, H., Cornelis, R. ve Rzeznik, U. 1992. Distrubution, Accumulation and Depuration of Administered Lead in Adult Honeybees. Science of the Total Environment, Volume 113, ıssue 3, 31 march 1992, p:269-279.

Rashed, M.N. ve Soltan, M.E., 2004. Major and Trace Elements in Different Types of Egyptian Mono-Floral and Non- Floral Bee Honeys. Journal of Food Composition and Analysis, 17, 725-735.

Salwen, 2007. Vitamins and Trace Elements. Henry’s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods (twenty-first edition), editörler: McPherson, R.A., Pincus, M.R., Çin, 379-389

Servant, J. 1982. Airbone Lead in The Enviromental in France. 595-619.

Silici, S., Uluözlü, Ö.D., Tüzen, M., Soylak, M. 2008. Assesment of Trace Element Levels in Rhododendron Honey of Black Sea Region Turkey. Jaurnal of Hazardous Materials, 156, 612-618.

Somerville, D.C. ve Nicol, H.I., 2002. Mineral Content of Honey Bee collected Polen From Southern New South Wales. Australian Journal of Experimental Agriculture, 42, 1131-1136.

Terrab, A., Recamales, A.F., Gonza´lez Miret, M.L. ve Heredia, F.J., 2005. Contribution to the study of avocado honeys by their mineral contents using inductively coupled plasma optical emission spectrometry. Food Chemistry, 92:305–309.

Tüzen, M., Silici, S., Mendil, D. ve Soylak, M. 2007. Trace Element Levels in Honeys From Different Regions of Turkey. Food Chemist 103, 325-330

Üren, A., Şerifoğlu, A. ve Sarıyahya, Y., 1998. Distrubution of Elements in Honey and Effect of a Thermoelectric Power Plant on the Element Contents. Food Chem, 61, 185-190.

Yavuz, Ö., 2010. Dış Ortam Hava Kirliliğinin Organizmada Yarattığı Etkilerin Vücut

Sıvıları ve Ekshale Havada Ölçümü.

http://www.toraks.org.tr/pdf/hava_kir_semp/invivo_olcumler.pdf (2010-01-15)

Yücel, B. 2008. Çevresel Sorunların Bal Arıları Üzerine Etkileri. Tarımsal Araştırma Yayım ve Eğitim Koordinasyonu 2008 Yılı Hayvancılık Grubu Bilgi Alışveriş Toplantısı Bildirileri, 15-18 Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü yayın no:131, 11-19. Nisan 2008, Menemen, Đzmir.

51

ÖZGEÇMĐŞ

Kişisel Bilgiler

Adı Soyadı : Adem ARIKAN Doğum tarihi ve Yer : 1976 / KONYA Medeni Hali : Evli

Yabancı Dili : Đngilizce Telefon : 05304644745

e-mail : ademarikan42@hotmail.com

Eğitim

Derece Eğitim Birimi Mezuniyet

Tarihi Yüksek Lisans Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Zootekni Bölümü 2010

Lisans Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni

Bölümü 2007

Ön lisans Selçuk Üniversitesi Sağlık Hizmetleri M.Y.O. Tıbbi

Laboratuvar Bölümü 1995

Lise Kütahya Endüstri Meslek Lisesi 1993

Đş Deneyimi

Yıl Yer Görev

2000-…. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi

Biyokimya Laboratuvarı Laborant

Yayınlar

1. Arıkan, A., Arslan, S., 2009. Arı davranışları ve davranışları etkileyen faktörler. 5. Ulusal Zootekni Öğrenci Kongresi, 21-22 Mayıs 2009. Tokat.