2. Alt Problem: Araştırma özyeterlik ölçeği maddelerinin ölçtükleri düzeylerin (b parametresi) klasik test kuramına ve madde tepki kuramına göre kestirilen değerleri arasında bir ilişki var mıdır?
Araştırmanın ikinci alt probleminde araştırma özyeterlik ölçeği maddelerinin KTK ve MTK’ya göre ölçtükleri özellik düzeyleri arasındaki ilişki incelenmiştir. KTK’ya göre her bir maddenin ölçtüğü özellik düzeyi öğrencilerin ilgili maddeye vermiş oldukları tepkilerin aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmıştır. MTK’da ise madde tarafından ölçülen düzey, derecelendirilmiş tepki modeline dayalı olarak kestirilen b parametrelerinin aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Her iki kurama göre hesaplanan maddelerin ölçtükleri özellik düzeyleri Tablo 8’de verilmiştir.
Tablo 8. Araştırma Özyeterlik Ölçeği Maddelerinin KTK ve MTK’ya göre Ölçtükleri Özellik Düzeyleri Madde numarası KTK (madde ortalaması) Standart Sapma Kayışıklık b1 b2 b3 b ortalaması 1 2,99 0,670 -0,170 -3,81 -1,07 1,42 -1,153 2 2,73 0,703 0,123 -2,63 -,23 1,62 -0,413 3 3,04 0,655 -0,240 -3,02 -1,04 1,11 -0,983 4 3,23 0,692 -0,577 -3,39 -1,56 0,64 -1,437 5 3,29 0,729 -0,739 -3,40 -1,53 0,38 -1,517 6 3,03 0,759 -0,401 -2,94 -,99 1,03 -0,967
8 2,97 0,676 -0,172 -2,90 -0,81 1,24 -0,823 9 2,90 0,663 -0,184 -2,78 -0,72 1,47 -0,677 10 2,88 0,694 -0,098 -2,79 -0,60 1,39 -0,667 11 2,95 0,712 -0,325 -2,31 -0,76 1,18 -0,630 12 2,95 0,713 -0,320 -2,27 -0,71 1,16 -0,607 13 2,76 0,719 -0,220 -2,30 -0,46 1,68 -0,360 14 2,99 0,707 -0,363 -2,42 -0,86 1,08 -0,733 15 2,88 0,741 -0,271 -2,20 -0,58 1,25 -0,510 16 3,05 0,726 -0,279 -2,73 -0,84 0,90 -0,890 17 3,12 0,707 -0,361 -2,98 -1,06 0,81 -1,077 18 3,25 0,706 -0,555 -3,43 -1,39 0,53 -1,430
Tablo 8 incelendiğinde KTK’ya göre maddenin ölçtüğü özellik düzeyi değerleri 2,73 (madde 2) ile 3,29 (madde 5) arasında değişirken ortancası 2,99’dur. Bu bulgu, maddelerin genel olarak yüksek düzeyde özyeterlik algılarını ölçtüğünün bir göstergesidir. İkinci madde haricinde tüm maddeler negatif kayışıklık değerine sahiptir. Tüm maddeler açısından baktığımızda ortalama kayışıklık değerinin -0,301’dir. Tüm bu bulgular birlikte değerlendirildiğinde maddelerin görece yüksek onaylanma (endorsement) oranına sahip oldukları görülmektedir. Maddelerin çoğunda cevaplayıcıların yüksek düzeydeki kategorilere tepki verdikleri yorumu yapılabilir (Flannery vd., 1995). MTK’ya göre ise ölçülen özellik düzeyleri -1,517 (madde 5) ile -0,360 (madde 13) değerleri arasında değişirken ortancası -0,853’tür. Maddelere verilen tepkilerin frekans dağılımı incelendiğinde öğrencilerin madde seçeneklerinin her birini değişen oranlarda seçtiklerini, ancak genel olarak yüksek düzeydeki kategorilere tepki verdikleri görülmektedir. Örneğin madde puanları ortalaması 3,03 olan altıncı madde için öğrencilerin kategorilere göre frekans dağılımı şu şekildedir: 1=10 (%2,6), 2=108 (%19,7), 3=275 (%50,1), 4=152 (%27,7). Diğer maddelerde de benzer bir eğilim görülmektedir. Öğrenciler genellikle daha yüksek düzeydeki kategorilere tepki vermeyi seçmiştir. Tablo 8 incelendiğinde b1 parametrelerinin,
maddelerin bir kısmı için -3’ten küçük olduğu görülmektedir. Bunun nedeni ilk kategoriye tepki veren cevaplayıcıların sayısının az olmasından ya da maddelerin ölçmek istediği özelliği tam ölçememesinden kaynaklanmış olabilir (Embretson ve Reise, 2000). Cevaplayıcıların tepki kategorilerine göre dağılımı incelendiğinde de ilk kategoriye tepki veren bireylerin diğer kategorilere göre oldukça az olduğu görülebilir.
MTK’ya göre her bir madde için kategori sayısının bir eksiği kadar yani, üç adet b parametresi kestirilmiştir. b1 parametresi, maddenin birinci kategorisinin üzerindeki
kategorilerin birinci kategoriye tercih edilmesine yani, ikinci; üçüncü veya dördüncü kategorinin 0,5 olasılıkla seçilmesine karşılık gelen θ özellik düzeyidir. b2 parametresi ise
ilk iki kategori yerine üçüncü ve dördüncü kategorilerin 0,5 olasılıkla seçilmesine karşılık gelen θ düzeyidir. Son olarak b3 parametresi ilk üç kategori yerine dördüncü kategorinin 0,5
olasılıkla seçilmesine karşılık gelen θ özellik düzeyidir. MTK’ya göre her bir madde için kestirilen üç adet b parametresinin aritmetik ortalaması alınmak suretiyle hesaplanan maddelerin ölçtükleri özellik düzeyi, -1,151 ile -0,360 arasında değişmektedir. KTK’nın aksine MTK’ya göre ölçülen özellik düzeylerinin düşük değer alması çoğunlukla yüksek düzeydeki kategorilerin seçildiğinin; ölçülen özellik düzeylerinin yüksek değer alması çoğunlukla düşük düzeydeki kategorilerin seçildiğinin bir göstergesidir. Bu çalışmada MTK’ya göre maddelerin ölçtükleri düzeylerin aritmetik ortalaması -0,875’tir. b parametresi değeri genellikle -3 ve +3 arasında değişir ve 0,5 olasılıkla maddeyi onaylamak için gerekli θ düzeyidir. b değeri negatif ise maddelerin, ilgili özelliğe düşük düzeyde sahip olan bireyleri orta düzeyde sahip olan bireylerden ayırt etmede daha iyi olduğu yorumu yapılabilir (Flannery vd., 1995). Bu bulgulardan hareketle bireylerin ölçek maddelerinde genellikle yüksek düzeydeki kategorilere tepki verdiği ve ölçeğin araştırma özyeterlik algıları düşük olan bireyleri orta düzeyde araştırma özyeterlik algısına sahip bireylerden ayırmada; yüksek düzeyde algıya sahip cevaplayıcılara göre daha iyi olduğu yorumu yapılabilir (Flannery vd., 1995). Sınır konum parametre değerlerinin çoğunun negatif değerler almasına dayalı olarak kategorilerdeki cevapların daha çok tutumun düşük düzeyi (θ<0) tarafından desteklendiği söylenebilir (Uyar vd., 2013).
Her iki kurama göre kestirilen maddelerin ölçtükleri düzeylere ilişkin betimsel istatistikler Tablo 9’da verilmiştir.
Tablo 9. Araştırma Özyeterlik Ölçeği Maddelerinin KTK ve MTK’ya göre Ölçtükleri Düzeylere İlişkin Betimsel İstatistikler
Betimsel İstatistikler KTK (maddenin ölçtüğü düzey) Standart Hata MTK (b parametresi ortalaması) Standart Hata En Küçük Değer 2,73 -1,151 En Büyük Değer 3,29 -0,360 Aritmetik Ortalama 3,001 0,036 -0,875 0,081 Ortanca 2,99 -0,853 Standart Sapma 0,152 0,345 Basıklık -0,017 1,038 -0,549 1,038 Kayışıklık 0,273 0,536 -0,491 0,536 Ranj 0,56 1,157 Madde Sayısı (k) 18 18 Öğrenci Sayısı (n) 549 549
Tablo 9 incelendiğinde her iki kurama göre kestirilen maddelerin ölçtükleri özellik düzeylerinin normal dağılımdan aşırı bir sapma göstermediği ve MTK’ya göre kestirilen maddelerin ölçtükleri özellik düzeylerin KTK’ya göre nispeten daha geniş bir ranja sahip olduğu görülmektedir.
Her iki kurama göre belirlenen maddelerin ölçtükleri düzeyler arasındaki ilişki Spearman sıra farkları korelasyon katsayısı ile incelenmiş ve bu iki değer arasında negatif yönde yüksek düzeyde manidar bir ilişki bulunmuştur (r=-0,930, p<0,01). İki değişken arasındaki korelasyon katsayısı Fisher’ın z istatistiği ile 0,01 manidarlık düzeyinde test edilmiş ve anlamlı bulunmuştur. Buna göre iki kurama göre kestirilen maddelerin ölçtükleri özellik düzeylerinin birbirlerine benzediği ve karşılaştırılabilir oldukları yorumu yapılabilir. Elde edilen bu bulgu alanyazında daha önce yapılan KTK ve MTK’ya göre hesaplanan çoklu puanlanan maddelere ilişkin istatistiklerinin karşılaştırıldığı çalışmaların sonuçlarıyla uyumludur. Koch (1983), Nartgün (2002) ve Karakılıç (2009) yaptıkları çalışmalarda çok kategorili maddelerden oluşan ölçeklerde KTK ve MTK’ya göre kestirilen maddelerin ölçtükleri düzeyler arasındaki ilişkileri incelediklerinde negatif yönde yüksek düzeyde ilişki tespit etmişlerdir. Bireyler maddelere daha yüksek kategoride tepki verdikçe, KTK’ya göre maddelerin ölçtükleri özellik düzeyleri değeri olan madde puanı ortalaması artarken, MTK’ya göre maddelerin ölçtükleri özellik düzeyinin bir göstergesi kabul edilen sınır
konum parametreleri değerinin ortalaması azalmaktadır. Sınır konum parametresi 0,5 olasılıkla bireylerin o kategori sınırının üzerinde tepki vermesi için gerekli özellik düzeyidir (Ostini ve Nering, 2006) ve bireylerin daha yüksek kategorilerde tepki vermesi durumunda sınır konum yani b parametreleri daha düşük değerler almaktadır. Bu bilgilerden hareketle iki değişken arasındaki negatif yöndeki ilişki iki kurama göre kestirilen değerlerin birbirine benzediği şeklinde yorumlanabilir.