2.2.1 Yansıtmalı Düşünce Kuramı
Problem çözme süreci ile ilgili temel çalışmalar John Dewey ile oluşmaya başlamıştır. Problem çözmeme metodunu 5 aşamada tanımlayan Dewey, problemin farkına varılması, gerekli bilgilere ulaşmak ve sınıflandırmak, uygun hipotezleri oluşturmak, uygun hipotezleri sınamak ve sonuçları doğrulayarak değerlendirmek şeklinde sıralamıştır. Bu aşamaların değişmez olmadığı, herhangi bir sıranın izlenmesinin gerekmediğini ve sürecin istenilen herhangi bir basamağından başlanabileceğini belirten Dewey, aşamaların genişletilebileceğini ve bazılarının çıkartılabileceğini vurgulamaktadır (Sungur, 1997).
13
2.2.2 Thorndike ve Deneme-Yanılma Yolu İle Problem Çözme
Davranışçı kuramın öncüsü olan Thorndike, sınama yoluyla problem çözme kavramını ilk kez ortaya koyan kuramcıdır. Deneme yanılma yolu ile problem çözme kuramına göre birey, problem karşısında birçok farklı davranış sergilemekte, gelişi güzel denen davranışlardan sonuca götüreni rastlantı sonucu keşfederek davranışları tekrarlamaktadır. Sınanarak keşfedilen davranışlardan tatmin edici etki yaratan davranışlar pekişerek kalıcı şekilde öğrenilmekte, işe yaramayanlar ise sönerek unutulmaktadır.
Davranışların teker teker denenmesi zaman kaybına neden olacağı düşünülse de, çözüme götüren davranış bir kez öğrenildikten sonra benzer durumlarda sonuca hızlı bir şekilde ulaşılabilmektedir. Bu yöntemin en sık kullanıldığı durumlar ise anlamlı ilişki örüntüsüne sahip olmayan problem durumlarında ve problem hakkındaki bilgiler yetersiz olduğunda başvurulmaktadır (Erden ve Akman, 2008).
2.2.3 Bandura’nın Problem Çözme ve Kendine Yeterlik Modeli
Bandura Sosyal Öğrenme kuramında, kişinin çevresinde yer alan bireylerin davranış şekillerini gözlemleyip taklidini yaparak problem çözme davranışını öğrendikleri görüşünü ortaya koymaktadır. Bandura kendine yeterlik modeliyle kişinin yeteneğine, başa çıkma becerisine ve problem çözme becerisine yönelik inançlarının problem çözmek için gösterilecek olan çabanın miktarını etkileyeceği görüşündedir.
Bilişsel süreçler ile birey, yeni davranışlar kazanarak bu davranışları öğrenme sürecine girmektedir. Bireyin sergilemiş olduğu tepkilere karşılık diğer kişilerin vermiş olduğu karşı tepkiler ile davranışı devam ettirmekte veya bırakmaktadır. Diğer kişiler aracılığıyla alınan tepkiler ile davranışların etkililiği gözlemlenerek çözüm için uygun davranışlar yavaşça şekillenmektedir.
14
Kendine yeterlik inancı, davranışların başlamasını, başa çıkmanın devamını ve sorunların üstesinden gelmek için çabalamayı etkilemektedir (Altuntaş, 2008’de belirtildiği gibi)
2.2.4 Köhler ve Kavrama Yoluyla Problem Çözme Yaklaşımı
Geştalt kuramcısı olan Köhler, kavrama yolu ile problem çözme yaklaşımını ilk kez açıklayan kişidir. Maymunlarla yaptığı deneyler sonucunda aç maymunlara, kafeslerinin ulaşamayacakları kısımlarına muzlar yerleştirmiştir. Maymunların muzlara ulaşmasının tek yolu ise kafesin içerisinde farklı yerlerde bulunan kutuların üst üste dizilmesi ve 2 adet sopanın birleştirilmesi ile mümkündür. Köhler gözlemleri sonucunda maymunların öncelikle amaca ulaştırmayan davranışlarda bulunduğu, ardından ise araçları doğru bir şekilde kullanarak amaçlarına ulaştıklarını sonucuna ulaşmıştır. Maymunlar muza erişmeyi içeren amaç ile kutular ve sopaları kapsayan araç ilişkisini kavrayıp problemi çözebilmişlerdir (Erden ve Akman, 2008).
Maymunlar ile yapılan çalışmalar sonucunda deneme yanılma yöntemi yerine çözümün aniden ortaya çıktığı, problem çözüldükten sonra ise tekrar karşılaşıldığında basitçe çözüldüğü gözlemlenmiştir. Bu durum karşısında çözümün ani gerçekleştiği, bir kez kavrandığı zaman tekrar edilebilir olması ve yeni problemlere uyarlanabilmesi oldukça önemlidir. Çözüm gerçekleştikten sonra bilgi kalıcı olarak öğrenilir ve benzer problemlerde tekrar geri çağrılır (Gökbüzoğlu 2008’de belirtildiği gibi).
2.2.5 Alex Osborn’un Sorun Çözme Kuramı
Alex Osborn problem çözmeyi, sorunu bulma, düşünce bulma ve çözüm bulma şeklinde 3 aşamayı kapsayan bir süreç olarak ele almıştır.
Sorun bulma; sorunu karmaşanın içinden çıkarılarak tanımlana işlemini ve gerekli verilerin toplanılarak çözümlenmesiyle hazırlık işlemini kapsamaktadır.
15
Sorunlar tanımlanırken geniş odaklı düşünülerek başlayıp, daraltılarak alt sorunların tespit edilmesini gerektirir.
Düşünce bulma; düşüncenin üretilmesi ve düşüncenin geliştirilmesini kapsayan bir süreç olan düşünce bulma, düşünce üretilirken olabildiğince fazla düşünceyi ortaya sunmayı gerektirmektedir. Düşünce geliştirilirken ise ortaya sunulan düşünceler birbirine eklenerek tekrar işlenmesi ve en uygun sonucun seçilmesi şeklinde gerçekleşmektedir.
Çözüm bulma; değerlendirmenin ve seçimin gerçekleştirdiği aşama olan çözüm bulmada, değerlendirme ile çeşitli çözüm yollarının test edilmesi veya başka yollarla kontrol edilmesini içermektedir. Seçme aşamasındaysa bir düşüncenin başkaları ile karşılaştırılmasını ve son çözüme iliştirilmesini kapsamaktadır (Sungur, 1997).
2.2.6 Mountrose’nın 5 Aşamalı Problem Çözme Yöntemi
Mountrose duyguların yer aldığı 5 aşamadan oluşan bir problem çözme yöntemi önererek, yetişkinlerin çocukları ne yapmaları gerektiğiyle ilgili yönlendirmelerini içeren klasik problem çözme yöntemine başvurduklarını belirtmekte ancak davranışın değiştirilebilmesi için altında yatan duygu ve düşüncenin ortaya çıkarılması gerektiğini savunmaktadır. Ebeveynlerin çocukları ile iletişimi daha iyi hale getiren 5 aşamalı yöntem;
Problemi tanımlama; yetişkinlerin çocuklarına problemlerinin neler olduğunu sorarak dikkatle dinlemesi, sabırlı ve sakin olmasını gerektirmektedir.
Duyguları dile getirme; çocuğun hissettiklerini ifade edebilmesi için çocuğu destekleme ve yardımcı olunması gerekir.
Olumsuz inancı bulma; probleme sebep olan olumsuz inancın keşfedilmesine izin vermeyi kapsar.
16
Olumlu inancı bulma; düşüncelerin olumsuzluğu doğrulanarak, sonuçları ve değişim ilkeleriyle olumlu düşünceye dönüştürmeyi içerir.
Geleceği zihinde canlandırmak; olumsuz inancın olumlu inanca dönüştürme işlemini gerçekleştiren birey, problemi tekrar inceleyerek gelecekte olabilecekleri hayal etmesi işlemini kapsar (Hoxa, 2011’de belirtildiği gibi).