Problem Çözme Becerisi

Problem, bir amaca ulaşmayı engelleyen durumların varlığında ortaya çıkar. Bu yönüyle düşünüldüğünde günlük yaşamda karşımıza çıkan ve çözülmesi gereken bir dizi problemin olduğu söylenebilir. Problemlerin çözümleri, problemin türü ve karmaşıklığına göre değişiklik göstermektedir. Bazı problemler mantık yoluyla çözülürken, bazı problemler duygusal olgunluğu gerektirir. Bazı problemler ise olaylara farklı açılardan bakmayı gerektirir. Tüm bu problemlerin çözümündeki ortak yan ise amaca ulaşmayı engelleyen durumu ortadan kaldırmaktır (Cüceloğlu, 2009: 219).

Türk Dil Kurumu (2015) sözlüğünde problem, “Teoremler veya kurallar yardımıyla çözülmesi istenen soru, mesele” olarak tanımlanmakta ve kavramın “sorun” sözcüğü olarak da kullanıldığı belirtilmektedir. Sorun ise, “araştırılıp öğrenilmesi, düşünülüp çözümlenmesi, bir sonuca bağlanması gereken durum, mesele, problem” olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2015).

Karasar (2009: 54), bireyi, fiziksel ya da düşünsel yönden rahatsız eden, kararsızlık ve çözümüne dair ‘bir’den fazla olasılığı görülen her durumu problem olarak tanımlamaktadır. Problem, temelde bireyin bir amaca ulaşmada engellenme ile karşılaştığı çatışma durumu olarak tanımlanmaktadır (Çubukçu, 2011: 312). Bilişsel psikoloji bağlamında problem, bir amaca ulaşmak için hâlihazırda görünen, standart veya rutin bir yolun olmadığı durumdur (Smith ve Kosslyn, 2014).

Problemlerin; duygusal, ekonomik ve bedensel olanları vardır. Problemler uzun veya kısa süreli, benzer şekilde basit veya karmaşık olabilirler. Bu farklı türden problemler birbirleri içine karışarak daha büyük ve karmaşık problemlere dönüşebilirler (Cüceloğlu, 2009: 219).

Problem çözme, bireyin günlük problemlerle karşılaştığında ne hissettiği, ne düşündüğü, nasıl davrandığı ve bunlarla nasıl başa çıktığı anlamına gelmektedir (Heppner, 1987). Problem çözme, istenilen hedefe ulaşabilmek için etkili ve yararlı olan araç ve davranışları, alternatifler arasından seçme ve uygulama olarak tanımlanmaktadır (Duman, 2013). Başaran (2005), problem çözmeyi insanın yetenekleri ile çevre koşullarını uygun bir biçimde birleştirerek, amacına ulaşmasına engel olan şeyi ortadan kaldırması olarak ifade

etmektedir. Kalaycı (2001), problem çözmeyi, bir şeyin olması gereken durumuyla var olan durumu arasındaki farkı ortadan kaldırma çabası olarak ifade etmektedir. Çalık, Sezgin ve Çalık, (2013), problemi; bireyin zihnini karıştıran, denge hâlini bozan, dilediği hedefe ulaşmasında karşılaştığı engel veya güçlük olarak özetlemektedirler. Lin, Schwartz ve Hatano (2005), problem çözmenin bireyin sosyal çevresinde oluşan değişiklikler ve diğer insanlarla etkileşiminden kaynaklanan üstbilişsel gereksinimleri de içerdiğini belirtmişlerdir.

Problem Çözme Becerilerini Geliştirme

Shewchuck, Johnson ve Elliott (2000), problem çözme becerilerini, bireylerin sosyal yaşamlarında meydana gelen değişikliklere uyum sağlayabilmek amacıyla ortaya koydukları bilişsel ve duyuşsal kaynaklı davranışlar olarak tanımlamaktadırlar. Problem çözme yeteneği, karşılaşılan problemi kavrama ve anlama, çözümü için uygun olan stratejiyi seçme, seçilen stratejiyi kullanma ve sonuçları yorumlama yeteneğidir. Buna kısaca “muhakeme etme” de denebilir (Altun, 2005: 80).

Problem çözme becerisi geliştirilebilir bir beceridir. Tüm bireyler uygun koşullar ve imkânlar sağlandığında öğrenme becerilerini geliştirebilirler. Genel bir problemi çözmenin;

 Problemi belirleme  Problemi tanımlama  Araştırma

 Eylem (Problemin üstesinden gelme)

 Bakma-İnceleme (İlerlemeyi izleme- kontrol etme) olmak üzere beş aşamadan oluştuğu belirtilmektedir (Bransford ve Stein, 1984’ten aktaran: Bransford, Sherwood ve Sturdevant, 1984:3).

Morgan ve Williams (2007: 183), bilişsel, duygusal ve sosyal alanlar arasında karmaşık bir performans gerektiren problem çözme becerisini aşağıdaki gibi ele almaktadır.

Tablo 2. Bilişsel Alanda Problem Çözme Problemi Belirleme Problemi

Yapılandırma

Çözümü Yaratma Çözümleri İyileştirme

Sistem düşüncesi Bilinenleri tanımlama Fikirler yaratma Ölçütleri belirleme Bir problem belirleme Bilinmeyenleri tanımlama Ön bilgileri uygulama Ölçütleri mevcut problemlere uygulama Bir problem tanımlama

Bölümlere ayırma Muhtemel çözümleri seçme Çözümlerin sağlamasını yapma Önemli konuları belirleme Enformasyon düzenleme Çözümleri birleştirme Çözüm uygulamalarını değerlendirme Varsayımları belirleme

Proje ile uğraşma Çözümleri yeniden kullanma Çözümleri diğer problemlere genelleme Eksik bilgiyi belirleme Alt problemleri önceliklendirme Uygulamayı planlama Bağımsız değerlendirme yaptırma

Tablo 3. Duygusal Alanda Problem Çözme Kendini Geliştirme Duygusal Yönetim Kendini

Değerlendirme

Diğerlerini Değerlendirme

Olumlu bir tutum geliştirme

Duyguları belirleme Kişisel değerler oluşturma

Ortak değerler oluşturma Kişisel amaçları

belirleme

Duyguları uygun şekilde ifade etme

Ahlak değerlerini oluşturma

Diğerlerine bağlılık Açık fikirli olma Diğerlerinin duyguları

ile uğraşmak (başa çıkma)

Merak hissi oluşturma Empati kurma

Kalıcılığı sağlama Stresi yönetme Kendine güven Saygı gösterme Memnuniyet yaratma Geliştirme İddialı olmak, kendi

hakkını savunma

Diğerlerine hizmet etme

Tablo 4. Sosyal Alanda Problem Çözme

İletişim Etkileşime Davet Bir Takımda Olmak Bir Örgütte Olmak

Vücut dilini okuma Diğerlerine ilgi gösterme

Amaç belirleme Sorumluluğu üstlenme

Etkin dinleme Başka sözcüklerle açıklama

Oy birliği sağlama İddialı olmak, kendi hakkını savunma Cevap verme Diğerlerine yardım Planlama Belgeleme

Bir mesajı düzenleme Olumlu sözlü ifadeler kullanma

İş birliği yapma Kararları etkileme Algıları kontrol etme Yargılamayan olma Uzlaşma Kararları ve sonuçları

iletişime sokma Eksik bilgiyi belirleme Alt problemleri önceliklendirme Uygulamayı planlama Bağımsız değerlendirme yaptırma

Problem çözme becerisinin bireylere sağladığı pek çok yarar vardır. Bu yararlardan bazıları şöyle sıralanmaktadır:

 Problemlerle başa çıkmayı öğretir.

 Karşılaşılabilecek problemlerin öngörülmesini sağlar.

 Problemle karşılaşıldığı anda yaratıcı fikirler sunmayı öğretir.  Çözüme ulaşmada başarılı olmayı sağlar.

 Problemi tartışırken fazla zaman kaybetmeden harekete geçmeyi sağlar (Keenan, 1997’den aktaran: Sezgin, 2011).