Post-Endüstriyel Kapitalizm

Tarih birbirini izleyen olaylar çerçevesinde ilerlemektedir. Dolayısıyla her bir olayın arkasında başka bir nedenin olduğunu söylemek doğrudur. Post-endüstriyel kapitalizm de birden ortaya çıkmamış, bu dönemin başlamasını sağlayan çeşitli unsurlar olmuştur. Sanayi devrimi sonrası ortaya çıkan toplumsal problemler genel anlamda post-endüstriyel kapitalizme geçiş döneminde büyük rol oynamıştır. Aile ve fabrikada, sınıfsal ayrılmalarda halkı dışarıda bırakan otokratik güç tepki toplamaya başlamış, kişisel özgürlük, eşitlik (özellikle kadınlar ve erkekler arasında) ve çalışma

343 _{Joel I. Nelson, Post-Industrial Capitalism: Exploring Economic Inequality in America, Sage Publications,}

London, 1995, s. 33

344 _{Richard N. Langlois, ‘‘The Vanishing Hand: the Changing Dynamics of Industrial Capitalism’’, University of} Connecticut-Economic Working Papers, Working Paper 2002-21, 2002, s. 1

345 _{David J. Teece, ‘‘The Dynamics of Industrial Capitalism: Perspectives on Alfred Chandler’s Scale and Scope’’,} Journal of Economic Literature, Cilt:31, Sayı:1, 1993, s.223

zorlukları başta olmak üzere zorlamaların sona ermesi için çeşitli talepler oluşmaya başlamıştır. Ekonomik liberalleşme, siyasi demokratikleşmeyi sağlamasından çok, otokrasiye karşı mücadele etmek için istenmeye başlamıştır. Bu anti-otoriter istekler ve buna bağlı ortaya çıkan ayaklanmalar, bilgi yönetimi, esnek çalışma koşulları ve küresel bir bakış açısına vurgu yaparak post-endüstriyel kapitalizmin yolunu açmıştır.346

Manuel Castells tarafından ‘‘Bilgi Çağı’’ dönemi olarak adlandırılan347 _post-

endüstriyel kapitalizm, endüstriyel kapitalizmle karşılaştırıldığında yapısı bakımından çeşitli farklılıklar göstermektedir. Öncelikle, post-endüstriyel kapitalist dönemde, emek gücünün yoğun olduğu bir düzenden teknik bilginin yoğun olduğu yeni bir sisteme geçiş görülmektedir.348 _{İkinci olarak; post-endüstriyel ekonomide, zenginliğin}

göstergesi artık malların birikimi değil; sembolik ve ilişkisel sistemlerin çoğalması ve iyileştirilmesidir. Bir başka deyişle, modern ekonomideki ‘‘kaydileştirme’’; yani sermaye araçlarının, fiziksel olarak basılmadan, özdeş nitelik ve hakları taşıyacak şekilde elektronik ortamda kayden izlenmesi eğilimiyle, yazılım, donanım, bilgi ve hizmet ilişkilerinin metaların maddi bileşenleri üzerindeki önemi artış göstermektedir. Yani sanayi-sonrası kapitalizm genel olarak hizmet ekonomisi ve toplumla ilişkilidir.349 _{Üçüncü olarak, bilgi devrimi, zaman ve mekan denkleminin}

sıkıştırılmasıyla ekonomik entegrasyonun radikal bir şekilde yeni perspektiflerini açmaktadır. Cartells bu durumu bilgi ekonomisinin küreselliği ile açıklamaktadır. Küresel ekonomi, dünya ekonomisinden farklı olarak tarihsel olarak yeni bir gerçeklik ve aynı zamanda bir gezegen ölçeğinde gerçek zamanlı şekilde bir birim olarak çalışabilme kapasitesine sahip bir ekonomidir.350 _{Dördüncü olarak, iş}

organizasyonlarında yeni bir model görülmektedir. İşletmenin uzun vadeli performansı diğer modellerde de olduğu gibi verimlilikle tanımlanmaktadır. Ancak daha farklı olarak; verimlilik, birbiriyle ilişkili üç biçimde elde edilmektedir: (teknik) işbölümünün derinleştirilmesi, emek sürecinin mekanizasyonu ve ölçek ekonomileri. Bunun yanında bilimin üretim sürecine entegrasyonu ve koordinasyon faaliyetlerinin

346 _{Sol Picciotto, ‘‘Liberalization and Democratization: The Forum and the Hearth in the Era of Cosmopolitan Post-}

Industrial Capitalism’’, Law and Contemporary Problems, Cilt: 63, Sayı:4, 2000, s. 158-159

347 _{Piciotto, ‘‘Liberalization and Democratization:…”, s. 157} 348 _{Liagouras, ‘‘The Political Economy of…”, s. 21}

349 _{Liagouras, ‘‘The Political Economy of…”, s. 21-22} 350 _{Liagouras, ‘‘The Political Economy of…”, s. 22-23}

geliştirilmesi gibi önemli yenilikler de görülmektedir. (Finans, muhasebe, pazarlama ve satış). Aynı zamanda üretkenlik kavramı önceki dönemlere göre farklı ifade edilmektedir. Artık kalite ve çeşitliliğin nicelik önceliği aldığı bir ekonomik ortam söz konusudur. Maddi olmayan sermayeye yapılan yatırım (Ar-Ge, eğitim, yazılım ve uzun vadeli pazarlama konumlandırması), emek süreçlerinin mekanizasyonundan daha önemli hale gelmektedir.351 _{Ve son olarak; post-endüstriyel dönemde kitlesel}

üretimin gelmesi, somut olmayan sermayeye (özellikle insan sermayesine) yapılan yatırımın, geleneksel yatırımlarla karşılaştırıldığında daha fazla önem kazandığı yeni bir dönem başlamaktadır. Ancak bu durum çeşitli zorlukları da beraberinde getirmektedir çünkü maddi olmayan sermayeye yapılan yatırım, maddi sermaye yatırımından çok daha fazla belirsizlik ve karmaşıklık anlamına gelmektedir.352

Yukarıdaki paragraftan da anlaşıldığı üzere, post-endüstriyel kapitalizm altında işletmeler geçmişin hızlı sanayileşmesi ile ifade edilen mühendislik ve üretim becerilerini desteklemek için yeni kaynaklar kullanırlar. Bu yeni kaynaklar tanımlanırken, envanter kontrolü, piyasa analizi, ürün testi, nakit bütçeleme, portföy analizi, finansal ve maliyet kontrolü, muhasebe, sermaye yatırımı analizi, reklam, kamu gibi stratejide geliştirilen yenilikler kullanılır. Bu kaynakların en büyük göstergesi kapitalizmin artan bilgi tabanını yansıtmasıdır. Bilgi tabanının artması ise giderek artan eğitim düzeyleri ve daha fazla uzmanlaşmış beyaz yakalı işgücünün okuryazarlığı ile orantılı olarak gelişir.353 _{Dolayısıyla bu kapitalist düzenin yeni}

elitleri, sermayeyi elinde bulunduranlardan çok, beyaz yakalı olarak ifade edilen profesyoneller ve yöneticilerdir.354

Nelson’a göre teknik üretimde uzmanlık ve iş dünyasında ortaya çıkan yönetsel ve profesyonel kaynaklar, kapitalizmin yeni bir aşamasını (post-endüstriyel) veya dönüşümünü hızlandırmakta etkili olmaktadır. Söz konusu kaynaklar aynı zamanda pazarlama ve finansal alanlardaki kar arayışının yoğunlaştırılmasıyla piyasa

351 _{Liagouras, ‘‘The Political Economy of…”, s.23} 352 _{Liagouras, ‘‘The Political Economy of…”, s.24} 353 _{Nelson, Post-Industrial Capitalism…, s.4} 354 _{Nelson, Post-Industrial Capitalism…, s.48}

ekonomisinde canlanmayı sağladığı gibi, küresel pazarlarda rekabetin artmasına da neden olmaktadır.355

Daha önce de belirtildiği gibi, post-endüstriyel kapitalizmde verimliliğin önemi oldukça büyüktür. Hatta verimli olan en iyisidir356 _{anlayışı kendini göstermektedir.}

Ancak verimliliği arttırmak için girişilen çaba aradaki rekabeti de etkilediği için toplumda ‘‘eşitsizlik’’ unsuru yükselmeye başlamaktadır. Söz konusu eşitsizlik kendini sadece ekonomik kurumlarda değil politik kurumlarda da göstermektedir.357

Oysa daha önceki dönemlerde büyüme ile eşitlik arasında pozitif bir bağlantı görülmüş; ekonomik gelişme sosyal gelişmeyi desteklemiştir. Çünkü o dönemlerde çekirdek sanayi kuruluşlarının verimliliği, istikrarlı ve yetenekli bir işgücünün ekonomik ve politik çıkarlarıyla bağlantılı olmuş, ancak post-endüstriyel dönemde ise eşitlik ve büyüme arasındaki bağlantı kopmuştur.358

Post-endüstriyel dönemde, büyük şirketler kontrolü arttırmak ve aynı zamanda politik ve ekonomik faktörleri istismar etmek için bilgiyi kullanmaktadırlar. Bunun için ise kaynak olarak lobicileri, seçim kampanyalarını yürüten danışmanları, anketçileri, reklam verenleri, halkla ilişkiler şirketlerini, odak gruplarını, medya uzmanlarını ve bilgileri kontrol etme ve çatışmayı yönetme konusunda uzman olan diğer kişileri kullanmaktadırlar. Bu kaynaklar her şeyi aynı zamanda halletmeyi garanti etmese bile işçi sınıfının koalisyonunda hızla bozulan emek hareketine ve parçalanmaya ve aynı zamanda eskiden eşitliği sağlamaktan sorumlu işçi sınıfı koalisyonlarını baltalamaya katkıda bulunurlar.359 _{Dolayısıyla bilgi, büyük şirketler}

tarafından kendi amaçlarını gerçekleştirmek için kötüye kullanıldığında toplumsal yapıya zarar vermekte, eşitsizliği körüklemektedir. Ancak işçi sınıfı koalisyonların ve çeşitli sendikaların çalışmalarının bir şekilde engellenmesiyle, eşitsizlik, ona karşı oluşan herhangi bir çatışma ya da sendikal bir hareket olmadan, istikrarlı bir merkez sol politik örgütlenmeden genel olarak politik huzur bağlamında artmaktadır.

355 _{Nelson, Post-Industrial Capitalism…, s.31} 356 _{Nelson, Post-Industrial Capitalism…, s.5} 357 _{Nelson, Post-Industrial Capitalism…, s.5} 358 _{Nelson, Post-Industrial Capitalism…, s.3-4} 359 _{Nelson, Post-Industrial Capitalism…, s.5}

İş dünyasında kullanılan bilgi kaynaklarının genişletilmesi, rekabet için yeni alanlar ve fırsatlar yaratmaktadır. Kaynaklar büyüdükçe, şirketler arasındaki rekabet giderek yoğunlaşmakta, özellikle ulusal sınırlar genelinde rekabetin kapsamı artmakta, daha fazla kaynak kullanılabilir hale geldikçe, iş örgütleri politik, coğrafi ve kültürel sınırların geçişinde daha yetenekli hale gelmektedir.360 _{Böylece ülkeler arasındaki}

sınırlar göz ardı edilmekte, hedefler dışa dönük gelişmektedir.

Kısacası, post-endüstriyel kapitalizm eşitliğin geliştiği tarihi eğilimi azaltarak tersine çevirmiştir. Ulusal engeller yıkılmış, rekabet uluslar arası boyutlarıyla kendini göstermiştir. Piyasalar değişim göstermeye başlamış; yönetim teknikleri ve üretici hizmetleri karlara yeni yollar ekleyerek mal ve hizmetlerin geleneksel üretimini ve dağıtımını zenginleştirmiş, aynı zamanda piyasalarda artık sadece fiyat ve kara göre değil; ihtiyaç ve hizmete göre düzenlenmiş olan yeni kurumlar kendini göstermeye başlamıştır.361

Dış dünyaya yeni bir kapının tekrar açılması, küreselleşmenin de etkisiyle emperyalizm olgusunun gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Bu bağlamda önce emperyalizm olgusunun ne olduğunu açıklamakta, daha sonra post-endüstriyel kapitalizmin emperyalizmi nasıl etkilediğini ifade etmekte fayda vardır.