Yonca Korkmaz*, Emre Özel**
Endodontik tedavi görmüş dişlerin restorasyonu diş he-kimleri için sıklıkla problem oluşturmaktadır. En büyük sorun olarak düşünülen sert doku kaybına ek olarak en-dodontik tedavili dişler, pulpadan sağlanan nem doku-sunun kaybına bağlı olarak kırılmaya daha yatkındırlar.
Kanal tedavili dişlerin dayanıklılığı kalan diş sert dokusu ile doğru orantılıdır. Postlar, endodontik tedavi görmüş dişlerde, restorasyona retansiyon sağlamak için sıklıkla kullanılmaktadırlar. Estetik restorasyonlara olan ilginin artması ile metal içermeyen seramik fiber, karbon fiber, cam fiber ve kuartz fiber postlar gibi diş renginde post sistemleri geliştirilmiştir. Post yerleştirilmesi kök kırıkları-na sıklıkla sebeb olur ve post bosluğunun hazırlanması endodontik tedavi görmüş dişleri zayıflatır. Bu makalede diş hekimliği pratiğindeki post tipleri ve uygulamaları ile ilgili bilgiler yer almaktadır.
Anahtar kelimeler: endodontik tedavi, diş, metal içermeyen postlar, tutuculuk
The restoration of endodontically treated teeth frequently poses a problem for the dentists. Apart from substan-tial tissue loss which can be considered as one of the major obstacles, endodontically treated teeth are assu-med to be more prone to fracture because of premature loss of moisture supplied by a vital pulp. The strength of an endodontically treated tooth is directly related to the amount of the remaining tooth structure. Posts are frequ-ently utilized for restoring endodontically treated teeth in order to obtain a retention to restoration. The growing demand for esthetic restorations in dental treatment has led to development of various tooth-colored, metal-free post systems such as ceramic fiber posts, carbon fiber posts, glass fiber posts and quartz fiber posts. Post pla-cement was often found to be the primary cause of root fracture and the preparation of the post space markedly weakened the endodontically treated tooth. In this artic-le, informations concerning post types and applications in dental practice are presented.
Keywords: endodontic treatment, teeth, metal free posts, retention
Özet Abstract
* Dr. Başkent Üniversitesi, Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi AD,
** Dr. Serbest Diş Hekimi, Ankara
Korkmaz Y., Özel E. Cilt: 2, Sayı: 4, 2008 Sayfa: 233-237
Günümüz diş hekimliğindeki gelişmeler sonucu diş sert doku kaybı fazla olan dişlerin ağızda kalmaları müm-kün olmaktadır.
Diş sert doku kayıplarının fazla olmasına bağlı olarak fonksiyon ve estetik kaybı meydana gelebilir1. Bu tip olgularda kuron restorasyonunu hem estetik hem de fonksiyon açısından dikkatlice planlamak gerekir. Aşırı kuron harabiyeti olan dişlerde post uygulamaları yay-gın olarak kullanılmaktadır2. İlerleyen teknoloji sayesin-de post materyalleri sayesin-de gelişmiş ve klinik açıdan daha başarılı postlar, firmalar tarafından diş hekimliğinin hizmetine sunulmuştur.
Kök kanalına yerleştirilen postların birinci görevi, ya-pılacak kuron restorasyonu için tutuculuğu arttırmaktır.
İkinci görevi ise, çiğneme kuvvetlerini kök boyunca da-ğıtarak dişin kırılma riskini azaltmaktır3.
İlk post uygulamaları döküm postlar olmuştur. Daha sonra prefabrike metal postlar üretilmiştir. Bu sistemle-rin dezavantajı kökte kontrolsüz stres noktaları oluştur-malarıdır. Zamanla bu stres noktalarından kök kırıkları meydana gelebilir. Metal postların başka dezavantaj-larının da olması sebebiyle üretici firmalar yeni post materyali arayışına girmişlerdir4.
Postların Sınıflandırılması:
Postlar klasik olarak döküm ve prefabrik olmak üze-re iki grupta sınıflanırlar5. Ancak son dönemlerde kök dentinine bağlanabilme ve estetik özellikleri göz önün-de bulundurularak metal olmayan post sistemleri üretil-miştir ve sınıflama şu şekilde yapılmıştır6:
1-) Metal Postlar
a-) Döküm Postlar: Fazla madde kaybı olan, geniş ve düzensiz kanallı dişlerde tercih edilmektedir. Döküm postların avantajı; az preparasyon ile kök kanalına uyumu daha iyi olan restorasyon yapabilmesi ve ma-liyetlerinin daha düşük olmasıdır7. Bu tür postlar kıy-metsiz metal alaşımları, altın alaşımları ve titanyumdan yapılabilirler8,9. Elastisite modülleri dentin dokusu (18.6 GPa) ile uyumlu değildir ve çiğneme kuvvetleri karşı-sında esneyemedikleri için dikey kök kırıklarına sebep olurlar10. Galvanik korozyon, metal allerjisi ve estetik olmamaları da diğer dezavantajları arasındadır11. b-) Prefabrik Postlar: Üretici firma tarafından önceden hazırlamış postlardır. Paslanmaz çelik, pirinç, nikel-krom alaşımı ve titanyum alaşımlardan yapılabilirler12.
Uygulamaları kolay olduğu için sıklıkla tercih edilirler.
Konik formda ve paralel kenarlı formda üretilmişler-dir. Konik formdaki postlar kanala daha rahat adapte edilirler ve simantasyon kolaylığı vardır. Ayrıca konik form siman çıkışına imkan tanıdığı için minimum hid-rostatik basınca sebep olur. Dezavantajları, köke kama etkisi yaparak kök kırıklarına neden olabilirler7. Dean ve ark.13 konik formdaki postlar ile resotre edilen diş-lerde yaygın başarısızlık nedeninin, vertikal kök kırığı olduğunu bildirmişlerdir. Paralel kenarlı postlar daha retantiftir ve uygulaması daha zordur. Apikalde daha fazla preparasyon gerektirdiği için konik veya eğri kök kanallarında kullanımı her zaman uygun olmamakta-dır7. Vida şeklindeki postlar retantiftir ve kısa köklerde daha iyi stres dağılımı sağlarlar. Ancak bu tür postlar vertikal kök kırığı riskini arttırır14.
2-) Metal Olmayan Postlar:
Posterior bölgede metal postlar fiziksel ve mekanik özel-liklerinin üstün olması nedeni ile sıklıkla tercih edilmek-tedir. Ancak anterior bölgede estetiğin de düşünülmesi gerektiği için metal postların endikasyonu sınırlanmak-tadır. Metalin koyu rengi restorasyonun altından yansı-yabilir. Post-kor yapımında kıymetsiz metal alaşımı kul-lanıldığı takdirde korozyon ürünleri gingival dokularda birikebilir ve kökün renklenmesine neden olabilir15. a-) Seramik Postlar (Zirkonyum Postlar): Bu post siste-minin en büyük avantajı estetik özelliklerinin iyi olması ve biyouyumluluklarıdır16,17. Korozyon göstermemeleri nedeniyle geleneksel döküm postlardan daha avantaj-lıdırlar. Seramik post-korun rengi dentine yakındır ve üzerine uygulanan tam seramik kuronlarda daha de-rin geçirgenlik (translusensi) sağlayarak restorasyonun estetik görünmesine olanak sağlar18-20. Dezavantajları arasında düşük kırılma direnci ve postun kora bağlan-ma yeteneğinin az olbağlan-ması sayılabilir16. Ayrıca seramik postların, başarısız oldukları takdirde, diş dokusundan uzaklaştırılması oldukça zordur21.
b-) Fiber Postlar: Karbon fiber postlar, epoksi rezin matriks içinde sürekli aynı yönde paralel şekilde sı-ralanmış, 8 μm çapındaki karbon fiberlerden oluşur7. Karbon fiber postların avantajları, biyouyumlu olmaları ve korozyona karşı direnç göstermeleridir13. Seramik postlardan farklı olarak gerek duyulduğu zaman (ör-neğin kanal tedavisi tekrarlarında) kanaldan kolaylıkla uzaklaştırılabilirler22. Fiber postların elastisite modülü, dentinin elastisite modülüne (18.6 GPa) yakındır ve bu durum, madde kaybı fazla olan dişlere yapılacak resto-rasyonların klinik başarısını arttırmaktadır23.
Karbon olmayan fiber postların elastisite modülü 16-40 GPa’dır. Bu sistemlerin rezin siman (6.8-10.8 GPa) ve kompozit rezinler (5.7-25 GPa) ile birlikte kullanımı homojen bir bütünlük sağlamakta, güçlü bir monoblok
Dişhekimliğinde Post Uygulamaları Cilt: 2, Sayı: 4, 2008 Sayfa: 233-237
sistemi oluşturarak kök kırığı riskini azaltmaktadır24. Karbon fiber postların yanı sıra cam fiber postlar da diş hekimliğinin hizmetine sunulmuştur25. Bu sistemde, rezin matriksin içine gömülmüş cam fiberler vardır. Post materyalleri değerlendirildiğinde cam fiber postlar, yüksek estetik özelliği ile dikkati çeker7. Biyouyumlu, kı-rılma riski olmayan ve boyları rahatlıkla ayarlanabilen materyallerdir. Ancak bu postlar nemli ortamda stabil değildirler26.
Metal post sistemlerinde mekanik tutuculuktan yarar-lanabilmek için post boylarının uzun olmasında fayda vardır. Ancak fiber postlarda, yapısındaki rezin mat-riks ile rezin simanlar arasında kimyasal bağlanma meydana gelir. Bu nedenle fiber postların boylarının diğer post sistemleri kadar uzun hazırlanmasına gerek yoktur27.
Bir diğer fiber post çeşiti ise Quartz fiber post siste-midir. Karbon fiber postların renkleri siyah olması nedeniyle tam seramik restorasyonlarda kullanılama-maktadır. Quartz fiber postlar, karbon fiber postlara alternatif olarak piyasaya sürülmüş ve özellikle anterior dişlerin tam seramik kuronlarla restore edilmesinde diş çevresinde karbon fiber postlarının neden olduğu ka-ranlık sahanın önlenerek estetiğin daha iyi sağlanması amacı ile üretilmiştir. Bu sistem ışığın düzgün geçme-sine olanak verir. Böylece restorasyona daha başarı-lı bir estetik görünüm kazandırır28. Bu özellikleri post çevresindeki simanın ve primerin polimerizasyonunun güvenli bir şekilde yapılmasını sağlar14.
Tüm bu avantajlarından dolayı fiber postların, genç bireylerin madde kaybı çok olan dişlerinin restorasyo-nunda kompozit rezinler ile birlikte kullanımı konser-vatif bir tedavi yaklaşımı olarak düşünülebilir. Erişkin bireylerde ise post-kor+kuron restorasyonu tercih edil-mektedir29.
Endodontik tedavisi yapılmış dişler ile kuron restorasyo-nu arasında kenarda koronal sızıntı olması, hem kanal tedavisinde hem de yapılan restorasyonda başarısızlık ve tekrarlayan çürüklerle sonuçlanabilir30.
Fiber postlarda adeziv simantasyon tekniği uygulandığı için mikrosızıntı daha az meydana gelir. Bunun sebe-binin, epoksi rezin matriks içinde gömülü olan karbon fiberlerin doğal kimyasal yapısının, Bis-GMA içeren re-zin simanlar ile uyumlu olduğu rapor edilmiştir31. Mannocci ve ark.32 self-etching primer uygulaması ile elde edilen hibrit tabakasının çok aşamalı adeziv sis-tem ile elde edilen hibrit tabakasına göre daha zayıf ve daha ince olduğunu bildirmişlerdir. Aynı çalışma-da, ancak rezin bazlı üç aşamalı bir adeziv sistemin
kullanımı ile rezin siman, kompozit kor ve kök kanal duvarları arasında iyi bir bağlantı elde edilebileceği belirtilmiştir.
Vichi ve ark.33 tek aşamalı ve üç aşamalı bonding sistemlerini karşılaştırmış ve üç aşamalı (asit, primer, bonding farklı şişelerde) sistemin tek aşamalıya göre özellikle kanalın apikal üçte birinde daha etkili bir mik-romekanik bağlanma sağladığını bulmuşlardır.
Postun tutuculuğunu etkileyen faktörler arasında postun uzunluğu, çapı, yüzey alanı, postun dizaynı, taper açı-sı, dişin yüzey yapıaçı-sı, kullanılan simanın tipi ve kalınlığı sayılabilir34,35. Post çapının artması ile mekanik tutucu-lukta önemli bir atış olmadığı bildirilmiştir36. Fakat rezin simanlarla yapıştırılan fiber postlarda çapın arttırılması retansiyonu önemli ölçüde arttırmıştır. Daha geniş çap-lı postların kullanımı rezin bağlantısı için daha geniş bir yüzey sağlar ve retansiyon artar36. Konik formdaki postlar, paralel kenarlı postlara göre daha az tutucu-durlar. Ancak post uzunluğu yeterli miktarda ayarlan-dığı durumlarda tutuculuk açısından klinik olarak bir sorun oluşturmadığı bildirilmiştir37.
Gallo ve ark.yaptıkları in vitro araştırmada fiber post-ların tutuculuk özelliklerini incelemişler, 1.25 mm veya 1.5 mm çapında kullanılan fiber postların 1 mm çapın-da olanlara göre önemli ölçüde çapın-daha retantif oldukla-rını bildirmişlerdir36.
Bir başka makalede, post uzunluğunun klinik kuron boyuna eşit olması halinde başarısızlık oranının %2.5 olduğu belirtilmiştir. Aynı yayında, post uzunluğunun klinik kuron boyunun 1/4’ü kadar olduğunda ise başa-rısızlık oranının %25’e çıktığı vurgulanmıştır38.
Kanal tedavisi yapılırken kanala Guta-Perka yerleştirilir.
Endodontik tedavide kullanılan bu materyal, periapikal bölgeden kaynaklanabilecek enfeksiyonu önleyen tek bariyerdir. Bu sebeple, post boşluğu hazırlarken api-kalde 4-5 mm Guta-Perka bırakılmalıdır39. Ancak bu uygulama postun uzunluğunu kısıtlayabilir. Bir başka dikkat edilmesi gereken nokta ise, post kanal içi boşluk hazırlandıktan sonra mümkün olan en yakın zamanda kanala yerleştirilmelidir. Çünkü postun yerleştirilmesi ne kadar gecikirse apikal sızıntı olma riski de o kadar artar40.
Günümüzde, diş sert doku kaybı fazla olan dişleri çe-şitli yöntemler ile restore ederek ağızda uzun süre fonk-siyon, fonasyon ve estetik açısından hizmet vermelerini sağlamak, diş hekimliğinin temel kurallarından birisi haline gelmiştir. Klinik başarı elde etmek için uygun malzeme ve tedavi seçenekleri göz önünde bulundu-rulmalıdır.
Korkmaz Y., Özel E. Cilt: 2, Sayı: 4, 2008 Sayfa: 233-237
1. Civelek A, Özel E. Diş Sert Dokusunun Yetersiz Ol-duğu Olguların Restorasyonları: 3 Olgu Sunumu.
Dişhekimliğinde Klinik 17: 42-47, 2004.
2. Assif D, Gorfil C. Biomechanical considerations in restoring endodontically treated teeth. J Prosthet Dent 71: 565-567, 1994.
3. Bayırlı G. Endodontik Tedavi II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Basımevi, 1999, 861-885.
4. Akkayan B, Gülmez T. Resistance to fracture of endodontically treated teeth restored with different post systems. J Prosthet Dent 87: 431-437, 2002.
5. Walton RE, Torabinejad M. Principles and Practice of Endodontics. Philadelphia: W.B. Saunders Co., 1989, 60-68.
6. Robbins JW. Restoration of endodontically treated tooth. Dent Clin North Am 46: 367-384, 2002.
7. Kıvanç BH. Endodontik tedavili dişlerde post uygu-lamaları. Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. Derg. (Suppl 1): 18-23, 2006.
8. Morgano SM, Brackett SE. Foundation restorations in fixed prosthodontics: current knowledge and fu-ture needs. J Prosthet Dent. 82: 643-657, 1999.
9. Schwartz RS, Robbins JW. Post placement and res-toration of endodontically treated teeth: a literature review. J Endod. 30: 289-301, 2004.
10. Fuss Z, Lustig J, Tamse A. Prevalence of vertical root fractures in extracted endodontically treated teeth. Int Endod J. 32: 283-286, 1999.
11. Wataha JC. Biocompatibility of dental casting alloys: a review. J Prosthet Dent. 83: 223-234, 2000.
12. Özkurt Z, Dikbaş İ. Post simantasyonunda prensip-ler. Türk Dişhekimliği Dergisi 66: 220-225, 2006.
13. Dean JP, Jeansonne BG, Sarkar N. In vitro evalua-tion of a carbon fiber post. J Endod. 24: 807-810, 1998.
14. Özdemir E, Değer Y, Niğiz R. Fiberle güçlendiril-miş post sistemleri. Türk Dişhekimliği Dergisi 66:
248-251, 2006.
15. Hochman N, Zalkind M. New all ceramic indirect post and core systems. J Prosthet Dent 81: 625-629,1999.
16. Stockton LW. Factors affecting retention of post systems: A literature review. J Prosthet Dent 81:
380-385, 1999.
17. Meyenberg KH, Luthy H, Scharer P. Zirconia posts:
A new all-ceramic concept for non-vital abutment teeth. J Esthet Dent 7: 73-80, 1995.
18. Edelhoff D, Sorenson JA. Retention of selected core materials to zirconia posts. Oper Dent. 27: 455-461, 2002.
19. Heydecke G, Butz F, Hussein A, Strub JR. Fracture strength after dynamic loading of endodontically treated teeth restored with different post-and-core systems. J Prosthet Dent. 87: 438-445, 2002.
20. Purton DG, Love RM, Chandler NP. Rigidity and retention of ceramic root canal posts. Oper Dent.
25: 223-227, 2000.
21. Qualtrough AJ, Chandler NP, Purton DG. A com-parison of the retention of tooth-colored posts. Qu-intessence Int. 34: 199-201, 2003.
22. Fredriksson M, Astbäck J, Pamenius M, Arvidson K. A retrospective study of 236 patients with teeth restored by carbon fiber-reinforced epoxy resin posts. J Prosthet Dent. 80: 151-157, 1998.
23. Say EC, Özel E. Travma Sonucu Meydana Gelen Ön Diş Kuron Kırıklarının Restorasyonu. Türk Diş-hekimliği Dergisi 63: 15-21, 2006.
24. Pest LB, Cavalli G, Bertani P, Gagliani M. Adhesive post-endodontic restorations with fiber posts: push-out tests and SEM observations. Dent Mater 18:
596-602, 2002.
25. Love RM, Purton DG. The effect of serrations on carbon fibre posts-retention within the root canal, core retention, and post rigidity. Int J Prosthodont.
9: 484-488, 1996.
26. Mannocci F, Sherriff M, Watson TF. Three-point bending test of fiber posts. J Endod. 27: 758-761, 2001.
27. Ferrari M, Scotti R. Fiber posts. Characteristics and clinical applications. Milano: Masson, 2002, 45-50.
28. Dikbas I, Tanalp J, Ozel E, Koksal T, Ersoy M.
Evaluation of the Effect of Different Ferrule Designs on Fracture Resistance of Endodontically Treated Maxillary Central Incisors Incorporating Fiber Posts-Composite Cores and Crown Restorations. J Contemp Dent Pract 8: 62-69, 2007.
29. Trope M, Chivian N, Sigurdsson A, Vann WF Jr.
Traumatic injuries: Cohen S, Burns RC. Pathways of the Pulp. St Louis: Mosby, 2002: 603-649.
30. Ferrari M, Vichi A, Grandini S, Goracci C. Effica-cy of a self-curing adhesive-resin cement system on luting glass-fiber posts into root canals: an SEM in-vestigation. Int J Prosthodont. 14: 543-549, 2001.
31. Bachicha WS, DiFiore PM, Miller DA, Lautensch-lager EP, Pashley DH. Microleakage of endodonti-Kaynaklar
Yazışma Adresi:
Dr. Yonca Korkmaz
Başkent Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı 11. Sok. No: 26 Bahçelievler-ANKARA Tel: 0312 215 13 36
GSM: 0532 377 88 20 e-mail: yoncako@yahoo.com
Dişhekimliğinde Post Uygulamaları Cilt: 2, Sayı: 4, 2008 Sayfa: 233-237
cally treated teeth restored with posts. J Endod. 24:
703-708, 1998.
32. Mannocci F, Ferrari M, Watson TF. Microleakage of endodontically treated teeth restored with fiber posts and composite cores after cyclic loading: a confocal microscopic study. J Prosthet Dent. 85:
284-291, 2001.
33. Vichi A, Grandini S, Davidson CL, Ferrari M. An SEM evaluation of several adhesive systems used for bonding fiber posts under clinical conditions.
Dent Mater 18: 495-502, 2002.
34. Balbosh A, Kern M. Effect of surface treatment on retention of glass-fiber endodontic posts. J Prosthet Dent. 95: 218-223, 2006.
35. Schmage P, Ozcan M, McMullan-Vogel C, Nergiz I. The fit of tapered posts in root canals luted with zinc phosphate cement: a histological study. Dent Mater. 21: 787-793, 2005.
36. Gallo JR 3rd, Miller T, Xu X, Burgess JO. In vitro eva-luation of the retention of composite fiber and stain-less steel posts. J Prosthodont. 11: 25-29, 2002.
37. Weine FS, Wax AH, Wenckus CS. Retrospective study of tapered, smooth post systems in place for 10 years or more. J Endod. 17: 293-297, 1991.
38. Morgano SM, Rodrigues AH, Sabrosa CE. Resto-ration of endodontically treated teeth. Dent Clin North Am. 48: 397-416, 2004.
39. Raiden GC, Gendelman H. Effect of dowel space preparation on the apical seal of root canal fillings.
Endod Dent Traumatol. 10: 109-112, 1994.
40. Fox K, Gutteridge DL. An in vitro study of coronal microleakage in root-canal-treated teeth restored by the post and core technique. Int Endod J. 30:
361-368, 1997.