Yonca Özel*, Şengül Ünlüer**, Saadet Gökalp***, Erdem Karabulut****, Neslihan Arhun*****
Bu in vitro çalışmanın amacı; 55Co derecedeki çayı 55Co musluk suyu ile karşılaştırarak farklı tipteki kom-pozitlerin mikrosertliğine (Vicker’in yüzey sertliği) etki-lerini incelemektir. Örnekler (n=80) 10 mm çapında, 2 mm kalınlığında teflon kalıplar kullanılarak şeffaf bant altında 4 farklı kompozit kullanarak yapıldı. Kullanılan restoratif materyaller; bir nanofil (Filtek Supreme XT), bir mikrohibrit (Filtek Z250), bir üniversal (Clearfıl AP-X) ve bir hibrit (Clearfil ST) kompozit rezindir. Kompozit-ler üretici firmanın öneriKompozit-leri doğrultusunda LED (Elipar FreeLight 2) ışık kaynağı kullanılarak polimerize edildi.
Polimerizasyondan hemen sonra örnekler 37Co dis-tile suda 24 saat bekletildi. Daha sonra tüm kompozit grupları uygulanacak protokole göre rastgele olarak 2 alt gruba bölündü. İlk gruptaki örnekler, 55Co sıcaklıkta çayda 10 dakika bekletilirken ikinci gruptaki örnekler aynı sürede 55Co sıcaklıkta musluk suyunda bekletildi.
Mikrosertlik ölçümleri; 55Co çay veya suda bekletilme-den önce ve sonra Vickers mikrosertlik cihazı ile ger-çekleştirildi. Indentasyon yükü 15 sn olacak şekilde 100 gr idi. Veriler iki yönlü tekrarlanan ANOVA ile ölçüldü.
Etkileşim önemli olduğunda tek yönlü ANOVA ve eşleş-tirilmiş t testi kullanıldı (p<0.05). Clearfil AP-X ve Clearfil ST kompozitlerinin hem başlangıçta hem de 55Co suda bekletildikten sonra mikrosertlik değerleri Filtek Supreme XT ve Filtek Z250 kompositlerine göre daha yüksektir.
Kullanılan kompozit rezinlerin mikrosertliği 55Co çay ve suda bekletilmesinden istatistiksel olarak etkilenme-miştir. Bu çalışmaların sınırları içinde 55Co’deki çayda bekletmenin kompozit rezinlerin mikrosertliğine etkisi bulunamamıştır. Gelecek araştırmalarda değişik sıcak-lıktaki çay içimi ve süre protokollerinin değerlendirilmesi önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: nanofil, hibrid, kompozit, sıcak çay, sıcak su, mikrosertlik
The purpose of this in vitro study was to evaluate the possible effects of hot tea comparing with hot tap water on the microhardness (Vickers surface hardness) of dif-ferent types of composites. Specimens (n=80) measuring 10 mm in diameter, 2 mm in thickness were fabricated in a teflon mold covered with a Mylar strip using four resin composites. The restorative materials were a nanofill (Fil-tek Supreme XT), a microhybrid (Fil(Fil-tek Z250), a univer-sal (Clearfıl AP-X) and a hybrid (Clearfil ST) resin com-posites. All composites were cured using a light emitting diode (LED) (Elipar FreeLight 2) according to manufactu-rers’ instructions. Immediately after polymerization, the specimens were stored in distilled water at 37oC for 24 hours. All composite groups were randomly divided into two subgroups according to the protocols. The samples of the first group were immersed in 55oC tea for 10 mi-nutes, the samples of the second group were immersed in 55oC tap water for the same period. Microhardness measurements were performed on each specimen before and after immersion into 55oC tea and water with a Vicker’s microhardness tester. The indentation load was 100g with 15 s dwell time. Data were analyzed with two-way repeated measures ANOVA. As interaction was found significant, one-way ANOVA and paired-t test were used (p<0.05). Microhardness values both at baseline and after immersion into 55oC water of Clearfil AP-X and Clearfil ST were statistically higher than Filtek Supreme XT and Filtek Z250. Tea and water drinking at 55oC did not affect the microhardness of all the resin composites. In the limitation of this study, hot tea at the given protocol does not affect the surface microhardness of resin composites. However, more advanced protocols at different temperatures and prolonged times should be evaluated in the future researches.
Key Words: nanofill, hybrid, composite, hot tea, hot water, microhardness
* Dr. Dt. Başkent Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi AD,
** Dr. Dt. Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi AD,
*** Prof. Dr. Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi AD,
**** Dr. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biyoistatistik Anabilim Dalı, Ankara
***** Doç. Dr. Başkent Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi AD,
Özet Abstract
Sıcak Çayın Kompozitlerin Mikrosertliğine Etkisi Cilt: 2, Sayı: 4, 2008 Sayfa: 228-232
Kompozit rezinler, diş renginde olmaları, biyouyumlu-lukları nedeniyle günümüzde sıklıkla hekimler ve has-talar tarafından tercih edilmektedir1,2. Nanoteknoloji birçok alandaki avantajları ile birlikte diş hekimliğin-de hekimliğin-de yeni bir dönemin başlamasına nehekimliğin-den olmuştur3. Günümüzde nanodolduruculu kompozitler üretilmeye başlanmıştır. Bu tipteki kompozitlerin dayanıklılık özel-likleri artmıştır ve daha iyi polisaj yapılabilme avan-tajına sahiptirler4. Bu yeni kompozit rezinler, dişlerin hem ön hem arka hem de servikal restorasyonlarında kullanılabilmektedir5.
Kompozit rezinlerdeki doldurucu partikülünün yüzdesi, şekli ve büyüklüğü kompozitin yüzey sertliğini etkiler6. Yüzey sertliği, dental materyallerin en önemli fiziksel özelliklerinden biridir7 ve materyalin indentasyon veya penetrasyona karşı oluşturduğu direnç olarak tanımla-nabilir7. Bununla birlikte yüzey sertliği, materyallerin aşınmaya karşı direncini belirtmek için sıklıkla kullanı-lan mekanik özelliktir.
Yüzey sertliği düşük olan materyaller çizilmeye karşı daha hassastır8. Yüzey çizikleri fatique (yorulma) di-rencini azaltarak, restorasyonun erken kaybına neden olabilir9.
Kahve, meşrubatlar, alkollü içecekler, çay, kırmızı şarap hatta su veya florürler kompozitlerin estetik ve fiziksel (mikrosertlik, yüzey pürüzlülüğü, geçirgenlik) özellikle-rini etkileyebilirler ve buna bağlı olarak da restoras-yonun kalitesini düşürebilirler10-12. Bu içeceklerin etkisi restoratif materyallerin kimyasal içeriğine ya da resto-rasyonun bitirme ve polisaj özelliklerine bağlı olarakta değişiklik gösterebilir. Ayrıca içeceklerin kompozitlerin özelliklerine etkisi doğrudan içeceği tüketme miktarına ve sıklığına bağlıdır13. Bazı içeceklerin içeriğinde bu-lunan organik asitler, (asetik, propiyonik ve laktik asit gibi) kompozit rezinlerin mikrosertliğinde düşüşe ne-den olduğu gösterilmiştir14. Bununla birlikte bazı meş-rubatların, çayın, biranın ve portakal suyunun erosiv lezyonların gelişmesine neden olabileceği veya mevcut lezyonları artırabileceği buna bağlı olarak da çürüğün başlamasına ve/veya ilerlemesine neden olabileceği gösterilmiştir15,16. Ağız ortamı ortalama 36Co’dir. Sıcak
yada soğuk içecek alındığında ağız ortamının sıcaklı-ğıda değişir. Yapılan bir çalışma, 60Co çayın ağız içi sıcaklığını 51.0Co - 57.4Co arasında değiştirdiği, en yüksek sıcaklığın ise üst keserlerde meydana geldiğini bildirmiştir17.
Sıcak çay içmek pek çok birey için gün içerisinde sık tekrarlanan bir alışkanlıktır. Bununla birlikte sıcak içi-len çayın ağızdaki kompozitlerin mikrosertliğini hangi ölçüde etkilediği bilinmemektedir.
Bu in vitro çalışmanın amacı, 4 farklı tipteki kompozi-tin (nanofil, mikrohibrit, üniversal ve hibrit) mikrosertlik değerlerine 55Co suyun ve aynı sıcaklıkta demlenmiş çayın etkilerini karşılaştırmaktır.
GEREÇ VE YÖNTEM
Kullanılan materyaller; bir nanofill, (Filtek Supreme XT), bir mikrohibrit (Filtek Z250), bir üniversal (Clearfil AP-X) ve bir hibrit (Clearfil ST) kompozit rezindir (Tablo 1). Her bir kompozit rezin, 2 mm kalınlığında, 10 mm çapındaki silindirik teflon kalıplara yerleştirildi. Kalıp-ların alt ve üst yüzeylerine şeffaf bantlar yerleştirildi ve cam lamlar arasında preslenerek düzgün bir yüzey oluşturuldu. Tüm kompozit örnekleri üretici firmaların önerilerine uyularak LED ışık kaynağı (Elipar FreeLight 2, 3M ESPE, St. Paul, MN, ABD) kullanılarak 20 saniye süre ile polimerize edildi. Polimerizasyon işleminden hemen sonra örnekler 24 saat süre ile 37Co distile suda bekletildi. Bu işlemden sonra, tüm kompozit grupları rastgele olarak ikiye ayrıldı. Birinci gruptaki kompozit örnekleri 10 dakika süre ile 55Co çayda (20 gr çay 1 litre sıcak su ile demlendi daha sonra 1 litre sıcak su ilave edildi) (pH=5.53) bekletildi. İkinci gruptaki ör-nekler ise aynı sürede ile 55Co su (pH=8.38) bekletildi.
Mikrosertlik değerleri, Vickers mikrosertlik cihazı (Bu-ehler, Lake Bluff, IL, ABD) ile işlemlerden önce ve sonra ölçüldü. Her bir örnekten 5 ayrı ölçüm yapılarak orta-lamaları alındı. İndentasyon yükü (100 gr) örneklerin üzerinde 15 sn kalacak şekilde ayarlandı.
Elde edilen veriler tek ve iki yönlü ANOVA ve paired-t testleri ile istatistiksel olarak değerlendirildi (p<0.05).
Tablo 1: Çalışmada kullanılan kompozit materyaller ve özellikleri Restoratif Materyal Materyalin
Tipi Renk Doldurucu
Hacmi (%) Doldurucu
Ağırlığı (%) Üretici Firma
Filtek Supreme XT Nanofill A2 59,5 78,5 3MESPE, St.
Paul, MN, ABD
Filtek Z250 Mikrohibrit A2 60 66 3MESPE, St.
Paul, MN, ABD
Clearfil ST Hibrit A2 71 82 Kuraray Dental,
Japonya
Clearfil AP-X Üniversal A2 72 86 Kuraray Dental,
Japonya
Özel Y., Ünlüer Ş., Gökalp S., Karabulut E., Arhun N. Cilt: 2, Sayı: 4, 2008 Sayfa: 228-232
BULGULAR
Mikrosertlik değerleri Tablo 2 ve Tablo 3’te gösterilmiş-tir (Şekil 1 ve 2). Clearfil AP-X ve Clearfil ST örnekleri-nin hem başlangıç hem de 55Co suda 10 dakika bek-letildikten sonraki mikrosertlik değerleri, Filtek Supreme XT ve Filtek Z250 örneklerine göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur (p<0.05).
55Co sıcaklıktaki çay ve suyun kompozit rezinlerin mik-rosertlik değerlerine etkisi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05).
TARTIŞMA
İçeceklerin mine ve dentin üzerine zararlı ya da yan etkileri hakkında bir çok çalışma olmasına karşılık, bu içeceklerin restoratif materyalleri özellikle de kompozit-leri nasıl etkileyeceği konusunda çok az sayıda araştır-ma vardır. Bu çalışaraştır-mada 55Co sıcaklığındaki çay ve
su-yun kompozitlerin yüzey sertliğine etkisi araştırılmıştır.
Kompozit rezinler, polimerizasyon reaksiyonu sonrası ağız ortamında fiziksel değişimlere uğrarlar18. Rezinle-rin yüzey kalitesini pH, yiyecekleRezinle-rin organik çözücüleri ve iyonik kompozisyonları, meşrubatlar ya da tükürük, etkiliyebilir18. Yüzey sertliği materyalin klinik ömrünü etkileyen plak oluşumuna karşı direnç sağlayan önemli bir faktördür ve materyalin aşınması ile bağlantılıdır19. Mikrohibrit ve nanohibrit kompozitlerin dayanıklılık, uygulanabilirlik ve polisaj yapılabilme özellikleri geliş-tirilmiştir5. Bu çalışmada standardizasyonu sağlamak amacı ile kompozit örneklerine polisaj işlemi uygu-lanmamıştır. Mylar strip altında oluşturulan kompozit yüzeyi mükemmel derecede pürüzsüz olmasına karşılık organik rezin içeriği fazladır. Bunun için klinikte kom-pozitlere bitirme ve polisaj işlemi uygulanarak daha sert ve aşınmaya karşı daha dirençli yüzey oluşturmak amaçlanmaktadır20.
Şekil 1: 55C° çay grubu Şekil 2: 55C° su grubu
Tablo 2: Kompozitlerin 55Co sıcaklıktaki çayda bekletilmeden önce ve sonra yüzey sertlikleri (VHN)
Kompozit İlk ölçüm (X±Sx) 55Co çay (X±Sx)
Filtek Supreme XT 51.89 ± 18.53 53.21 ± 9.94
Filtek Z250 42.82 ± 7.28 47.09 ± 9.79
Clearfil ST 65,36 ± 6.61 66,18 ± 10.43
Clearfil AP-X 65,67 ± 6.93 68.95 ± 4.59
Tablo 3: Kompozitlerin 55Co sıcaklıktaki musluk suyunda bekletilmeden önce ve sonra yüzey sertlikleri (VHN)
Kompozit İlk ölçüm (X±Sx) 55Co su (X±Sx)
Filtek Supreme XT 43.23 ±10.79 44.12 ± 5.77
Filtek Z250 43.42 ± 9.01 42.06 ± 5.68
Clearfil ST 83.67 ± 14.95 74,64 ± 4.50
Clearfil AP-X 74.68 ± 8.73 66.12 ± 8.44
Sıcak Çayın Kompozitlerin Mikrosertliğine Etkisi Cilt: 2, Sayı: 4, 2008 Sayfa: 228-232
Genel olarak doldurucu oranın artması ile kompozitin yüzey sertliği ve mekanik özelliklerinde de artış meyda-na gelir21,22. Bu çalışmada daha yüksek doldurucu içe-riği olan Clearfil ST ve Clearfil AP-X diğer kompozitlere göre daha yüksek mikrosertlik değerleri göstermiştir.
Yüzey sertlik testlerinin kullanımı, basit bir teknik ge-rektirmesi, elde edilen sonuçların güvenirliği nedeni ile oldukça popüler olmuştur20,22. Sertlik ölçümünde uygulanan yükün önemli olduğu23 elastik materyalle-re fazla yük uygulandığında örneklerin yüzeylerinde çatlamalar oluşabileceği ve bununda yanlış sonuçlar alınmasına neden olacağı bildirildiğinden 100 gr yük uygulandı24.
Geleneksel tip halojen esaslı ışık cihazlarından farklı olarak kullanıma sunulan LED ışık cihazları daha az sıcaklık, daha parlak ışık ve ampullerinin daha uzun ömürlü olma avantajına sahiptir25. Kompozit restoras-yonlardan istenilen performansı alabilmek için yeterli bir polimerizasyon sağlanmalıdır. Polimerizasyonun az olması halinde mikrosızıntı, renkleşme, yüzey sertliğinin azalması, aşınmanın artması, kırılmaya karşı olan di-rencin azalması, su emiliminin artması, restorasyonun tutunmasının azalması, restorasyonun kaybı ve pulpal reaksiyonlar gibi komplikasyonlar görülebilir26-28. Daha önce yapılan çalışmalarda; oral ortamın kompo-zit rezinlerin karakteristiğini bozabilceği hatta zaman içerisinde hidrolitik degradasyona neden olabileği gösterilmiştir29,30. Bununla birlikte restorasyonun yü-zeyinde oluşan pellikıl tabakasının restorasyon mater-yallerine zararlı etki verebilecek bazı ajanların etkisini azaltabileceği ya da önleyebileceği gözlenmiştir 31.
Diş dokularında olduğu gibi ağızdaki restorasyonlarda içsel yada dışsal asitlerden olumsuz olarak etkilenir-ler32. Düşük asidik pH materyallerin erozyonuna neden olabilir ya da substratı oluşturan matriksi bozabilir32. Bu çalışmada 55Co hazırlanan çayın pH’sı 5.53 olarak ölçülmüştür; 10 dakikalık zaman aralığında test edilen kompozitlerin mikrosertliğinde anlamlı düzeyde etki göstermemiştir.
Örneklerini 40 gün boyunca oda sıcaklığındaki kah-ve kah-ve şarapta bekleten Okte kah-ve arkadaşları, kahkah-ve kah-ve şarabın Filtek Supreme ve Esthet-X’in yüzey sertliğini azaltığını bulmuşlardır18. Bu çalışmada ise 10 dakikalık süre bir kişin bir günde ortalama çay içme süresi ola-rak belirlenmiş ve kompozit örnekleri 10 dakika süre ile 55Co çayda bekletilmiştir. Bu araştırmada seçilen sıcaklık ve süre sonunda seçilen kompozitlerin yüzey sertliğinde istatistiksel düzeyde anlamlı bir değişim göstermemesi bir günlük süreye bağlanabilir.
Değişik sıcaklık derecelerinde ve farklı zaman ara-lıklarında çay, su gibi içeceklerin kompozit rezinlerin fiziksel özelliklerine etkilerinin değerlendirildiği uzun dönem klinik çalışmalar ile ağız ortamını taklit eden in situ araştırmaların yapılması önerilmektedir.
SONUÇLAR
Bu ön çalışmanın sonucunda;
1-) Kompozit rezinlerin mikrosertliği rezin tipine bağlı olarak değişebilir.
2-) 55Co sıcaklığındaki çay ve suyun kompozit rezinle-rin mikrosertlik değerlerezinle-rini 10 dakikalık sürede etkile-mediği bulunmuştur.
1. Manhart J, Chen HY, Hickel R. The suitability of packable resin-based composites for posterior res-torations. J Am Dent Assoc. 132:639-645, 2001.
2. Nalçacı A, Ulusoy N. Farklı polimerizasyon za-manlarının kondanse edilebilir kompozit rezinlerin yüzey sertliği üzerine etkisi. Ankara Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 32: 79-84, 2005.
3. Nalçacı A, Bağış B. Farklı polimerizasyon zaman-larının kondanse edilebilir kompozit rezinlerin yü-zey sertliği üzerine etkisi. Ankara Üniversitesi Diş-hekimliği Fakültesi Dergisi 32: 91-98, 2005.
4. Yap AU,Yap SH, Teo CK, Ng JJ. Comparison of surface finish of new aesthetic restorative materi-als. Oper Dent 29: 100–104, 2004.
5. Ritter AV. Direct resin-based composites: current recommendations for optimal clinical results. Com-pend Contin Educ Dent 26: 481-490, 2005 6. Jung M, Bruegger H, Klimek J. Surface geometry
of three packable and one hybrid composite after polishing. Oper Dent. 28:816-824, 2003.
7. Willems G, Celis JP, Lambrechts P,Braem M, Van-herle G. Hardness and Young’s modulus determi-ned by nanoindentation technique of filler particles of dental restorative materials compared with hu-man enamel. J Biomed Mater Res. 27: 747–755, 1993.
8. Gordan VV, Patel SB, Barrett AA, Shen C. Effect of surface finishing and storage media on bi-axial flexure strength and microhardness of resin-based composite Oper Dent. 28: 560-567, 2003.
9. Craig RG. Restorative Dental Materials Mosby-Ye-ar Book Inc, St Louis 1997.
10. Chan KC, Fuller JL, Hormati AA. The ability of fo-ods to stain two composite resins. J Prosthet Dent.
43:542-5,1980
11. Dietschi D, Campanile G, Holz J, Meyer JM. Com-parison of the color stability of ten new-generation composites: an in vitro study. Dent Mater. 10:353-362, 1994.
Kaynaklar
Yazışma Adresi:
Dr. Yonca Özel
Başkent Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı 11sok. No:26 Bahçelievler-Ankara Tel: 0312 215 13 36
E-mail: yoncako@yahoo.com
Özel Y., Ünlüer Ş., Gökalp S., Karabulut E., Arhun N. Cilt: 2, Sayı: 4, 2008 Sayfa: 228-232
12. Lim BS, Moon HJ, Baek KW, Hahn SH, Kim CW.
Color stability of glass-ionomers and polyacid-mo-dified resin-based composites in various environ-mental solutions. Am J Dent. 14:241-246, 2001.
13. Badra VV, Faraoni JJ, Ramos RP, Palma-Dibb RG.
Influence of different beverages on the microhar-dness and surface roughness of resin composites.
Oper Dent. 30:213-219, 2005.
14. Goes MF, Sinhoreti MA, Consani S, Silva MA.
Morphological effect of the type, concentration and etching time of acid solutions on enamel and dentin surfaces. Braz Dent J. 9:3-10,1998.
15. Birkhed D. Sugar content, acidity and effect on plaque pH of fruit juices, fruit drinks, carbonated beverages and sport drinks. Caries Res. 18:120-127, 1984.
16. Larsen MJ.On the chemical and physical nature of erosions and caries lesions in dental enamel. Cari-es RCari-es. 25:323-9, 1991.
17. Airoldi G, Riva G, Vanelli M, Filippi V, Garattini G. Oral environment temperature changes induced by cold/hot liquid intake. Am J Orthod Dentofacial Orthop. 112:58-63 1997.
18. Okte Z, Villalta P, García-Godoy F, Lu H, Powers JM. Surface hardness of resin composites after staining and bleaching. Oper Dent. 31:623-628, 2006.
19. Ferracane JL, Greener EH. The effect of resin for-mulation on the degree of conversion and mecha-nical properties of dental restorative resins. J Bio-med Mater Res. 20:121-131, 1986.
20. Stoddard JW, Johnson GH. An Evaluation of Polis-hing Agents for Composite Resin Journal of Prost-hetic Dent. 65: 491-495, 1991.
21. Cobb DS, MacGregor KM, Vargas MA, Denehy GE. The physical properties of packable and conventional posterior resin-based composites: a comparison. J Am Dent Assoc. 131:1610-1615, 2000.
22. Manhart J, Kunzelmann KH, Chen HY, Hickel R.
Mechanical properties and wear behavior of
light-cured packable composite resins. Dent Mater.
16:33-40, 2000.
23. Uhl A, Michaelis C, Mills RW, Jandt KD. The inf-luence of storage and indenter load on the Knoop hardness of dental composites polymerized with LED and halogen technologies. Dent Mater.20:21-28, 2004.
24. García-Godoy F, García-Godoy A, García-Godoy F. Effect of bleaching gels on the surface rough-ness, hardrough-ness, and micromorphology of composi-tes. Gen Dent. 50:247-250, 2002.
25. Felix CA, Price RB,Andreou P. Effect of Reduced Exposure Times on the Microhardness of 10 Re-sin Composites Cured by High-Power LED and QTH Curing Lights J Can Dent Assoc. 72(2):147, 2006.
26. Mills RW, Uhl A, Blackwell GB, Jandt KD. High power light emitting diode (LED) arrays versus ha-logen light polymerization of oral biomaterials:
Barcol hardness, compressive strength and radi-ometric properties. Biomater. 23: 2955-2963, 2002.
27. Özel E. Kompozit rezinlerin su emiciliği. Akademik Dental Dişhekimliği Dergisi. 4: 25-28, 2002.
28. Price RB, Ehrnford L, Andreou P, Felix CA. Com-parison of quartz-tungsten-halogen, light-emitting diode and plasma arc curing lights. J Adhes Dent.
5: 193-207, 2003.
29. Söderholm KJ. Water sorption in a bis(GMA)/
TEGDMA resin. J Biomed Mater Res. 18:271-279, 1984.
30. Milleding P, Ahlgren F, Wennerberg A, Ortengren U, Karlsson S. Microhardness and surface topog-raphy of a composite resin cement after water sto-rage. Int J Prosthodont. 11:21-26, 1998.
31. Hannig M. Ultrastructural investigation of pellicle morphogenesis at two different intraoral sites du-ring a 24-h period. Clin Oral Investig. 3:88-95, 1999.
32. Yip KH, Peng D, Smales RJ. Effects of APF gel on the physical structure of compomers and glass io-nomer cements. Oper Dent. 26(3):231-238, 2001