Çalışmanın “Giriş” bölümünde nedenleri açıklandığı üzere, uluslararası portföy yatırımları bakımından, SNA ve BPM6 ile birlikte uygulanmakta olan, bunları tamamlayan ve detaylandıran diğer bazı daha dar kapsamlı standartlar bulunmaktadır. Bunların başlıcaları ise Eşgüdümlü Portföy Yatırım Anketi ile Menkul Kıymetler El Kitabı’dır.
1.4.1. Eşgüdümlü Portföy Yatırım Anketi
Eşgüdümlü Portföy Yatırım Anketi, IMF’nin gözetim ve denetimi altında yıllık olarak gerçekleştirilen bir anket çalışmasıdır. Bu anketin amacı temel olarak, ihraçcının ülke bilgisini de içerecek şekilde, sınır ötesi mahiyet taşıyan hisse senedi, uzun vadeli ve kısa vadeli borç araçlarına yapılan portföy yatırımları hakkında kapsamlı bilgi toplanmasıdır.
Anket çalışması sonucunda elde edilen veriler hem ankete katılan hem de diğer ülkelerle paylaşılabilmektedir. Bu ise, derleyiciye elde ettiği verilerin ne ölçüde sağlıklı olduğu hakkında bilgi vermektedir.
CPIS anketinin tasarlanıp uygulanmasına yönelik çalışmalar 1992 yılında IMF tarafından yayınlanan “Uluslararası Sermaye Akımlarının Ölçülmesi” isimli rapora dayanmaktadır. Bu raporda, finansal piyasaların liberalize olması, finansal yenilikler ve yatırımcıların davranış kalıpları gibi bir çok alanda yaşanan gelişmeler sonucu uluslararası sermaye akımlarının
düzeyinin çok arttığına ve bu artışın ölçülmesine ilişkin sorunların varlığına dikkat çekilmektedir.
IMF yukarıda kısaca açıklanan ihtiyacın giderilebilmesi amacıyla 1997 yılında söz konusu anketin ilkini gerçekleştirmiştir. Bu anket sonuçlarının değerlendirilmesi, eksikliklerinin giderilmesi ve katılan ülke sayısının artırılması ile birlikte söz konusu çalışma 2001 yılından itibaren düzenli olarak gerçekleştirilmektedir. CPIS anketinde günümüz itibariyle 785 ülke yer almaktadır.
Katılımın gönüllü olduğu CPIS anketinde, bazı alanlarda veri toplanması mecburi diğer alanlarda veri toplanması derleyicinin inisiyatifine bırakılmıştır. Hisse senetleri, kısa ve uzun vadeli borç araçları ile söz konusu araçları ihraç eden kuruluşların ülke bilgisine ilişkin bilgiler anket kapsamında zorunlu olarak toplanması gereken veriler arasında yer almaktadır. Zorunlu alanların dışında kalan veriler ise,
• Portföy yatırım yükümlülükleri
• Alacaklının sektör bilgisi
• Portföy yatırımınına konu olan varlıkların döviz kompozisyonudur. Anketin ne şekilde yürütüleceği katılımcı ülkenin inisiyitafinde olsa da, ankete ilişkin ilke ve kavramların BPM6 ile uyumlu olması gerekmektedir.
Anket yurt içi yerleşiklerin yurt dışı yerleşikler tarafından ihraç edilen menkul kıymetlere yaptıkları yatırımların düzeyini ölçmeye çalışmaktadır. Dolayısıyla anket açısından menkul kıymet yatırımı yapan ve menkul kıymet ihraç edilen ülke açısından yerleşiklik önemli olmaktadır.
Menkul kıymetin ihraç yeri, anketten beklenen menkul kıymetlerin coğrafi dağılımına yönelik verilerin elde edilebilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Uygulamada menkul kıymetin ihraç edildiği ülke bilgisini elde edebilmek için ISIN kodundan faydalanılmaktadır.
5
ISIN, menkul kıymetleri tanımlamak için kullanılan ve uluslararası düzeyde geçerliliği olan bir kod sistemidir. ISIN numarası, menkul kıymetin ihraç edildiği veya hangi ülke borsasına kote olduğu bilgisi dışında, söz konusu menkul kıymetlerle ilgili itfa tarihi ve menkul kıymet bilgisi gibi çeşitli bilgileri bünyesinde barındırmaktadır.
IMF tarafından CPIS’nin kapsamının genişletilebilmesi amacıyla iki anket daha düzenlenmektedir. Bunlardan ilki, merkez bankaları tarafından rezerv varlık olarak tutulan menkul kıymetleri belirlemeye yönelik olarak düzenlenen “Rezerv Olarak Tutulan Menkul Kıymetlerin Coğrafi Dağılımı (SEFER)” anketidir. Her ne kadar rezerv varlıklar portföy yatırımlarının
kapsamına dahil olmadığı düşünülse de, ihraçcı açısından
değerlendirildiğinde söz konusu valıklar portföy yükümlülüğü oluşturmaktadır. Dolayısıyla, küresel ölçekte toplamlar elde edilirken bu varlıkların da dikkate alınması gerekmektedir. Yalnız, SEFER anketi kapsamında elde edilen bilgiler gizlilik nedeniyle açık olarak yayımlanmamakta, toplulaştırılmış
sonuçlar CPIS anket sonuçlarına eklenmektedir.
IMF tarafından gerçekleştirilmekte olan CPIS’yi tamamlayan ikinci anket ise “Uluslararası Kuruluşların Sahip Olduğu Menkul Kıymetler (SSIO)” anketidir. Bu anket de SEFER gibi gizlilik esası gözetilerek düzenlenmekte, elde edilen veriler toplulaştırılmış olarak CPIS anket sonuçlarına eklenmektedir.
1.4.2. Menkul Kıymetler El Kitabı
Menkul Kıymetler El Kitabı, başta Küresel Finansal Sistem Komitesi, Sekiz’ler Grubu (G8), Irving Fisher Merkez Bankası Đstatistikleri Komitesi ve Menkul Kıymetler Veri Tabanı Çalışma Grubu olmak üzere çeşitli uluslararası grupların talepleri doğrultusunda, BIS, ECB ve IMF tarafından ortaklaşa hazırlanmıştır.
Menkul Kıymetler El Kitabı’nın şu ana kadar iki bölümü
yayımlanmıştır. Đlk bölümü, borç senetleri ihraçları ile ilgilidir. El Kitabı’nda yer alan kavram ve tanımlamalar uluslararası standartlarla (SNA ve BPM6)
tutarlılık göstermektedir. Bu el kitabının amacı, borç senedi ihraçlarının mevcut standartların ötesinde, daha alt ayrımlarda tutarlı bir şekilde yayımlanabilmesi amacıyla kavramsal çerçeve oluşturmaktır. Söz konusu amacı yerine getirebilmek için, borç senedi ihraçlarını, ihraç yeri, para birimi, vade ve faiz oranı ile ilişkilendiren ayrıntılı tablolardan faydalanılmaktadır. Bu sayede borç senedi ihraçlarıyla ilgili olarak daha kapsamlı, zamanlı ve ayrıntılı bilgi sağlanması amaçlanmaktadır.
Menkul Kıymetler Kitabı’nın ikinci bölümü borç senedi varlıkları ile ilgilidir. Menkul kıymet varlıkları ile ilgili veriler hem para politikası hem de finansal istitkrar analizleri açısından son derece önemli bilgiler içermektedir. Para politikası açısından, servet etkisi ve varlık fiyatlarındaki değişimin izlenmesi önemli olmaktadır. Ayrıca, finansal kuruluşların menkul kıymet varlıkları sayesinde karşı tarafın dış finansman gelişmeleri hakkında analizler yapmak mümkün olmaktadır. Son olarak, menkul kıymet sahiplerinin nerede yerleşik olduğu bilgisi ve hangi sektör altında yer aldığı bilgisi, kamu finansmanı analizi bakımından gerekli olmaktadır.
Finansal istikrar analizi açısından da, menkul kıymet varlıklarının ihraççısı, para birimi, faiz oranı gibi daha alt ayrıntıdaki bilgileri gerekli olmaktadır.
Menkul Kıymetler El Kitabı’nın üçüncü bölümü ise hisse senetleri ile ilgilidir. Söz konusu El Kitabı'nın üçüncü bölümünün yayımlanmamış hali üye merkez bankaları ile son düzeltmeler için paylaşılmıştır. Bu bölümde diğer iki bölümüde olduğu gibi mevcut standartların ötesinde hisse senetleri ile ilgili mevcut verilerin daha detaylı olarak yayımlanması amaçlanmaktadır. Bu amaçla hisse senedi ihraçları ve varlıkları ile ilgili ayrıntılı gösterim şekilleri geliştirilmiş; ayrıca, birleşme, devralma, özelleştirme gibi özellikli konularla ilgili olarak standartlar belirlenmiştir.
ĐKĐNCĐ BÖLÜM
PORTFÖY YATIRIM ĐSTATĐSTĐKLERĐNE ĐLĐŞKĐN VERĐ KAYNAKLARI VE