Portföy Yatırımına Đlişkin Mevzuat

Türkiye’de yerleşik kurumsal birimlerle yurt dışı yerleşikler arasında portföy yatırımınına konu olan menkul kıymetlerle ilgili işlemler ve bu iş lem-lere ilişkin istatistiki bilgilerin toplanması aşağıdaki yasal ve idari mevzuat çerçevesinde gerçekleştirilmektedir.

4.1.1. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 1567 Sayılı Kanun ve Bu Kanuna Dayanan Mevzuat

25/02/1930 tarihli Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 1567 Sayılı Kanun’a dayanan 11/08/1989 tarihli Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile bu karara dayanan 20/06/1991 tarihli 32 Sayılı Karara Đlişkin 91-32/5 Sayılı Tebliğin “Sermaye Hareketleri”ne ilişkin hüküm-lerinin uygulanmasına yönelik Sermaye Hareketleri Genelgesi portföy yatırımlarını düzenleyen temel mevzuatı oluşturmaktadır.

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’ın Menkul Kıymetler’le ilgili maddesi şu şekildedir:

“a) Menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının yurda girişi ve çıkışı serbesttir.

b) Kamu kurum ve kuruluşları hariç olmak üzere, Türkiye’de yerleşik tüzel kişilerce ihraç veya halka arz olunacak sermaye piyasası araçlarının, sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde Sermaye Piyasası Kuruluna kaydettirilmesi koşuluyla yurt dışında satışı serbesttir. c) Dışarıda yerleşik kişilerin, Türkiye'de menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç etmeleri ve bunların halka arz ve satışı Sermaye Piyasası Mevzuatı hükümleri çerçevesinde yapılır.

d) i- Dışarıda yerleşik kişilerin, (yurt dışındaki yatırım orta-klıkları ve yatırım fonları dahil ) her türlü menkul kıymetler ile diğer

sermaye piyasası araçlarını Sermaye Piyasası Mevzuatına göre yetkili bulunan bankalar ve aracı kurumlar vasıtasıyla satın almaları, satmaları, bu kıymetler ve araçlara ait gelirler ile bunların satış bedellerini bankalar aracılığıyla transfer ettirmeleri,

ii- Türkiye'de yerleşik kişilerin; bankalar ve sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan aracı kurumlar vasıtasıyla yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören menkul kıymetleri ve diğer sermaye piyasası araçlarını satın almaları, satmaları ve bu kıymetlerin alış be-dellerini bankalar aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri serbesttir.

e) Yürürlükten kaldırılmıştır” (32 Sayılı Karar, Madde 15).

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile 91-32/5 Sayılı Tebliğin “Sermaye Hareketleri”ne ilişkin hükümlerinin uygulanmasına dair Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Genelgesi ise şu şekildedir:

“Menkul kıymetlerin ve diğer sermaye piyasası araçlarının Türkiye’ye giriş ve çıkışı serbesttir.

Türkiye’de yerleşik kişilerin, yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören her türlü menkul kıymetleri bankalar ve sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan aracı kurumlar vasıtasıyla satın almaları, satmaları ve bu kıymetlerin alış bedellerini bankalar aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri serbesttir.

Ayrıca kamu kurum ve kuruluşları hariç olmak üzere, Türkiye’de yerlesik tüzel kişilerce ihraç veya halka arz olunacak sermaye piyasası araçlarının, sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde Sermaye Piyasası Kuruluna kaydettirilmesi koşuluyla yurt dışında satışı serbesttir.

Kamu kurum ve kuruluşları (kamu bankaları hariç) ile belediyelerin, uluslararası sermaye piyasalarında tahvil ve diğer borçlanma aracı ihraç etmesi Hazine Müsteşarlığı’nın ön iznine bağlıdır.

Dışarıda yerleşik kişilerin (yurt dışındaki yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları dahil) her türlü menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçlarını Sermaye Piyasası Mevzuatına göre yetkili bulunan bankalar ve aracı kurumlar vasıtasıyla satın almaları, satmaları, bu kıymetler ve araçlara ait gelirler ile bunların satış bedellerini (vergi ve benzeri yükümlülüklerin indirilmesi suretiyle) bankalar aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri serbesttir.

Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de satın aldıkları menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarının gelirleri (temettü, kâr payı ve faiz) Görünmeyen Đşlemlere Đlişkin 13 Ocak 2000 tarih ve 2000/YB-4 Sayılı Genelgemizin F-2 ve F-3 fıkralarına göre bankalar tarafından yurt dışına transfer edilebilecektir.

Ayrıca dışarıda yerleşik kişiler Sermaye Piyasası Mevzuatı hükümleri çerçevesinde Türkiye’de menkul kıymetler ile diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç edebilirler ve halka arz ve satışını yapabilirler.

Dışarıda yerleşik kişilerin, bu şekildeki iştiraklerine ilişkin temettü ve kâr payı gelirleri Görünmeyen Đslemlere Đlişkin anılan Genelgemizin F-1 fıkrası esaslarına göre bankalar tarafından yurt dışına transfer edilebilecektir.

Bu işlemlere ilişkin bilgiler, bankaların genel müdürlükleri kanalıyla Đstatistik Genel Müdürlüğümüz Ödemeler Dengesi Müdürlüğünün konuya iliskin talimatları çerçevesinde, bu Müdürlüğümüze gönderilecektir.”

Mevcut mevzuat çerçevesinde değerlendirildiğinde, Türkiye’nin uluslararası portföy yatırımları açısından oldukça serbest bir yasal ve idari yapı oluşturduğu gözlemlenmektedir. Günümüz itibarıyla yurt içi yerleşiklerin yurt dışından menkul kıymet satın alması ve bu menkul kıymetler üzerinde istediği şekilde tasarrufta bulunmasının önünde herhangi bir yasal engel bulunmamaktadır. Aynı durum, yurt dışı yerleşiklerin Türkiye’de satın aldığı menkul kıymetler açısından da geçerlidir.

4.1.2. 1211 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu 25.04.2001 tarih ve 4651 sayılı Kanun ile değiştirilen şekli ile 1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 43. maddesi 4. fıkrası gereğince, TCMB, kanunda belirtilen kurum ve kuruluşlardan her türlü bilgiyi istemeye yetkilidir:

“Banka, finansal sistemle ilgili tüm istatistiki bilgiler ile ekonomideki ve ödemeler dengesindeki gelişmelerin izlenmesinde ger-ekli görülecek diğer istatistiki bilgileri bankalar, diğer mali kurumlar ile kişilerden doğrudan isteme ve toplama yetkisine sahiptir. Kendilerinden bilgi istenilenler, bu bilgileri Bankanın belirleyeceği usul ve esaslara göre doğru olarak vermekle yükümlüdürler. Banka, bu bilgilerin doğru olup olmadığını ilgililer nezdinde arastırmaya ve denetlemeye, ek bilgi ve belge istemeye yetkilidir” (TCMB, 2001, Madde 43).

Ayrıca yine aynı Kanun’un 68. maddesi III-b fıkrasında ceza hükümleri yer almaktadır:

“Bu Kanunun 43 üncü maddesinin dördüncü fıkrasındaki bilgi ve belgeleri belirlenen usul ve esaslar içerisinde doğru olarak vermeyen gerçek kisiler ve tüzel kisilerin sorumluları hakkında otuz günden altmış güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.”

Bu bilgiler doğrultusunda, TCMB gerekli gördüğü tüm istatistikleri yayımlayabilmektedir. Ancak kişisel ve özel nitelikli olan istatistiki bilgiler, söz konusu kanun gereğince yayımlanamamakta ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu dışında herhangi bir resmi veya özel kuruluşa verile-memektedir.

4.2. Ödemeler Dengesi ve Uluslararası Yatırım Pozisyonu Kapsamında