ALANLARI/MAKAM DĠZĠLERĠNĠN KULLANIM SIKLIĞI) NASILDIR?
4.4.1. “Aman Mayko” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 1: Aman Mayko Türküsü Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 137 nota kullanılmıĢtır. - Tam 6‟lı ses aralığı tespit edilmiĢtir.
29 44 48 5 8 3 D O R E M I F A S O L L A
73
- Yoğun olarak Mi (karar sesi) kullanılmıĢtır.
Mayko Türküsündeki Mi sesi Türk müziğindeki kullanımla paralel olarak oldukça yoğun bir sıklıkla (%48) kullanıldığı görülmektedir. Mayko Türküsüne ait sık kullanılan ses alanı Türk müziği makam gösterimine göre neva ile hüseyni perdeleri arasında seyretmektedir. Nakarat kısmının yoğun kullanılan ses alanı olan neva ile hüseyni perdeleri arasında seyretmesi eserin genel ses alanıyla da örtüĢmektedir.
4.4.2. “Çakay Dati” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 2: Çakay Dati Türküsünün Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 143 nota kullanılmıĢtır. - 8‟li ses aralığı tespit edilmiĢtir.
- Yoğun olarak si koma bemolü sesi kullanılmıĢtır.
Çakay Dati Türküsünün ezgisinde La – Si koma bemolü ses alanı yoğun olarak kullanılmıĢtır. En çok sıklıkla (%40) kullanılmıĢ olan Si koma bemolü
2 33 40 28 20 12 6 2 S O L L A S I B 2 D O R E M I F A # S O L ( O K T A V )
74
perdesinin kullanım sıklığının fazla olması UĢĢak makamının seyriyle benzerlik göstermektedir.
4.4.3. “Akka ġeker” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 3: Akka ġeker Türküsü Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 84 nota kullanılmıĢtır. - 4‟lü ses aralığı tespit edilmiĢtir.
- Yoğun olarak La – Do ses aralığının kullanıldığı görülmektedir.
25
15
39
5
75 4.4.4. “Karanfilo” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 4: Karanfilo Türküsü Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 111 nota kullanılmıĢtır. - 7‟li ses aralığı tespit edilmiĢtir.
- Yoğun olarak Re-Mi ses aralığı kullanılmıĢtır.
Karanfilo isimli Türküde Re- Mi ses alanının sıklıkla kullanıldığı görülmektedir. ġarkıda en yoğun olarak (%37) UĢĢak makam dizisi seyrinde olan Re sesi kullanılmıĢtır. Bu durum Türk müziğindeki makam hususiyeti ile örtüĢmektedir.
18 8 16 37 25 5 2 L A S I B 2 D O R E M I F A # S O L
76
4.4.5. “Moy Rusa Kusa” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 5: Moy Rusa Kusa Türküsü Ses Dağılımları
Ezgide toplamda 54 nota kullanılmıĢtır.
4‟lü ses aralığı tespit edilmiĢtir.
Yoğun olarak Sol –La ses aralığı kullanılmıĢtır.
Moy Rusa Kusa Türküsü isimli Ģarkısında Sol-La ses alanı yoğun olarak kullanılmıĢtır. Kullanma sıklığı en fazla (%17) olarak sol sesi tespit edilmiĢtir. Sol sesinin kullanım yoğunluğu Rast makamındaki karar sesi olarak kullanıldığını düĢündürmektedir. 17 14 12 11 S O L L A S I D O
77
4.4.6. “Kule Mumiçe” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 6: Kule Mumiçe Türküsü Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 168 nota kullanılmıĢtır. - 8‟li oktav ses aralığı tespit edilmiĢtir. - Yoğun olarak la sesi kullanılmıĢtır.
Kule Mumiçe Türküsü La – Do ses alanının sıklıkla kullanıldığı görülmektedir. Kullanım sıklığı en fazla (%51) karar sesi olan la notası olarak tespit edilmiĢtir. 3 51 19 33 26 28 0 8 S O L L A S I B 2 D O R E M I F A # S O L ( O K T A V )
78 4.4.7. “Dolnikra” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 7: Dolnikra Türküsü Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 116 nota kullanılmıĢtır. - 8‟li (oktav) ses aralığı tespit edilmiĢtir.
- Yoğun olarak Re (%34) – fa1 (%24) sesi kullanılmıĢtır.
Dolnikra Türküsü Re sesi (%25) kullanım yoğunluğuyla Türk müziğindeki UĢĢak makamı dizisi güçlü sesi kullanımıyla örtüĢmektedir.
2 20 12 24 34 4 10 4 6 S O L L A S I B 2 D O R E M I B M I F A # S O L ( O K T A V )
79 4.4.8. “Dragu” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 8: Dragu Türküsü Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 120 nota kullanılmıĢtır. - 7‟li ses aralığı tespit edilmiĢtir.
- Yoğun olarak Mi-Sol (%29) sesi kullanılmıĢtır.
15 10 18 21 3 21 8 24 L A S I B 2 D O R E M I B M I F A # S O L
80
4.4.9. “Gıo Jatva Iskosam” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 9: Gıo Jatva Iskosam Türküsünün Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 92 nota kullanılmıĢtır. - 7‟li ses aralığı tespit edilmiĢtir.
- Yoğun olarak Do – Re ses aralığı kullanılmıĢtır.
Gıo Jatva Iskosam Türküsünün ses alanının Türk müziği makam gösterimine göre Do-Re sesleri arasında seyrettiği görülmektedir. Ezginin genelinde kullanım sıklığı yüksek (%24) olarak do (Çargâh perdesi) sesi olarak tespit edilmiĢtir.
“Hüseyni makamının en önemli karakteristik asma karar perdesi çargâh perdesidir” (Özkan,2017:179). Özkan‟ın tanımı üzere hüseyni makamındaki bu eserin çargâh perdesini sık kullanması hüseyni makamının, asma karar perdesi olan çargâh perdesini kullanması, hüseyni makamının karakteristik özelliğini yansıttığını göstermektedir. 18 10 24 20 4 14 0 2 L A S I B 2 D O R E M I B M I F A # S O L
81 4.4.10. “Gora” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 10: Gora Türküsünün Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 114 nota kullanılmıĢtır. - 7‟li ses aralığı tespit edilmiĢtir.
- Yoğun olarak Si-Do ses aralığı kullanılmıĢtır.
Gora Türküsünün sık kullanım alanı Türk müziği makam gösterimine göre Do-Si perdesi arasında seyretmektedir. Kullanım sıklığı en yüksek olarak (%27) do sesi tespit edilmiĢtir.
Çargâh perdesinin bu eserde sıklıkla kullanılması uĢĢak makamı karar sesi olan La notasına Do sesi küçük 3‟lü aralığına sahip yani yakın bir sestir. La-Do arası rejister (ses geniĢliği) olarak halk müziğinde amatör sesler için yani profesyonel olmayan icracılar açısından seslendirilmesi kolaydır, yani yakın seslere hareket her zaman kolaylıktır. Bu ezgilerin yapısında zamanla bir değiĢimi de gösterir. Makamların doğal yapıları müzikal aktarım sırasında sürekli olarak bir değiĢim içindedir. 6 12 18 26 27 21 5 F A # S O L L A S I B 2 D O R E M I
82
“Genel bir kanıya göre sözle aktarılmıĢ bir parça, yavaĢça fakat sürekli olarak değiĢime uğrar” (Nettl, 2010: 266). Nettl‟in bahsettiği gibi sözlü olarak aktarılmıĢ pesnalarında aktarım sırasında değiĢimlere uğramıĢtır.
4.4.11. “Kuku Viçka” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 11: Kuku Viçka Türküsünün Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 159 nota kullanılmıĢtır. - 8‟li oktav ses aralığı tespit edilmiĢtir.
- Yoğun olarak Re– Sol ses aralığı kullanılmıĢtır.
Kuku Viçka Türküsünün sık kullanım alanı Türk müziği makam gösterimine göre Do-Re perdesi arasında seyretmektedir. Kullanım sıklığı en yüksek olarak (%29) do sesi tespit edilmiĢtir.
8 16 15 20 29 28 4 8 20 S O L L A S I D O R E M I F A F A # S O L ( O K T A V )
83 4.4.12. “Mayçe” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 12: Mayçe Türküsünün Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 152 nota kullanılmıĢtır. - 7‟li ses aralığı tespit edilmiĢtir.
- Yoğun olarak Do– Mi ses aralığı kullanılmıĢtır.
Mayçe Türküsünün sık kullanım alanı Türk müziği makam gösterimine göre Do-Re perdesi arasında seyretmektedir. Kullanım sıklığı en yüksek olarak (%39) Mi sesi tespit edilmiĢtir.
2 22 14 34 31 39 6 4 S O L L A S I D O R E M I F A S O L ( O K T A V )
84 4.4.13. “Mayço” Adlı Eserin Müzikal Analizi
Grafik 13: Mayço Türküsünün Ses Dağılımları
- Ezgide toplamda 142 nota kullanılmıĢtır. - 6‟lı ses aralığı tespit edilmiĢtir.
- Yoğun olarak Do-Mi ses aralığı kullanılmıĢtır.
Mayço Türküsünün sık kullanım alanı Türk müziği makam gösterimine göre Do-Mi perdesi arasında seyretmektedir. Kullanım sıklığı en yüksek olarak (%39) Mi sesi tespit edilmiĢtir.
Derlenen eserlerin genel analizinde;
4‟lü ve 8‟li ses aralığı arasında seslendirildiği tespit edilmiĢ derlenen eserler içerisinde kullanım sıklığına göre altı eserde 7‟li ses aralığı, dört eserde 8‟li ses aralığı, iki eserde 4‟lü, bir eserde 6‟lı ses aralığı kullanılmıĢtır. 8 eserde Güçlü sesi 3. Derece olarak tespit edilmiĢ, 5 eserde güçlü sesi 4. Derece olarak tespit edilmiĢtir.
“Geleneksel Sanat Müziğinde seyire önem verilmesine karĢın,19.yy‟ın ikinci yarısından baĢlamak üzere, birçok besteci seyre önem vermemiĢ, makamı oluĢturan üç
5 22 14 34 31 39 6 S O L L A S I B 2 D O R E M I F A
85
temel öğe olan dizi, güçlü ve durak öğelerini dikkate alarak eser bestelemiĢlerdir. Bu üç öğe, Geleneksel Halk Müziğinin tüm ürünlerinde vardır” (Akdoğu, 1999: 62). Akdoğu‟nun tanımladığı gibi derlediğimiz pesnalarda makamı oluĢturan unsurların tamamının olduğu gözlemlenmiĢtir.
Geleneksel sanat müziğimiz makam sistemine dayanır. Yüzyıllara dayanan süreç içinde çok sayıda makam yaratılmasına karĢın, günümüzde 30 kadarı kullanılmaktadır. Makam iĢlevsel olarak üç ana yapıdan oluĢur: 1. Makamdaki seslerden oluĢan "dizi". Sesler "koma" denilen küçük aralıklardan oluĢur. Bir tam ses 9 eĢit komaya bölünür ve bunlardan 1, 4, 5 ve 8 komalık, bir tam seste birbirine eĢit olmayan küçük aralıklar kullanılır. 2. Dizinin ana sesi olarak "durak". Makam seyrini durak sesinde tamamlayarak sona erdirir (Aydın,2017:138).
Aydın‟ın bahsettiği gibi derlediğimiz 13 pesnada makam seyrini durak sesinde sonlandırmıĢtır.
4.5. POMAK MÜZĠKLERĠNE AĠT BĠÇĠM/FORM ANALĠZLERĠ