Plansız Satın Alma Kavramı

1940‟lıæ yıllardanæ günümüzeæ kadaræ üzerindeæ birçokæ çalıĢmaæ yapılanæ plansızæ

satınæ almaæ konusu,ætüketiciæ davranıĢlarıæ araĢtırmalarındaæ önemliæ biræ yereæ sahiptir.æ æ

Pazarlamaæ alanındaæ faaliyetæ gösterenæ araĢtırmacılar,æ plansızæ satınæ almaæ kavramıæ

üzerindeæ birçokæ farklıæ tanımæ ortayaæ koymuĢlardır.æ AĢağıdakiæ tablodaæ tanımlar

gösterilmektedir (Özdamar, 2011: 64).

Tablo 2. 2. Plansız Satın Alma Kavramının ÇeĢitli Tanımları

Yazar Yıl Tanım

Nesbitt 1959 Tüketicilerin satın alma isteklerinin mağazaya girmeden önce olmadığı, ancak satın alma isteklerini mağaza içerisinde planlayarak yapılan satın alımlar.

Stern 1962 Pazarlamacılar ve satıĢ temsilcilerinin cazip teklifleri veya hatırlatıcı faktörler sonucunda gerçekleĢen ve tüketicinin satın alma listesinde olmayan satın alımlardır.

Engel ve 1982 Tüketicilerin, tüketim tecrübeleri sonrası daha önce meydana gelmiĢ problemlerin varlığı hatırlanmadan, mağazaya

45

Blackwell girmeden önce satın alma niyeti oluĢmaksızın yapılan satın alımlardır.

Rock ve Hoch

1985 Tüketicinin ihtiyacı ve kendisine sağlayacağı bir yararı olmadığı halde planlamadan yapılan satın alımlardır.

Cobb ve Hoyer

1986 Tüketicinin önceden belli bir marka veya ürün çeĢidinde, ürün satın almaya niyetinin olmadığı ancak mağazaya girdikten sonra aniden meydana gelen satın alımlardır.

Piron 1991 Tüketicinin alıĢveriĢ merkezinde bir uyarıcıya maruz kalması ile plansız olarak oluĢan, satın alma kararının ürünün görüldüğü mekanda spontane verilen kararla yapılan satın alımlardır.

Beaty ve Ferell

1998 Tüketicinin belli bir ihtiyacını karĢılaması için veya özel bir ürünü, belli bir ürün kategorisinden daha önce düĢünmeden ve hiç satın alma niyeti olmadan meydana gelen, ani ve hemen yapılan alımlardır.

Kaynak: (Özdamar, 2011: 66).

1982‟æ denæ önceæ yapılanæ plansızæ tüketimæ tanımları,æetkiliæ olanæ faktörleræ

açısındanæ tüketiciæ yerineæ ürüneæ odaklanmıĢtır.æ 1951æ yılındaæ West,æ anlıkæ satınæ almaæ

davranıĢınıæ ürünæ bazlıæ biræ çalıĢmaæ ileæ ortayaæ koymuĢtur.æ Buæ türæ ilkæ çalıĢmalarda,æ

tüketiciæ davranıĢıæ değilæ deæ satınæ alınanæ ürünleræ açısındanæ anlıkæ satınæ almaæ

araĢtırılmıĢtır. Stern‟inæ 1962æ yılındakiæ tüketiciæ davranıĢlarınıæ planlı,æplansızæ veyaæ

tepkiselæ olarakæ sınıflandırmasıæ plansızæ satınæ almaæ davranıĢınıæ tanımlamanınæ

baĢlangıcınıæ oluĢturmaktadır. 1982‟denæ sonraæ araĢtırmacılaræ plansızæ satınæ almaæ

davranıĢınınæ davranıĢsalæ boyutlarınıæ incelemeyeæ baĢlamıĢtır.æ Sonæ dönemlerdeæ

araĢtırmacılar,æ plansızæ alıĢveriĢinæ hedonikæ veyaæ duyusalæ bileĢenleræ içerdiğiæ konusundaæ

fikiræ birliğineæ varmıĢlardır.æ Nitekimæ Rook‟unæ 1987æ deæ yaptığıæ çalıĢmaæ daæ buæ ortakæ

görüĢüæ desteklemektedir.æ Rookæ (1987)‟aæ göreæ tüketiciæ hemenæ biræ Ģeyleræ satınæ almakæ

içinæ ani,æ çokæ güçlüæ veæ ısrarlıæ biræ dürtüæ yaĢadığındaæ plansızæ satınæ almaæ davranıĢıæ

gerçekleĢir.æ Rook,æ bahsedilenæ buæ plansızæ satınæ almaæ iĢlemiæ sırasındaæ tüketicinin,æ

içindeæ bulunduğuæ durumuæ kontrolæ altınaæ almakæ veæ durumaæ yenikæ düĢmekæ arasındaæ

hapsolduğunu eklemektedir (Rook, 1987: 191).

Dittmar veæ Druryæ (2000)‟yeæ göreæ plansızæ satınæ almaæ literatürdeæ öngörülendenæ

çokæ dahaæ fazlaæ önemeæ sahipæ biræ olgudur.æYapılanæ araĢtırmalaraæ göre,æ mağazalardanæ

yapılanæ tümæ alıĢveriĢlerinæ %39‟u,æ indirimæ mağazalarındanæ yapılanæ alıĢveriĢlerinæ

46

Ģeklindeæ gerçekleĢmektediræ (Gültekin veæ Özer,æ 2012:æ 180).æ Pironæ plansızæ satınæ almaæ

konusundaæ kapsamlıæ biræ literatüræ taramasıæ yapmıĢæ veæ plansızæ satınæ almaæ davranıĢınıæ

dörtæ temelæ unsurlaæ tanımlamıĢtır.æ Buæ tanımaæ göre,æ buæ türæ satınæ almaæ davranıĢıæ

plansızdır,æ anlıkæ kararæ vermeyeæ dayanır,æ belirliæ biræ uyaranaæ maruzæ kalmaæ sonucundaæ

ortayaæ çıkaræ veæ duygusalæ reaksiyon içerir (Ergin ve Akbay, 2011: 279).

Literatürde araĢtırmacılaræ planlanmamıĢæ satınæ almaæ ileæ plansızæ satınæ almaæ

arasındaæ farklılığınæ olduğunuæ öneæ sürmüĢtür.æPlanlanmamıĢæ alıĢveriĢlerdeæ kiĢiselæ

özellikleræ durumsalæ özellikleræ kadaræ etkiliæ değildir.æ Plansızæ alımlar,æ genellikleæ biræ

alıĢveriĢæ çevresiæ tarafındanæ tetiklenmektedir.æ Bununlaæ birlikteæ tüketicilerinæ satınæ almaæ

eğilimlerinde,æ bireyselæ farklılıklaræ önemliæ biræ göstergeæ olmaktadır.æ Verplankenæ veæ

Herabadiæ (2001)æ genelæ olarakæ plansızæ satınæ almaæ davranıĢıæ ileæ kiĢilikæ arasındaæ güçlüæ

biræ iliĢkiæ olduğunuæ ortayaæ koymuĢtur.Chenæ (2008)‟eæ göreæ plansızæ satınæ almaæ ,æ ürünæ

özellikleri,æ tüketicininæ ruhæ haliæ veæ duygusalæ durumu,æ alıĢveriĢæ yapmayaæ yönelikæ

sorumluluklar,æ paraæ veæ zamanæ yeterliliğiæ gibiæ faktörlerdenæ etkilenmektedir.æ Ayrıcaæ

plansızæ tüketimæ eğilimiæ olanæ tüketicilerinæ satınæ almaæ davranıĢları,æ durumsalæ

faktörlerdenæ veæ sosyalæ normlardanæ daæ etkilenmektedir.æ Yapılanæ biræ diğeræ araĢtırmaæ

sonucunaæ göreæ ise,æ plansızæ satınæ almaæ davranıĢı;æ „‟tüketicininæ ruhæ hali,æ kiĢiselæ kimlik,æ

yaĢ,æ bütçe,æ cinsiyet,æ kültürelæ etkileræ gibi‟‟faktörlerden etkilenmektedir (Erkmen ve

Yüksel, 2008: 687).

Rook veæ Fisher‟inæ çalıĢmasınıæ esasæ alanæ Chen (2008),plansızæ satınæ almanınæ

tamamıylaæ mantıksızæ veæ riskliæ biræ davranıĢæ olmadığını,æ çünküæ plansızæ satınæ almaæ ileæ

gerçekæ tüketimæ arasındakiæ zamanæ dilimininæ değerlendirmeæ açısındanæ dengeleyiciæ biræ

unsuræ olabileceğiniæ belirtmiĢtiræ (YaraĢ,æ 2009:æ 169).æ æ Plansızæ satınæ almaæ konusundaæ

yapılanæ çalıĢmalardaæ üzerindeæ durulanæ konulardanæ birisiæ deæ cinsiyettir.æ Yapılanæ

çalıĢmalardaæ kadınæ veæ erkekæ tüketicilerinæ satınæ almaæ kararæ aĢamasındaæ farklıæ

davranıĢlaræ sergiledikleriæ ileriæ sürülmüĢtür.æ Kadınæ tüketicilerinæ mağazalardaæ araĢtırmaæ

yaparkenæ çokæ zamanæ harcadıklarıæ veæ satınæ almaæ sıklıklarınınæ erkekæ tüketicilereæ göreæ

çokæ dahaæ yüksekæ olduğuæ belirlenmiĢtir.æ GeçmiĢtenæ günümüzeæ plansızæ satınæ almaæ ileæ

ilgiliæ birçokæ araĢtırmaæ veæ çalıĢmaæ yapılmıĢtır.æ Çabukæ veæ Zerenæ (2005),æ 2005æ yılındaæ

yaptıklarıæ çalıĢmadaæ ekonomikæ krizæ dönemindeæ plansızæ alıĢveriĢæ yapanæ tüketicilerinæ

profiliniæ çıkarmıĢlardır.æ Buæ araĢtırmanınæ sonuçlarına göre (Çabuk ve Zeren, 2005:

47

 Plansız alıĢveriĢ yapan tüketicilerin büyük çoğunluğu genç, bekar veya yeni evlidir.

 AlıĢveriĢe çıkmadan önce alıĢveriĢ listesi hazırlamazlar ve alıĢveriĢte uzun süre

geçirirler.

 AlıĢveriĢte oyalanmayı zaman kaybı olarak görmezler ve tek baĢlarına alıĢveriĢ yapmaktan hoĢlanmazlar.

 Ürünün fiyatı en önemli satın alma sebeplerinden biri olmasına karĢın, daha az fiyat karĢılaĢtırması yaparlar.

 Ayrıca kendilerini plansız alıĢveriĢ yapan biri olarak tanımlamaktan kaçınırlar. Bunun sebebi, bu tür davranıĢların toplum tarafından hoĢ karĢılanmayacağını düĢünmeleri veya bilgi eksikliği olabilir.