6
Ülke içi bölgesel gelişmişlik farkları, başta gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeler olmak üzere birçok ülkenin kalkınma yolunda karşı-laştığı en önemli sorunlardan biridir. Artan küreselleşmenin de etki-siyle bu farklar, ulusal düzeyden (bölgeler arası düzeyden) bölge içi (bölge içinde yer alan iller arası) düzeye kadar etkisini hissettirmeye başlamıştır. Küreselleşmenin de etkisiyle önemi artan ‘Yeni Bölgesel Planlama’ anlayışına uygun olarak bölgesel kalkınma politikalarının merkez tarafından belirlenerek yönetilmesi yerine, yerel aktörlerin katılımı ile ortaya konan bölgesel kalkınma stratejileri birçok ülke tarafından benimsenmiştir.
Avrupa Birliği üyeliği sürecinde ele alınan müzakere başlıklarından biri olan ‘Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu’ ko-nusunda Türkiye’de gerekli düzenlemelerin yapılması, kurumların oluşturulması ve bölgesel gelişme politikalarının AB müktesebatıyla uyumlu hale getirilmesi öngörülmüştür. Bu genel çerçeve içerisinde yapılan çalışmalar doğrultusunda kabul edilen 25.01.2006 tarih ve 5449 sayılı “Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Gö-revleri Hakkında Kanun” uyarınca, ülke genelinde 26 Düzey 2 Bölge-si’nde kalkınma ajansları kurulmaya başlanmıştır.
Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerini kapsayan TRC1 Düzey 2 Bölge-si’nde faaliyet gösteren İpekyolu Kalkınma Ajansı, bölge kaynakları-nın etkili bir şekilde kullanılmasını sağlamayı ve bölge içerisindeki gelişmişlik farklarını en aza indirgeyecek çalışmalara rehberlik etme-yi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda hazırlanan yeni dönem bölge planı dâhilinde, TRC1 Düzey 2 Bölgesi’nde gerçekleştirilmesi öngörülen kalkınma politikaları belirlenmiş, geliştirilmesi gereken öncelikli alanlar tespit edilmiş, mali ve teknik desteklere zemin oluşturacak bir çerçeve ortaya konmuştur. Yeni dönem TRC1 Bölge Planı, ülkemizin 2023 hedeflerine hizmet etmek üzere beşeri ve sos-yal sermayenin, iktisadi ve kurumsal yapılar ile rekabet üstünlüğü bulunan alanların tahlil edilmesi ve bölgede ortak kalkınma bilincini yükseltip, doğal, beşeri ve sosyal kaynakların bölge dinamizmini destekleyecek ve bölgeye azami katma değeri üretecek alanlara sevk edilmesinin sağlanması amaçlarıyla, “stratejik ve katılımcı yaklaşım”
la hazırlanmıştır.
6.1. KATILIMCILIK
Katılımcılık, 21. yüzyıl yönetişim anlayışı doğrultusunda üretilen po-litikaların ve verilen hizmet kalitesinin artırılmasını sağlamak üzere vatandaşların, sivil toplum kuruluşlarının, iş çevrelerinin ve diğer paydaşların karar alma süreçlerine dâhil edilmesi şeklinde tanım-lanmaktadır. İpekyolu Kalkınma Ajansı’nın katılımcılık anlayışı, her bireyin kendi yaşamını doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyebilecek karar alma süreçlerine dâhil edilmesi gerekliliği üzerine inşa edil-miştir. 2014-2023 TRC1 Bölge Planı hazırlık aşamalarında kamu kesimi, özel sektör, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları başta olmak üzere bölge ile bağı bulunan her birey paydaş olarak kabul edilmiş, planın hazırlık sürecinden başlayıp plan dokümanının ba-sılmasına kadar tüm aşamalarda katılımcılık ilkesine riayet edilmiş-tir. Buna göre plan hazırlık çalışmaları kapsamında öncelikli olarak paydaş analizi yapılarak katılımcılığın nasıl uygulanacağı tasarlanmış ve bu çerçevede çeşitli çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmaların başında ilçe çalıştayları organize edilmiş, Onuncu Kalkınma Planı ve Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (OKP-BGUS) çalışmaları ile böl-ge planı sürecinin temelleri atılmış ve bölböl-ge planının konu edildiği Temel Planlama İlkeleri Katılımcılık
Şekil 30
Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kurulu toplantıları düzenlenmiştir. Söz konusu çalışmalar kapsamında Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerine ilişkin hem bölge hem il hem de ilçe düzeyinde mevcut durum tespiti ve analizleri yapılmıştır. Yapılan analizler ışığında ise bölgenin po-tansiyelleri ile problem alanları tespit edilmiş ve bölgenin kalkınması adına vizyon, gelişme eksenleri, öncelikli gelişme hedef ve strateji-leri oluşturulmuştur. Bu süreçlerde, bölgede yer alan paydaşların her aşamada görüşü ve katkısı alınmıştır.
Yapılan tüm çalışmalarda, paydaşların planlama sürecini ve gerçek-leştirilen çalışmalarla neyin hedeflendiğini tam olarak kavrayabilme-leri adına basın duyuruları, resmi yazılar, e-postalar aracılığıyla bilgi verilmiş, düzenlenen toplantılar öncesinde bilgilendirme sunumları gerçekleştirilmiştir. Bölge planı süreci, ilgili tüm paydaşların plan dâhilinde karar alma süreçlerini etkileyebilecekleri birincil katılım-cılık amacı doğrultusunda tasarlanmıştır. Bu bağlamda, planlama süreci ile ilgili tüm paydaşları içeren ve paydaşların görüşlerini ra-hat bir şekilde aktarabilecekleri çeşitli platformlar oluşturulmuş ve yöntemler belirlenmiştir. Gerçekleştirilen toplantı ve çalıştaylarda, her katılımcının kendini sürece dâhil hissetmesi ve rahat bir şekilde ifade edebilmesi adına, paydaşların sürece dâhil olma seviyeleri ve
moderasyon teknikleri dikkatle belirlenmiştir. Bölge planı sürecine paydaşların etki düzeyi belirlenirken, temelleri 1969 yılında Sherry Arnstein tarafından atılan “katılım merdiveni (spektrumu)” esas alın-mıştır (Şekil 32).
Mevcut Durum Analizi
Vizyon Belirleme
Amaç, Hedef ve Strateji Belirleme
Operasyonel Program Tasarlanması Uygulama / Mali
Destek Programları
İzleme Değerlendirme
•Sorunu, alternatifleri, fırsatları ve/veya çözümleri anlaması için halka, dengeli ve nesnel bilgi sağlamak
•Analizler, alternatifler ve/veya tercihler hakkında halktan geri bildirim almak
•Süreç boyunca halkın endişe ve isteklerinin sürekli olarak anlaşılması ve dikkate alınmasını sağlamak amacıyla doğrudan halkla çalışmak
•Alternatiflerin geliştirilmesi ve tercih edilen çözümün tanımlanması da dâhil olmak üzere kararın her aşamasında halkla birlikte çalışmak
•Son kararı halka bırakmak Bilgilendirme
Yetkilendirme Danışma
Dahil Etme
İşbirliği
Planlama Süreci Nasıl Kurgulandı?
Katılımcılık Spektrumu
Şekil 31
Şekil 32
Katılımcıların her birinin eşit bilgi düzeyi, eşit ihtiyaç ve beklentile-re sahip olmasının mümkün olmadığı göz önüne alınarak bölgenin sahip olduğu ortalama insan profili ve bölge planı çalışmasının ka-rakteristiğine göre katılımcılık spektrumunun üçüncü basamağı olan
“dâhil etme” yöntemi, planlama sürecine halkın katılması bağlamın-da temel alınmıştır. Planlama sürecinde gerçekleştirilen toplantı ve çalıştaylarda, etkili bir tartışma ortamı oluşturmak, katılımcıların kendilerini rahat ifade edebilmelerini sağlamak ve olası gerginlikle-rin önüne geçmek adına kolaylaştırıcılık esasına dayalı moderasyon teknikleri kullanılmıştır.
Yukarıda ifade edildiği üzere bölge planı hazırlıklarının ilk aşamasın-da Ajansın öncelikli faaliyetlerinden biri, il ve ilçelerde bulunan üst düzey kamu kurum ve kuruluşlarının amirleri ile birebir görüşmeler organize etmek olmuştur. Söz konusu görüşmeler kapsamında, ilgi-li kurumun kalkınma adına gerçekleştirdiği tüm plan, proje, rapor, analiz dokümanları derlenmiştir. Plan hazırlık sürecinin en önemli basamaklarından bir diğeri “ilçe çalıştayları” oluşturmuştur. Bu kap-samda, bölgede bulunan 22 ilçenin tümünde ilçe çalıştayları ger-çekleştirilmiştir. İlçe çalıştayları ile sürece dâhil olma bakımından il merkezlerine nispeten dezavantajlı durumda olan bölge ilçelerinin, kendi ilçelerini ve illerini içeren söz konusu bölge planında söz sa-hibi olmaları amaçlanmıştır. “Katılımcı planlama yöntemi ile 10 yıl-lık bir bölge planı hazırlanması” amacı ile yola çıkılan çalıştaylarda, planın her aşamasında halkın görüş ve önerilerinin dikkate alınma-sı ile karar alma sürecinde halkın etkisinin en üst düzeyde olmaalınma-sı hedeflenmiştir. 19 Şubat-6 Mart 2013 tarihleri arasında 22 ilçede gerçekleştirilen çalıştaylara toplam 739 kişi katılım sağlamıştır. TRC1 Bölgesi’nde çalıştaylara en fazla katılım sağlayan ilçe 56 kişi ile Ger-ger olmuştur. En az katılım sağlayan ilçe ise 19 kişi ile Karkamış olmuştur. Düzenlenen 22 çalıştayın çıktıları konsolide edilerek TRC1 Bölge Planı’nın mevcut durum tespiti, mevcut durum analizi ve plan kısımlarına aktarılmıştır.
Planının Yönetim Kurulu onayına sunulmadan önce Ajansın danış-ma organı olan Kalkındanış-ma Kurulu’na arz edilmesi ve bu kapsamda kurul üyelerinin görüşlerinin alınması yüksek önem arz etmektedir.
Bu bağlamda, 2-3 Temmuz 2013 tarihinde “Kalkınma Kurulu Baş-kanlık Divanı Seçimi ve TRC1 Bölge Planı” gündemi ile toplanan Kalkınma Kurulu, bölge planı taslağı üzerinde görüş bildirmişler-dir. Söz konusu toplantı, valiler ve belediye başkanları olmak üzere Kalkınma Kurulu üyelerinin %80’inin katılımıyla gerçekleştirilmiştir.
Ajansın karar organı konumunda olan Yönetim Kurulu, bölge planı-nın gündeme dâhil edildiği 3 toplantı gerçekleştirmiştir. Bölge planı gündemi ile 8 Temmuz 2013 tarihinde toplanan Yönetim Kurulu’nda, TRC1 Bölge Planı (2014-2023) onaylanarak Kalkınma Bakanlığı’na gönderilmiştir.
Türkiye’de hazırlanan tüm bölgesel planlar her ne kadar Düzey 2 Böl-geleri’nin sınırları ile kısıtlanmış olsa da bölgesel planların içerdiği birçok konu, bölgeler üstü stratejiler üretilmesine ihtiyaç duymakta-dır. Bu bağlamda TRC1 Bölge Planı hazırlık sürecinde, Doğu Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerini ilgilendiren ve işbirliği gerektiren konularda yol haritası çizmek, hedefler belirlemek ve stratejiler üret-mek amacı ile komşu ajanslarla toplantılar düzenlenmiştir.
Planlama sürecinin tüm aşamalarında, gerçekleştirilecek olan faali-yetlerin internet kanalları üzerinden duyurusu yapılmış, yapılan ça-lışmaların çıktıları internet aracılığıyla paylaşılmış; böylelikle planın her aşamasında kamuoyunun bilgilendirilmesi sağlanarak şeffaf bir süreç yürütülmüştür. Bölge planı hazırlık ve uygulama süreçlerinde hizmet verecek olan “Bölge Planı İnternet Sitesi” kurularak planlama faaliyetlerinin bağımsız bir portal aracılığıyla ve daha aktif olarak ger-çekleştirilmesi sağlanmıştır. Bölge planı sürecinin her aşamasında Ajansın sosyal medya adresleri (www.twitter.com/ikaorgtr ve www.
facebook.com/İPEKYOLUKALKINMAAJANSI) aracılığıyla geniş kit-lelere bilgilendirme yapılmış ve karar alma süreçlerine dâhil olan birey sayısının artırılması hedeflenmiştir.
Son olarak, planın hazırlık sürecinde daha geniş halk kitlelerine ulaşmak adına “Bölge Planı Anketi” hazırlanarak İpekyolu Kalkınma Ajansı internet sayfasında ve sosyal medya adreslerinde yayınlan-mış, çeşitli kurumlar aracılığıyla ulaşılan e-mail listelerine iletilerek olabildiğince fazla paydaşa ulaşılması hedeflenmiştir. Ankete toplam 500 kişi katılmış olup, katılımcıların %29’unu özel sektör temsilcileri oluşturmuştur. İpekyolu Kalkınma Ajansı’nın bölge planı sürecinde en az katkı aldığı özel sektörün, bölge planı anketine en fazla katılım sağlayan kesim olması, online katılımcılığın başarısını ortaya koy-maktadır.
6.2. ŞEFFAFLIK
Şeffaflık ilkesi gereğince Ajans tarafından alınan tüm kararlar ve gerçekleştirilen faaliyetler zamanında, doğru ve eksiksiz biçimde kamuoyuna duyurulmuş ve paydaşlar ilgili bilgilere kolayca erişebil-miştir. Şeffaflık ilkesinin uygulanması amacıyla bölge planı hazırlık sürecinde ilgili tüm paydaşlara resmi yazı, e-mail, yazılı ve görsel basın ve Ajans web sitesi aracılığıyla ulaşılmış ve paydaşların sürece dâhil edilmesiyle birlikte, bölge planlama sürecine olan güvenin ar-tırılması amaçlanmıştır.
6.3. SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
Sürdürülebilir kalkınma hedefi esas alınarak hazırlanan bölge pla-nında ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel olmak üzere topyekûn kalkınma ilkesi benimsenmiştir. Bu plan kapsamında kaynakların
kullanımı, sürdürülebilirlik ilkesi ışığında gelecek nesiller düşünü-lerek planlanmıştır.
6.4. EŞİTLİK VE SOSYAL İÇERME
Eşitlik ve sosyal içerme ilkesi ile bütün paydaşların kaynaklardan ve hizmetlerden eşit olarak faydalanabilmesi esas alınmıştır. Bu ilke kapsamında paydaşların kadın, genç, yaşlı, engelli olmaları; eğitim seviyesi, etnik köken, dini inanç gibi farklı sosyo-kültürel yapıya sa-hip olmaları nedeniyle oluşabilecek sosyal dışlanma ortadan kaldırı-larak bütün bireylerin bölgesel kalkınmada yer alması ve bu süreçten eşit olarak faydalanması hedeflenmektedir.
Yukarıdaki temel planlama ilkeleri kapsamında hazırlanan TRC1 Böl-ge Planı, 2023 yılı hedef alınarak Gaziantep, Adıyaman ve Kilis il sınırlarının tamamını kapsayacak şekilde, ulusal ve bölgesel düzeyde belirlenen kalkınma politikaları çerçevesinde, bölgesel gelişme he-deflerinin oluşturulmasını ve bu hedeflere ulaşılmasına yönelik stra-tejilerin belirlenmesini ve böylece sürdürülebilir bölgesel kalkınmayı amaçlamaktadır.