Performans kurumun belirlediği hedeflere ulaşma derecesini ve işgörenlerin katkısını değerlendirmek için bir ölçüt olarak ele alınmaktadır. Ayrıca çalışanların gösterdiği performansın toplamı ise o kurumun toplam performansını ortaya koymaktadır. Ortaya çıkan performansın çok boyutlu olduğu söylenebilir. Uygulama alanı ve teori açısından ele alındığında iki tür performanstan bahsedilmektedir. Bunlar görev performansı ve bağlamsal performanstır (Bağcı ve Bursalı, 2015: 75). Bu performans türlerinden aşağıda bahsedilmektedir.
2.8.1. Görev Performansı
Göreve ilişkin performans, görev dahilinde önceden belirlenen şartları kapsayacak şekilde, görevin ifa edilmesi ve hedefin gerçekleştirilmesi için ortaya konulan hizmetleri ifade etmektedir. Görev performansı işin uzmanlık ve meslek alanlarıyla ilgili olduğu belirtilmektedir. Başka bir tanıma göre ise görev performansı, bir işi başka işlerden ayıran, işin sabit görev ve sorumluluklarını ortaya koymaktadır. İşgörenlerin sahip olduğu mesleki yetkinlik, uygun fiziki ortam, belirli görev tanımı ve ahlaki özellikler görev performansının yüksek olmasını etkileyen önemli unsurlar olarak tanımlanabilir (Bağcı ve Bursalı, 2015: 75).
63
Görev performansı resmi olarak iş tanımında yer alan faaliyetlerin tamamlanmasına ilişkin performanstır. Görev performansı yapılması gereken işlere karşı sorumlulukları ifade eder ve işlerin görevleri değişim göstermektedir (Onay, 2011:590). Dolayısıyla görev performansı bir işin tüm faaliyet alanlarını kapsar ve işler arasında içerik anlamında farklılıklar oluşmaktadır (Polatcı, 2014: 116).
Görev performansı, örgütün yapısına etki eden faaliyetlere teknolojik yardım etmek veya materyal ya da hizmet üretmek nedeniyle destek sağlayan iş sorumlulukları kapsamında çalışanların sergiledikleri faaliyetler olarak belirtilmektedir (Özdevecioğlu ve Kanıgür, 2009: 60). Bu tanıma ek olarak ise, görev performansının iki türü bulunmaktadır. Bunlar; 1. Teknik-idari görev performansı ve 2. liderlik görev performansıdır. Teknik-idari görev performansı: liderlik kontrolü dışında kalan (evrak işleri, planlama, kalite kontrolü vb.) görevleri kapsamaktadır. Yöneticiliğin kapsadığı görevler dışında kalan alt kademede çalışanların görevleri, teknik-idari görev performansı kapsamında değerlendirilmektedir. Liderlik görev performansı
ise; yönetme, astları değerlendirmek gibi insanların kurdukları ilişkileri ve insanları
idare eden görevleri belirtmektedir (Ünlü ve Yürür, 2011: 184-185).
Bazı benzer özellikleri olsa da görev performansı amaçları gerçekleştirmeye yönlendirmesi, rehberlik ve güdülemeye önem vermesiyle bağlamsal performanstan ayrılmaktadır. Bağlamsal performans özellikle moralleri yükseltme ve bireysel ilgiler üzerinde durmaktadır (Özdevecioğlu ve Kanıgür, 2009: 61). Özetle görev performansı önceden belirlenen görevlerin yerine getirilmesi anlamına gelmektedir. Görev performansında sabit görevler ve sorumluluklar vardır. Çalışanlar sahip olduğu uzmanlık alanları, tanımlanmış görevler ve çalışma koşulları görev performansının yüksek olmasında etkili olmaktadır.
2.8.2. Bağlamsal Performans
Bağlamsal performans (vatandaşlık performansı), çalışma ortamının iklimine ve kültürünün dönüşmesine katkı sağlayan davranışları ifade etmektedir. Bağlamsal performans davranışlarına, ekstra çalışma için gönüllü olma, iş arkadaşlarıyla iş birliği yapma, örgütün kurallarına uyma ve destekleme örnek olarak gösterilebilir. Bağlamsal performans, örgütün ana faaliyetleriyle doğrudan değil, fakat görevin
64
yerine getirilmesi için dolaylı olarak destek vermektedir. Örgütte resmi olmayan işleri yerine getirmek için gönüllü olmak, bireysel yapısına uygun olmayan işler için örgütün kurallarına uygun hareket etmek ve örgütsel hedeflerin kabul edilmesi davranışlarını içermektedir. Bağlamsal performans, grup başarısı için önemlidir çünkü örgütsel işin yerine getirilmesinde sosyal davranışları destekleyen kişiler arası davranışları kapsamaktadır (Özdevecioğlu ve Kanıgür, 2009: 61).
Bağlamsal performans örgütle ilgili faaliyetlerin yerine getirildiği, çalışanların sosyal ve psikolojik davranışlarını destekleyen yapı olarak ifade edilmektedir. Aynı zamanda bağlamsal performans örgüt içinde fazla çalışma için gönüllülük, başkalarıyla iş birliği yapma, diğer çalışanlara yardım etme, örgütü koruma ve destekleme, isteğe bağlı faaliyetlere katılım gibi faaliyetleri ele almaktadır (Bağcı ve Bursalı, 2015: 75).
Literatürde bağlamsal performans için vatandaşlık performansı ve kurumsal performans gibi ifadeler kullanılmıştır. Vatandaşlık performansı olarak isimlendirilmesinin sebebi, iş tanımında olmayan, gönüllülüğün esas olduğu davranışları içermesidir. Ayrıca örgütsel vatandaşlık davranışı kendiliğinden gerçekleşmekte olup karşılık beklenmemektedir (Özdevecioğlu ve Kanıgür, 2009:61). Bağlamsal performans iş tanımında yer almayan, kurumun psikolojik ve sosyal çalışma ortamına katkısı olan, genel olarak kurumdaki tüm işlere katkı sağlayan istekli ve gönüllü davranışlardır (Onay, 2011: 590).
Bir başka ifadeyle bağlamsal performans, örgütün görev tanımları içinde yer almayıp aynı zamanda görev performansını desteklemektedir. Bağlamsal performans kavramında çalışanların kişilik özellikleri ve niyetleri belirleyici olmaktadır (Özdevecioğlu ve Kanıgür, 2009: 62). Diğer bir şekilde bağlamsal performans ise, örgütte merkezi görevlerin yerine getirilmesinin yanı sora, iş ortamında organizasyonlara ve sosyal çalışmalarına katkı sağlamaktadır. Ayrıca çalışanların gösterdikleri faaliyetler, bağlamsal performansa göre örgütler için önemli bir özelliğe sahiptir (Ünlü ve Yürür, 2011: 185).
65
Bağlamsal performans, çalışanların örgütün yapısını, kurallarını ve işleyişi hakkında bilgili olması, örgütün kurallarına kendi görüşlerine ters düşse bile yerine getirmesi, diğer çalışanlara yardım etmesi, örgütün faaliyetlerine katkıda bulunması ve işlerin daha hızlı ve zamanında yerine getirilmesi için gösterdiği davranışlardır (Onay, 2011: 590).
Bağlamsal performans (1) kişilerarası kolaylaştırıcılık ve (2) işe adanma olmak üzere iki farklı boyutta ele alınmaktadır: Kişilerarası kolaylaştırıcılık; iş arkadaşlarının performanslarına destek veren, hoş görüşlü, anlayışlı, işbirliği yapmaya yatkın, yardımsever faaliyetlerden oluşmaktadır. İşe adanma ise; çalışanın içsel motive olmuş bir şekilde, daha fazla emek harcama, görev alma, daha fazla çalışma ve kurallarla belirlenen amaçlara ulaşmak için gösterilen emeği kapsamaktadır (Ünlü ve Yürür, 2011: 185).
Özet olarak ise; görev performansı direk görevin verimli ve etkili bir şekilde yapılması işin sadece göreve odaklanırken, bağlamsal performans ise göreve etki edebilecek olguları yani çalışma ortamını, sosyal ortamları, kişiler arası ilişkileri, yardımlaşmayı, birbirlerine destek olma gibi iş açısından önemli olan kriterleri gönüllülük kavramıyla ele alarak iş açısından başarıya ulaşmayı hedeflemektedir. Görev ve bağlamsal performans iş anlamında birbirini destekler nitelikte olsa da uygulama açısından birbirinden ayrılmaktadır.