Lider-üye etkileşimi, lider ile üyeler arasındaki etkileşimin kalitesinin her bir işgörende farklı düzey ve şekilde oluşmasını sağlamakta, kurum içinde başta işgörenlerin performans, algı, tutum ve davranışlarını etkileyen bir kavram olarak ele alınmaktadır (Atılmış, 2016: 43).
Lider-üye etkileşimi ile iş tatmini arasında anlamlı pozitif yönlü bir ilişki olduğunu söylemek mümkündür. Yöneticilerin, üyelerin verilen görevleri yerine getirmesinde
69
etkisi büyüktür. Ast ve üst arasındaki kişilik benzerlikleri arttıkça, lider-üye etkileşiminin kalitesi de artmaktadır. Bu durum da astların kendi yetenek ve performanslarına uygun işlerde görev alma seviyesini artırır. Astların da bu sayede iş tatminleri artmaktadır. Düşük seviyede yaşanan etkileşim sonucu üstler, astlarını iyi tanıyamaz ve astların yeteneklerine uymayan görevler almasına neden olur. Oluşan bu durumda iş tatminsizliği ile artmaktadır. Aynı zamanda yüksek kaliteli etkileşim oluşturulduğunda, işle ilgili konularda üstler astlarını destekler, ast üstünden gerekli bilgileri ve geribildirimleri alacağından, iş tatmini yüksek olmaktadır (Gökalp vd., 2015: 50).
Lider-üye etkileşiminin düşük nitelikli olması, işten sağlanacak yararlar ve kariyer gelişimi açısından üyeleri zayıf duruma düşürmektedir. Düşük nitelikli ilişkilerde, üyelerin lidere ulaşma güçlüğü, sahip oldukları kaynakların azlığı ve edinilen bilgilerin kısıtlı olması iş tatminsizliğini artırmaktadır (Akkaya, 2015: 42).
Lider-üye etkileşiminde, liderlerin işgörenlerine sunduğu ödül ve imkanlar işgörenlerde iş tatmininin de yükselmesine yol açacaktır. Birçok araştırmaya göre, lider-üye etkileşimi ile iş tatmini arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. Yapılan bu çalışmaların çoğunda iş tatmininin bilişsel boyutu ele alınmış ve çalışanların işlerine karşı gösterdiği duygusal tepkiler göz ardı edilmiştir. İş tatmini hem bilişsel, hem de duygusal boyutuyla ele alındığında, lider-üye etkileşimi ile iş tatmini arasında pozitif yönlü bir ilişki beklenmektedir (Erdoğan ve Rofcanin, 2013: 456).
Lider-üye etkileşim modeline göre, liderleri ile üst düzey ilişki kuran üyeler, liderleriyle alt düzey ilişki kuran üyeler ile karşılaştırıldığında daha fazla sorumluluk sahibi olacaklar, işle ilgili daha çok bilgi ve kaynak sahibi olacaklardır. Yani liderleriyle üst düzey ilişki kuran üyeler, daha fazla iş tatmini elde etme eğiliminde olacaklardır. Lider-üye etkileşimi ile iş tatmini arasındaki ilişkiyi araştıran az sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalara göre, lider ile üyeler arasındaki üst düzey kaliteli etkileşimin üyelerin iş tatmini üzerinde etkili olduğu sonucuna varılmıştır (Özutku, 2007: 84). Literatürde lider-üye etkileşimi ve iş tatmini arasındaki ilişkiyi açıklar özellikte yapılan araştırma sonuçları da bulunmaktadır. Pascale (1993),
70
Hollanda’da 1147 hemşireyi kapsayan yaptığı çalışmada lider-üye etkileşimin niteliği ile hemşirelerin iş tatmini arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğunu ortaya koymuşlardır. Janssen ve Yperen (2004) Hollanda'da enerji arz eden bir firmanın birimlerinde bulunan 170 çalışanı kapsayan çalışmalarında lider üye etkileşiminin yüksek nitelikli olmasının iş tatmini ve performansı yüksek düzeyde etkilediği sonucuna ulaşmışlardır (Özutku, 2007: 84).
Sonuç olarak, lider-üye etkileşimi ve iş tatmini arasında bir ilişkinin varlığı söz konusudur. Çalışanlar ile işin özellikleri arasında uyumun olması iş tatminini artırmaktadır. Aynı şekilde çalışanlar ile yöneticiler arasındaki benzerlikler, lider- üye arasında yaşanan etkileşim, liderlerin sunduğu ödül ve terfi sistemleri çalışanların iş tatminini daha fazla artırmaktadır. Liderlerin güvenlerini kazanarak daha önemli işlerde çalışılması, daha fazla sorumluluk alınması ve geri bildirimlerle çalışanların desteklenmesi de iş tatminini artırmaktadır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
LİDER ÜYE ETKİLEŞİMİNİN GÖREV VE BAĞLAMSAL
PERFORMANS ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİ BELİRLEMEDE İŞ
TATMİNİNİN ARACI ROLÜNÜ ORTAYA KOYMAYA
YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA
Çalışmanın bu bölümünde, araştırmanın amacı ve önemi, araştırmanın modeli ve hipotezleri, araştırmada kullanılan istatistiksel yöntemler, verilerin analiz edilmesi, araştırmada kullanılan ölçekler ve güvenirlikleri ile hipotezlerin test edildiği alt başlıklardan oluşmaktadır.
3.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi
Günümüzde kurumlar gösterdikleri başarılarda insan faktörünün etkisinin olduğunun önemini daha iyi kavramaya başlamışlardır. Bu durum da insanın önemini ve değerini artırmıştır. Kurumlar kaliteli iş gücünü elde edebilmek için, çalışanlarının işinden mutlu olması ve doyuma ulaşması için, yöneticilere ve çalıştığı kuruma güvenmesi büyük önem taşımaktadır (Köy, 2011: 63).
Lider ve çalışanlar arasındaki etkileşim, birbirlerine karşı sundukları yararlar sayesinde olumlu bir şekilde devam etmektedir. Lider-üye etkileşim modeli, gerçekleşen süreçte lider ile çalışanlar arasında yaşanan ilişkilerin kalitesi üzerinde durmaktadır.
72
Lider-üye arasında kurulan iletişim ve benzer özelliklerin olması lider ile üye arasındaki etkileşimi artırmaktadır. Bu nedenle çalışanlar daha iyi tanınacağı ve yeteneklerine uygun işlerde görev verileceğinden iş tatmin düzeyleri de yüksek olacaktır. Lider-üye arasındaki etkileşim düzeyinin yüksek olması iş tatminini artıracağı gibi performans düzeylerini de artırmaktadır. Bu kavramlar ile lider-üye etkileşimi arasında pozitif yönde bir ilişkinin varlığından söz edilmektedir.
Bu çerçevede yapılan bu araştırmanın temel amacı; lider-üye etkileşiminin görev ve bağlamsal performans üzerindeki etkisinde iş tatmininin aracı rolünü tespit etmek ve aralarındaki ilişkiyi ilkokullarda görev yapan öğretmenlerden elde edilen veriler vasıtasıyla ortaya koymaktır.
Literatürde lider-üye etkileşiminin iş tatminine ve lider-üye etkileşiminin performansa etkisini araştıran (Akkaya, 2015; Özutku, 2007; Cerit, 2012; Turgut, Tokmak ve Ateş, 2015; Atılmış, 2016) çalışmalara rastlanırken, bu üç değişkenin birlikte ele alındığı çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışma lider-üye etkileşiminin görev ve bağlamsal performansa etkisinde iş tatmininin aracı rolünü ortaya koymaktadır. Araştırmanın bu yönüyle literatüre katkı sağlaması beklenmektedir.