Performans denetiminin amacı, esas itibariyle kamu kaynaklarının parasal değerlerine uygun olarak harcanıp harcanmadığını objektif olarak incelenip değerlendirilmesidir. İNTOSAİ performans denetimi amaçlarını97;
- Kamu mali yönetimlerinin geliştirilmesi yollarının saptanması,
- Yasama organına, kamuoyuna gelirler, giderler ve kaynakların yönetimi konusunda tarafsız ve güvenilir bilgiler sunarak kamu sektöründe karar verme sürecinin geliştirilmesi,
- Yönetimin kendi performansını değerlendirmeye teşvik edilmesi, - Sorumluluk zincirinin yaygınlaştırılması, şeklinde sıralamıştır.
Performans denetiminin amaçları; kaynak kullanımında etkinliği, verimliliği ve tutumluluğu sağlamak, kurumsal amaç ve hedeflere ulaşılmasına katkıda bulunmak, performans hesap verme sorumluluğunu geliştirmek, performansın geliştirilmesini temin etmek, idari ve mali reformları teşvik etmek ve performans bilgisi sağlamak, yönetimin kalitesini arttırmak olarak sayılabilir98. Bu amaçlar söyle sıralanabilir:
Performans denetiminin ilk amacı performans hesap verme sorumluluğunu geliştirmektir99. Parlamento/siyasiler/bakanlar ile kurumların yöneticileri/atanmışlar/
bürokratlar arasında bir hesap verme ilişkisi bulunmaktadır. Bazı ülkelerde bu hesap verme sorumluluğu ilişkisi performans sözleşmesiyle düzenlenmektedir. Performans denetimleri ile kurumların, yöneticilerin kaynak kullanımına ilişkin uygulamaları incelenir, değerlendirilir ve sonuçta yetkili mercilere raporlanır. Böylece, hesap verme sorumluluğunun geliştirilmesine katkı yapılır.
Performans denetiminin ikinci amacı performansın geliştirilmesini sağlamaktır. Performans denetimleri ile elde edilen bilgiler daha ileri düzeyde performans için teşvik edici bir unsur ve göstergedir. Performans denetimi ile performansa ilişkin temel sorunlar, düşük performansın nedenleri gibi unsurlar
97KUBALI; a.g.e., s. 31.
98Ekrem CANDAN; Türk Bütçe Sisteminde Performans Denetimi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2006, s. 61.
40
üzerinde durulur ve performansın geliştirilmesi amaçlanarak denetlenen kuruma ve yetkili mercilere tavsiyelerde bulunulur100.Genel olarak denetim için ifade edildiği üzere performans denetimleri de denetlenen kurumlarda ve umumi manada kamuda idari ve mali reformların yapılmasına katkı yapar. Denetim sonuçları çerçevesinde yapılan tavsiyeler ve geliştirilen somut öneriler yöneticiler ve yetkili merciler bakımdan önemli bir bilgi kaynağıdır. Kurumların, faaliyetlerin, programların ve projelerin varlık nedenleri, biçimleri, kapsamı gibi konular tartışılır ve bu konuda yeniden yapılanmaya gidilmesinde etkin bir işlev üstlenilir.
Performans denetiminin bir diğer amacı da, yasama organına, yöneticilere, kamuoyuna, topluma, yetkili mercilere ve ilgililere bağımsız, objektif bir yaklaşımla bilgi sağlamaktır. Ayrıca, denetim bu konuda güvence sağlar. Öte yandan, sağlanan performans bilgileri ile idarelerde kararların performansa dayalı olarak alınmasına ve yönetimin karar süreçlerinin geliştirilmesine katkı yapar101.
Bazı kaynaklarda, performans denetiminin başlıca iki amacının olduğu ifade edilmekte olup; bunlardan birincisi, kaynakların kullanımı ve yönetimi konusunda tarafsız ve bağımsız bilgi vermek, önerilerde bulunmak ve teminat sağlamak; ikincisi ise, harcanan paralardan en fazla verim alma yolları ile denetlenen kurumu sistemlerini ve kontrollerini geliştirmek üzere gerekli önlemleri almaya teşvik etmektir102.
Performans denetimi, hem etkinliği olmayan ve savurganca yapılan harcamaların önlenmesinde hem de kamu gelirinin belirli kademelerinde artış sağlanmasında başarılı sonuçlara ulaşmanın bir yöntemi olarak uluslararası mesleki örgütler, bunlar tarafından yayımlanan denetim standartları ve denetim rehberlerinde gerçekleştirilmesi (düzenlilik denetimiyle eşit derecede) önemle vurgulanan bir denetim türüdür103. Performans denetimi tanımında yer alan unsurlar çerçevesinde,
bu denetimin genel özellikleri söyle sıralanabilir104:
100 DEMİRBAS; a.g.m., s. 70. 101DEMİRBAS; a.g.m., s. 72.
102KUBALI; Performans Denetimi Kavram,İlkeler, s. 31.
103Baran ÖZEREN ve Cem Suat ARAL (çev.), Polonya Yüksek Denetim Kurumu, Avrupa Birliğiyle
Entegrasyon Bağlamında Yüksek Denetimi Kurumlarının isleyişiyle ilgili Tavsiyeler, Ankara:
41
- Performans denetimi, faaliyetlerin verimlilik, etkinlik ve tutumluluk ilkelerine göre yönetilip yönetilmediğini inceler. Bu ilkeler çerçevesinde yapılacak değerlendirmeler aynı zamanda yönetimin performansının da denetlenmesi ve değerlendirilmesi manasına gelir. Çünkü faaliyetlerin yürütülmesinde, kaynak kullanımında söz konusu ilkelere uyulması yönetimin sorumluluğundadır.- Performans denetimi, bir kurumu, programı, faaliyeti veya projeyi kısmen veya tamamen konu edinebilir. Bu anlamda, kurum, birim veya konu bazlı denetimler gerçekleştirilebilir. Denetimlerde üzerinde durulacak unsurlar denetim konusuna göre değişiklik gösterebilmekle birlikte, genel olarak, yapılan incelemelerde, yetki alanı, organizasyon yapısı, program yapısı ve kurgusu, iç kontrol sistemleri, çevresel faktörler, iş süreçleri, yönetim bilgi sistemleri, karar alma süreçleri gibi hususlar üzerinde durulur.
- Performans denetimlerinin sonuçları yargısal bir kararla sonuçlanmaz. Bu denetimlerin amacı denetlenen kurum veya faaliyetlerle ilgili olarak yöneticileri, görevlilerini yargısal sorumluluğunu ortaya koymak değildir.
- Performans denetimi, iktisat, siyaset bilimi, kamu maliyesi, bütçe, işletme yönetimi, kamu yönetimi, idare hukuku gibi birçok bilim dalından yararlandığından disiplinler arası bir alandır. Farklı alanlardaki uzmanlardan istifade edilir.
- Performans denetimi geniş kapsamlı bir denetim türüdür. Bu denetim Sayıştay’lar tarafından yerine getirilebileceği gibi idarelerin iç denetim birimleri tarafından ifa edilebilir. Ayrıca mahalli idarelerde de performans denetimleri yapılabilir.
-Performans denetimi geleceğe matuf olup, yapıcı bir nitelik taşır. Bu nedenle, kötü uygulama örneklerini ifşa etmekten çok tutumlu, verimli ve etkin kaynak kullanımını güvence altına alacak sistemlerin kurulmasını ve geliştirilmesini ön plana alır. Bu yönde tavsiyelerde bulunur ve katkı sağlar.
yayımlanan “Recommendations cencerning the Punctioningi of Supreme Audit instituions in the CEntext of European inetgration” adlı kitapçığın çevirisidir.
42
- Performans denetimi mali ve mali olmayan verileri kullanır.- Performans denetimi münhasıran dış denetçilerin (Sayıştay) yapabileceği bir denetim değildir. İç denetçiler ve diğer denetim elemanları tarafından da icra edilebilir.
- Performans denetimi geleneksel denetim uygulamalarından farklı olarak bu konuda ayrı bir uzmanlık gerektirir.
-Denetlenen ile denetleyen arasındaki ilişkinin niteliği teftiş ve geleneksel denetimlerdeki gibi değildir. Karşılıklı saygı ve güven esasına dayanan daha esnek bir ilişki hâkimdir.
- Performans denetimi karmaşık, zaman alıcı ve yoğun çalışmayı gerektiren yüksek maliyetli bir denetimdir. Ancak maliyet fayda karsılaştırması yapıldığında çoğu zaman sağlanan faydaların maliyetlerin çok üzerinde olduğu görülür.
Ayrıca, geleneksel denetimin, kanıt, belge, nesnel güvenilirlik, rapor verme ve bağımsızlık gibi genel kabul gören standartları performans denetimi içinde aynı ölçüde geçerlidir105. Diğer yandan, denetim kanıtlarının uygunluk, doğruluk, yeterlik,
geçerlik, güvenilirlik ve yerindeliği gibi genel kabul gören özellikleri performans denetimi için de uygulanır106.