Perakendeciliğin Tarihi GeliĢimi

Perakendecilerin uzun zaman boyunca imalatçıların etkisi altında kalması onları devamlı ikinci plana itmiĢtir. DeğiĢen birçok değer ile birlikte; tüketiciler de bu durumdan etkilenmiĢler ve konuyla ilgili önemli değiĢikliklerin oluĢmasına öncülük etmiĢlerdir. Üreticiler mamullerini satmak için perakendeciliğin geliĢmesine destek olmuĢlardır. Ticaret olgusu, insanlık kadar eskidir. DeğiĢik coğrafyalardaki insanlar ellerinde bulunan malları takasla değiĢmeye baĢlamalarıyla ticarette baĢlamıĢtır. Cumhuriyetin ilanının ilk zamanlarında, yabancı ekonomiler ile iliĢkilerin zayıflığı ve merkezin gıda dağıtımında olması, perakendecilik sektörünün uç noktalara gelmesine sebep olmuĢtur. Merkez yapılanmalarının çözümsüzlüğüyle beraber var olan idareler çeĢitli yöntemlere baĢvurmak zorunda kalmıĢlardır. 1913 yılında Ġstanbul‘da kurulmuĢ olan, kısa süre zamanda kapatılan tüketim kooperatifleriyle birlikte ilk adım atılmıĢ olmuĢtur. 1936 ‗da çıkarılan bir kanun ile tüketim maddelerinin fiyatlarının kontrolüne iliĢkin genelge yayınlanmıĢ ve devletin kontrolüyle fiyatların düĢük tutulmasına çalıĢılmıĢtır. (Arsan, 2007: 20).

Tarih içerisinde kervan yolları ile ticaretle uğraĢan medeniyetler bulunmaktadır. Hatta ticaretin geliĢtiği toplumlar; bulundukları dönemlerin medeniyeti temsili olmuĢlardır. ġehirler içerisinde bulunan pazar yerleri ile kervan yolları üzerindeki yerlere kurulan çarĢılar ticaret için özelikle geliĢmesi açısından önemli katkıda bulunmuĢlardır. Perakendeciliğin baĢlangıcı olarak 19. Yüzyılı 20. Yüzyıla bağlayan yıllar ve 20. Yüzyılın ilk zamanları kabul edilir. Ġlk olarak her çeĢit ticari malların satıĢının yapıldığı perakendecilik sektöründe pazarlar hâkimdi. Yıllar geçtikçe pazar alanında uzmanlaĢan marketler artmaya baĢlamıĢtır (MEGEP, 2008: 13). Bu dönemlerde genellikle bölümü olan mağazalar açılmıĢtır. Dönemlerin karakteristik nitelikleri ürünün büyük sergilerde sergilenmesi ile fiyatların düĢürülerek satıĢa sunulmasıdır. 20.yy‘ın baĢlarında ise zincir mağazaları

oluĢturulmuĢtur. Zincir mağazaların temeli 1860‘larda kooperatifçilik hareketleri olmuĢtur (Cengiz ve Özden, 2007).

Bilgilerin üretimi ile kullanım süreçlerinde meydana gelen değiĢiklikle birlikte önem kazanan perakendecilikte de yeni yapılanmalar olmuĢtur. KüreselleĢme, ülkeler arasında siyasal, sosyal ve ekonomik iliĢkilerin geliĢiminin yanında çeĢitli kültür ve toplumların beklenti ve inançlarının tanınması ile uluslararası iliĢkiler de oluĢan yoğunlaĢmayı beraberinde getirmiĢtir. Bunlar pratik uygulamalarda verimliliği yanında ve rakiplerden farklılaĢabilmeyi gerektirir (Pala ve Saygı, 2004: 10). Perakendecilikteki geliĢmeleri Ģekillendiren etmenleri altı grupta toplanabilir (Biçkes ve Kaplan, 2002: 23):

 Demografik Etmenler: Mevcut nüfus, kentleĢme seviyesi, nüfus artıĢ hızı gibi.

 Ekonomik Etmenler: Milli gelir ile harcanabilir gelir seviĢesindeki artıĢ, mal ve hizmetlerin çeĢitliliği, kitlesel üretime geçiĢ, kitlesel pazar oluĢumu gibi.  Teknolojik etmenler: Özel ve toplu ulaĢımların geliĢimi, soğutma araçları ile

teknolojideki geliĢmeler, ambalajlama ve imalat yöntem ve tekniklerinde geliĢmeler gibi.

 Kültürel, sosyal ve psikolojik etmenler: ÇalıĢma yaĢamındaki değiĢimler ile çalıĢan kadın sayısındaki artıĢlar, kültür ile eğitim seviyelerinin yükselmesi gibi.

 Bilimsel Etmenler: Yönetim ve iĢletmeciler bilimindeki geliĢmeler, matematiksel ve istatistiksel yöntemlerdeki yaĢanan geliĢmeler, bilgisayar kullanımlarında ve uygulama alanlarını yaygınlaĢması gibi.

 Politik ve Hukuki Çevre Etmenler: Özendirici yasalar ile düzenlemeler gibi. Geçen yıllara bakıldığında yine her türlü ticari ürünün satıldığı fakat büyük olan mağazalar yer almıĢtır. Perakendecilikte ileriye gitmiĢ ülkelerin bu alandaki rekabeti büyük alanlara ulaĢmıĢ ve uzmanlaĢmıĢ mağazalarda dönüĢ baĢlamıĢtır. Fakat bu uzmanlaĢma büyük olarak kendini kanıtlamaya baĢlamıĢtır. Geçtiğimiz

1960'lı yıllarda pazara girmeye baĢlayan hipermarketlerin yirmi yıl içerisinde olgunluğa ulaĢmıĢ gözükmektedir. Amerika'da 1930'lar da pazarda görülmeye baĢlamıĢ faaliyetler, süpermarketler otuzbeĢ yıl içerisinde büyüklüğe ulaĢmıĢlardır. Avrupa bazında bakıldığında değiĢkenlikler görülmektedir. Ġtalya'da baĢlama aĢamasında hipermarketlerin Ġspanya'da geliĢme, Almanya, Fransa ve Belçika'da ise olgunluk aĢamasındadır. Güncel bir zincir market olan indirim mağazaları Fransa'da ise büyüme aĢamasında, Hollanda ve Almanya'da da olgunluk seviyesine gelmiĢtir. Perakende pazarı Güney Avrupa ve kuzey Avrupa ülkelerinde de değiĢkenlikler göstermektedir. Geleneksel aile bireylerinin hâkim olduğu Portekiz ve Yunanistan'da ise perakendecilik alanı, son yıllarda pazara giren hipermarketlerin dıĢında kalan teknoloji kullanımında, modern marketçilik yöntemlerinden dolayı geliĢememiĢ ve uzak kalmıĢtır.

Avrupa ülkelerinde ise perakendeciliğine bakıldığında, Ġspanya ve Ġtalya‘ da ise perakendeciliğinin geçiĢ dönemi yaĢadığı görülmektedir. Büyük perakendeciliğinin geleneksel küçük perakendecilikler ile paralel yürüdüğü görülmektedir. Kuzey de ki ülkelere baktığımızda Fransa, Lüksemburg, Danimarka ve Hollanda'da ürün fazlalığının getirdiği çeĢitlilik çok olan üretici ve iletiĢimleri geliĢmiĢ, teknoloji kullanımında ise daha çok baĢarılı olması büyük perakendecilerin dikkat çekmektedir. (ĠTKĠB, 2013: 8-9) Perakendeciliğin Avrupa'da yaygın ve baĢarılı olduğu ülkeler Ġngiltere ve Almanya‘dır. Bu ülkelerde ise perakendecilik sektörünün satıĢ kârı Portekiz veya Yunanistan‘ın perakendecilik sektörü kârının sekiz katı, Avrupa ortalamasının iki katı kadar. Genel de ise Avrupa pazarında küçük pay sahibi perakendecilik gitgide azalmaktadır. Bunun yanı sıra Hipermarketler, zincir marketler, büyük perakendeciler karĢısında yoğun bir rekabet bulunmakta.

BaĢlangıç olarak amacı üretmek olan Ģirketler zaman içinde yerlerini satıĢa, ürüne, toplumun değerlerine pazarlamaya ve müĢteriye yönelik ilgi gösteren iĢletmelere kalmıĢtır ya da kendileri de bu Ģekle dönüĢmüĢlerdir. Mağazalar, müĢterilerine hizmet ve malın değiĢik oranlarda bileĢimini sağlayan ürünler sunmaktadırlar. MüĢteriler mağaza hakkında karar verirken bazı zamanda satılan malları özellikleri alarak onları değerlendirmekte, kimi zaman ise satıĢ elemanlarına

ve davranıĢlarına mağaza hakkında bilgi vermektedirler. Yapılan analizler mağaza yönetimin alıcıların mağazada görevli personelin mağazanın baĢarısında birinci derecede rolü ortaya çıkarmıĢtır (Torlak ve Özdemir, 1999: 196).