2011 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla 2010 yılı sonuna göre, Net Dış Varlıklar yaklaşık 8,7 milyar dolar artarken, İç Döviz Yükümlülükleri de 5,9 milyar dolar artmıştır. Varlık ve yükümlülük kalemlerinde görülen bu gelişme neticesinde Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu aynı dönemde 2,8 milyar dolar artarak 53,1 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde Merkez Bankası Net Rezervleri 6,8 milyar dolar artarak 87 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir.
Tablo 19: Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu*
(Milyon Dolar)
2008 2009 2010 2011
Aralık Aralık Aralık Temmuz Ağustos Eylül
Net Döviz Pozisyonu 36.300,60 37.271,80 50.277,50 56.219,27 55.311,52 53.118,25 - Net Dış Varlıklar 60.509,40 61.431,30 74.108,80 86.781,70 83.016,06 82.853,83 Net Rezervler 69.541,80 70.237,30 80.211,70 92.531,51 88.577,56 87.048,39 KMDTH ve SDMH(-)** 13.582,50 12.888,80 11.344,80 11.305,91 9.276,43 9.078,16
Diğer 4.550,10 4.082,80 5.241,90 5.556,10 -70,77 -97,89
- İç Döviz Yükümlülükleri 24.208,90 24.159,50 23.831,40 30.562,43 27.704,54 29.735,58 Döviz Olarak Takip Olunan Mev. 10.405,70 10.562,20 4.850,40 5.787,14 4.643,34 3.964,50 Hazine Mevduatı 7.951,70 8.739,80 4.444,20 5.148,07 4.166,43 3.494,37 Bankaların Döviz Mevduatı 13.803,20 13.597,30 18.980,90 24.775,29 23.061,19 25.771,07 Kaynak: TCMB günlük vaziyet
*Ayın son Cuma günü itibarıyla
** KMDTH: Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesabı, SDMH: Süper Döviz Mevduat Hesabı
Merkez Bankası Net İç Varlıkları 2011 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla -26,1 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, Net İç Varlıkları oluşturan Toplam İç Krediler -14,1 milyar TL seviyesinde, Diğer İç Varlıklar kalemi ise -11,9 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Toplam İç Krediler kaleminin alt detaylarını oluşturan kalemlerden Değerleme Hesabı bir önceki ay sonuna göre 4 milyar TL azalmıştır.
Tablo 20: Merkez Bankası Analitik Bilançosu*
(Milyon TL)
2008 2009 2010 2011
Aralık Aralık Aralık Temmuz Ağustos Eylül
Net Döviz Pozisyonu+Net İç Varlıklar =
MBP 54.001,1 50.731,8 70.617,3 77.444,7 75.310,6 71.960,8
Net Döviz Pozisyonu(NDP) 54.719,5 56.120,2 77.729,0 93.897,4 96.540,7 98.019,1 - Net Dış Varlıklar 91.211,9 92.497,2 114.572,3 144.942,8 144.896,2 152.890,2
REZERV PARA 55.812,5 64.723,5 75.987,0 125.308,0 136.399,6 123.450,4
Emisyon 32.724,8 38.340,3 48.937,6 55.967,7 63.288,0 57.553,3
Bankalar Zor. Karş. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Bankalar Serbest Mevduat 22.933,9 26.178,7 26.806,0 69.195,3 72.988,8 65.524,1
Diğer 153,8 204,5 243,5 145,0 122,8 372,9
PARASAL TABAN 52.976,3 45.806,1 65.073,9 66.252,4 60.568,7 54.722,8
APİ’den Borçlar -2.836,1 -18.917,4 -10.913,1 -59.055,7 -75.830,9 -68.727,6 MERKEZ BANKASI PARASI 54.001,0 50.731,9 70.617,3 77.444,7 75.310,6 71.960,8
Kamu Mevduatı 1.024,7 4.925,8 5.543,4 11.192,4 14.741,9 17.238,0
Kaynak: TCMB günlük vaziyet
* Rakamlar ayın son cuma günü itibarıyladır. Toplamlar yuvarlama sonucu tutmayabilir.
Bilançonun pasif kalemleri incelendiğinde, 2011 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla bir önceki aya göre Merkez Bankası Parasının 3,3 milyar TL azalarak 72 milyar TL seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir. Söz konusu dönemde, Rezerv Parada görülen 12,9 milyar TL tutarında azalışa karşın APİ’den Borçlar kalemindeki azalış Merkez Bankası Parasındaki azalışı sınırlamıştır. Aynı dönemde Rezerv Paranın alt kalemlerinden Emisyon 5,7 milyar TL, Bankalar Serbest Mevduatı 7,5 milyar TL azalmıştır.
Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki GeliĢmeler
(Yüzde Değişme)
2011 Eylül / 2011 Eylül / 2011 Eylül /
2011 Ağustos 2010 Aralık 2010 Eylül
Emisyon -9,06 17,61 23,81
Rezerv Para -9,49 62,46 84,45
M1 0,53 8,92 21,48
M2 0,93 11,31 19,29
2011 yılı Eylül ayı itibarıyla bir önceki ay sonuna göre dolaşımdaki parada görülen düşüşe rağmen, vadesiz TL mevduatındaki yüksek artış sonucunda, M1 para arzı yüzde 0,53 oranında yükselmiştir. Aynı dönemde M1 para arzı ve vadeli YP mevduatlardaki artışın etkisiyle M2 para arzı yüzde 0,93 oranında artış göstermiştir. 2010 yılı sonuna göre bakıldığında ise, M1 para arzının yüzde 8,92; M2 para arzının ise yüzde 11,31 oranında arttığı görülmektedir.
Tablo 22. Merkez Bankası Faiz Oranlarında GeliĢmeler
PPK Toplantı Tarihleri Faiz Kararı (1) Politika Faizi (1) Gecelik Borçlanma Gecelik Borç Verme
18.May.10 - 7 6,5 9,0
(1) Merkez Bankası politika faiz oranındaki karar ve oran.
(2) Para Politikası Kurulunun olağanüstü toplantısında alınan karardır.
Merkez Bankası Para Politikası Kurulu (PPK), Temmuz ayı toplantısında önceki beş ayda olduğu gibi faiz oranlarında değişiklik yapmamıştır. Ancak 4 Ağustos 2011 tarihinde olağanüstü toplanan PPK, politika faizini 50 baz puan azaltarak yüzde 5,75; gecelik borçlanma faiz oranını da 350 baz puan artırarak yüzde 5 düzeyinde belirlemiştir. Böylece borç verme ile borçlanma arasında 2010 yılı Aralık ayında 750 baz puana yükseltilen fark 400 baz puana çekilmiştir. Kurul, bazı Avrupa ülkelerindeki kamu borcu sorununa ve küresel büyümeye ilişkin endişelere dayanarak faiz oranlarında düzenleme yapmıştır. PPK, kısa vadeli faizlerde oluşabilecek aşağı yönlü oynaklığı azaltmak amacıyla, gecelik borçlanma faizini önemli ölçüde artırarak faiz koridorunu daraltmaya karar vermiştir. Bunun yanı sıra Kurul, küresel ekonomiye dair giderek artan sorunların yurt içi iktisadi faaliyet üzerinde durgunluğa yol açma riskini azaltmak amacıyla politika faizinde ölçülü bir indirime gitmiştir.
Tablo 23. Merkez Bankası KarĢılık Oranlarında GeliĢmeler (Vade Ayrımı Öncesi) Karar Tarihi Para Türü DeğiĢim
(yüzde ) KarĢılık
Oranı (yüzde ) Piyasadan Çekilen Fon Büyüklüğü
Tablo 24. Merkez Bankası TL KarĢılık Oranlarında GeliĢmeler (Vade Ayrımı Sonrası)
Karar Tarihi 17.12
1 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları(1 ay
dâhil) 8 10 15 16 16 11
3 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (3 ay
dâhil) 7 9 13 13 12,5 11
6 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (6 ay
dâhil) 7 7 9 9 9 8
1 yıla kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları 6 6 6 6 6 6
1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli mevduatlar/katılma hesapları
ile birikimli mevduatlar/katılma hesapları 5 5 5 5 5 5
1 yıla kadar vadeli diğer mevduatlar 8 8 13 13 11 11
1-3 yıl arası vadeli diğer yükümlülükler 8 8 13 13 8 8
3 yıldan uzun vadeli diğer yükümlülükler 8 8 13 13 5 5
Özel fon havuzları Vadesine karşılık gelen oranlar
Piyasadaki Fon Büyüklüğüne Etkisi -7,6
Tablo 25. Merkez Bankası YP KarĢılık Oranlarında GeliĢmeler (Vade Ayrımı Sonrası)
Karar Tarihi 21.04.
2011 25.07.
2011 05.08.
2011 05.10.
2011
Vadesiz, ihbarlı mevduatlar ve özel cari hesaplar 12 12 11,5 11
1 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları(1 ay dâhil) 12 12 11,5 9
3 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (3 ay dâhil) 12 12 11,5 11 6 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (6 ay dâhil) 12 12 11,5 11
1 yıla kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları 12 12 11,5 11
1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli DTH/yabancı para katılma
hesapları ile birikimli DTH/yabancı para katılma hesapları 11 10 9,5 9
3 yıla kadar vadeli yabancı para diğer yükümlülükler (3 yıl
dâhil) 11,5 10 9,5 9
3 yıldan uzun vadeli yabancı para diğer yükümlülükler 11 9 8,5 6
Özel fon havuzları Vadesine karşılık gelen oranlar
Piyasadaki Fon Büyüklüğüne Etkisi -1,4 Milyar
Dolar 590 Milyon
Dolar 930 Milyon
Dolar 1,3 Milyar Dolar Kaynak: TCMB
Merkez Bankası 2008 krizi ile birlikte zorunlu karşılıkları da politika aracı olarak kullanmaya başlamıştır. Türkiye’ye sıcak para girişini azaltmak ve kredi genişlemesinin kontrolsüz büyümesini
zorunlu karşılıklarda artış yapmıştır. Ayrıca, bankacılık sektöründe vade yapılarına göre bir karşılık oranı belirlenmesi son 1 yılda Merkez Bankasının uyguladığı yeni politikadır. Bankacılık sektöründe borçlar, varlıklara göre daha kısa vadeli durumda olduğundan sektör faiz ve likidite riski ile karşı karşıyadır. Bu da şoklara karşı bankaların hassasiyetini artırmaktadır. Bu yeni düzenlemelerle vade uyumsuzluğu giderilerek borçların vadesi uzatılmaya çalışılmaktadır.
2011 yılı Temmuz ayından itibaren zorunlu karşılıklarda indirim yapılmaya başlanmıştır. 25 Temmuz 2011 tarihinde bankacılık sektöründe yükümlülüklerin vadesinin uzamasını teşvik etmek amacıyla, yabancı para zorunlu karşılık oranları uzun vadeli yükümlülükler için azaltılmıştır.
Euro Bölgesinde ortaya çıkan borç krizi ve küresel piyasalarda yeni bir durgunluk dönemine girileceği endişesi 2011 yılının üçüncü çeyreğinde zorunlu karşılıklarda düşüş kararlarının alınmasına yol açmıştır. 5 Ağustos 2011 tarihinde yabancı para zorunlu karşılık oranları tüm vadeler için 0,5 puan azaltılmıştır. Bunu müteakip, piyasaya döviz likiditesi sağlamak ve aynı zamanda bankacılık sisteminin yabancı para yükümlülüklerinin vadelerinin uzamasını teşvik etmek amacıyla yabancı para zorunlu karşılık oranları 5 Ekim 2011 tarihinde yeniden belirlenmiştir. Küresel ekonomiye dair belirsizliklerin devam etmesi ve dövizde yaşanan dalgalanmalar sonucu 2011 yılı Ekim ayında TL
2011 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla İMKB 100 endeksi aylık bazda yüzde 10,7 artarken, yıllık bazda yüzde 9,2 oranında azalmıştır. 2011 yılı Temmuz ve Ağustos aylarında İMKB 100 endeksinde
ciddi düşüş gözlenmiştir. Reel bazda getiri incelendiğinde, 2011 yılı Eylül ayı itibarıyla, TÜFE’ye göre yıllık yüzde 14,5 seviyesinde reel kayıp gerçekleştiği görülürken, ÜFE rakamlarının daha yüksek olması nedeniyle ÜFE’ye göre yıllık bazda reel kayıp yüzde 19,1 olarak gerçekleşmiştir. İMKB 100 endeksi dolar bazında aylık yüzde 4,3 oranında artarken, yıllık bazda 29,2 oranında düşmüştür.
ġekil 4: ĠMKB 100 Endeksi
Kaynak: İMKB
Tablo 27. Bankacılık Sektöründe Kredi ve Mevduatların GeliĢimi
(Yüzde Değişme) 2011 Eylül / 2011
Ağustos 2011 Eylül / 2010
Aralık 2011 Eylül / 2010 Eylül
Toplam Mevduat (Bankalararası Hariç) -0,6 11,4 20,1
Yurtiçi Yerleşikler Toplam TL Mevduat -1,7 8,9 20,2 yüzde 20,1 oranında artış göstermiştir. Yıllık bazda yurtiçi yerleşikler TL mevduatında artış, yabancı mevduatta ise azalış görülmektedir. Aylık bazda ise her iki mevduat türü de azalış eğilimindedir.
Kredilerde görülen artış eğilimi 2011 yılının üçüncü çeyreğinde de devam etmiştir. 2011 yılı Eylül ayı itibarıyla toplam krediler bir önceki aya göre yüzde 1,9; 2010 yılı sonuna göre ise yüzde 29,4 oranında yükselmiştir. Kredilerdeki hızlı artışla birlikte bankaların aracılık fonksiyonlarının bir göstergesi olan kredilerin mevduatlara oranı 2010 yılı Aralık ayında yüzde 80,1 iken 2011 yılı Eylül ayında yüzde 93’e yükselmiştir.
İMKB-100 Endeks (TL) 30 Günlük Har. Ort. (TL) İMKB-100 Endeks (Dolar)
Tablo 28. Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredilerinin Türlerine Göre Dağılımı
2011 yılı Eylül ayı itibarıyla yurtiçi kredilerin türleri itibarıyla gelişimine bakıldığında, bir önceki yılsonuna göre ticari kredilerde yüzde 34,1 ve tüketici kredileri ve kredi kartlarının genelinde yüzde 24,2 oranında artış görülmüştür. 2010 yılı sonuna göre 2011 yılı Eylül ayında tüketici kredilerinin dağılımına bakıldığında en hızlı artış gösteren tüketici kredisi türünün yüzde 32,3 oran ile diğer tüketici kredileri olduğu dikkati çekmektedir. Söz konusu dönemde, yüzde 89,2 oranındaki artış ile kredi kartları en hızlı artan kredi türü olmuştur.
Tablo 29. TL Kredilere Uygulanan Ortalama Faiz Oranları (Akım Veriler) (Yüzde)
Taşıt Kredileri Konut Kredileri Ticari Krediler
2007 Aralık 16,5 16,8 17,2
2011 yılının Ocak ayından itibaren bankalar tarafından taşıt kredilerine, Şubat ayından itibaren ise konut ve ticari kredilere uygulanan ortalama faiz oranlarında artış eğilimi 2011 yılının ikinci yarısında sürmektedir. Bu artışta, yılın ilk yarısında zorunlu karşılık oranlarında yapılan değişikliklerin, ikinci yarısında ise faiz oranlarında görülen yukarı yönlü hareketlerin de etkili olduğu değerlendirilmektedir.
Tablo 30. Bankacılık Sektörüne ĠliĢkin SeçilmiĢ Göstergeler
(Yüzde Değişme)
Mevduat bankalarının yurtiçi kredilerinin yurtiçi yerleşikler mevduatına oranında 2009 Aralık döneminden beri süregelen artış devam etmektedir. 2010 yılı sonunda yüzde 80,1 olan bu oran 2011 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla yüzde 93’e yükselmiştir. 2010 yılında tahsili gecikmiş alacaklarda görülen gerileme eğilimi 2011 yılında da devam etmektedir. Kredilerin de artmasıyla birlikte TGA/Krediler oranında gerileme sürmektedir. Tasfiye olunacak tüketici kredilerinin toplam tüketici kredilerine oranı da aynı dönemde yüzde 2,8’den yüzde 2’ye gerilemiştir. YP mevduatın toplam mevduata oranında 2011 yılı üçüncü çeyreğinde artış yaşanmış ve 2011 yılı Eylül ayı itibarıyla yüzde 31,1 olarak gerçekleşmiştir. Mevduat bankalarının menkul kıymetlerinin gerilemesiyle menkul kıymetlerin mevduata oranı 2011 yılı Eylül ayına kadar düşmeye devam etmiş; ancak söz konusu ay içinde mevduatların gerilemesine karşın menkul kıymetlerin artması ile bu oran bir önceki çeyrek rakamına geri dönmüştür.
ġekil 5: Reel Kur Endeksi
Kaynak: Kalkınma Bakanlığı
2010 yılı genelinde reel kur endeksinde görülen artış eğilimi, 2010 yılı Aralık ayından sonra düşüş yönünde değişmiştir. 2011 yılı Haziran ayında 185,5, Temmuz ayında 179,8, Ağustos ayında 170,8 seviyesinde gerçekleşen reel kur endeksi, 2011 yılı Eylül ayında 170,5 seviyesine gerilemiştir.
2011 yılı Eylül ayı itibarıyla Ağustos ayı sonuna göre yurtiçi yerleşiklerin yatırım portföyleri arasında en yüksek orana sahip kalem yüzde 52 ile TL mevduattır. Ayrıca, yurtiçi yerleşiklerin portföylerinde döviz tevdiat hesabı yüzde 21,4; TL DİBS yüzde 8,1; hisse senedi yüzde 7,1 orana sahiptir. 2010 yılı sonuna göre, 2011 yılı Eylül ayında toplam içindeki payda oransal olarak en yüksek artış döviz tevdiat hesaplarında görülürken TL mevduat, yatırım fonu ve hisse senedindeki düşüş de dikkat çekicidir.
Tablo 31. Yurtiçi YerleĢiklerin Portföy Yatırım Stoku
(Milyon TL)
(Toplam İçindeki Pay – Yüzde)
Kaynak: TCMB, BDDK, SPK, MKK, Emeklilik Gözetim Merkezi
(1) Bankaların emanetinde yurtiçi yerleşikler adına tutulan kamu menkul kıymetlerinin piyasa değerleri.
(2) Hisse senedi değeri alt kalemler bazında ayrıştırılamadığından, tablodaki değer bankalar ve mali kuruluşların portföyünde bulunan hisse senetlerinin piyasa değerini de içermektedir.
(*) Rakamlar ayın son Cuma günü itibarıyladır.
Tablo 32. YurtdıĢı YerleĢiklerin Portföy Yatırım Stoku
(*) Rakamlar ayın son Cuma günü itibarıyladır.
2011 yılı Eylül ayı itibarıyla yurtdışı yerleşiklerin ülkemize yönelik portföy yatırım stoku, Ağustos ayı sonuna göre 1 milyar dolar, 2010 yılı sonuna göre ise 13,1 milyar dolar azalarak 99,4 milyar dolara gerilemiştir. Aynı dönemde, yurtdışı yerleşiklerin portföy tercihlerini yüzde 52,3 oranında hisse senedi, yüzde 34,1 oranında DİBS, yüzde 13,1 oranında mevduat oluşturmuştur.