PANAYİA ELPİDA KİLİSESİ (PANAGİA ELPİDA)

Kumkapı’da yer alan kilise Meryem’in ölümü için adanmıştır. 18 Mart 1576 yılında Gerlach kiliseyi ziyaret etmiştir. 1652 yılında da büyük bir yangından sonra kilise de ayin olmuştur. 1655 yılında da yangın geçirmiş ve yapı 1895 de yeniden inşa edilmiştir. Yapının mimarı Vasilios Tsilenis’tir. 103

Epitafion kahverengi bir zemin üzerine işlenmiş, bu zeminin etrafı altın rengi bir işlemeyle çevrelenmiştir. Epitafion süsleme ve komposizyon olarak oldukça

103

168

zengindir. İşleme Kumkapı’da bulunan bir diğer kilise olan Aya Kiryaki’nin Epitafionuyla aynı özelliklere sahiptir. Muhtemelen bu iki kiliseye de Yunanistan’da ki aynı atölyelerden getirilmiştir. Panayia Elpida’da erken dönemli Epitafion bulunmamakta, muhtemelen yıpranma ve eskimelerden dolayı korunmak amacıyla Fener Patrikhanesinin arşivine kaldırılmıştır.

Komposizyonun arka planının merkezinde İsa’nın sunak benzeri mezar yapısı yer alır. Baldaken planlı, kubbeli, üst örtüyü 4 sütunvari ayaklar taşımaktadır. Bu sütunvari açıklıklarda asılabilen zinciri bulunan kaideli buhurdanlıklar yer almaktadır. Buhur yakma Roma imparatorluğundan beri gelenektir. O dönemde genelde ilaç yapımında kullanılmıştır. Hristiyanlıkta da liturji de cenazelerde güzel koku olarak, ikona, kutsal emanetler veya altarı onurlandırmak , tören başlangıcında kiliseyi şeytani ruhlardan arındırmak için kullanılan duanın ve tövbenin sembolü olan bir öge olmuştur.

Sahnede yer almasının sebebi de hem bir cenaze töreni olması hem de İsa’yı onurlandırmaya yöneliktir. Aynı zamanda buhur ve tütsü insanlığı, ateş İsa’nın Tanrısallığını, dumanın yükselişi de duaların Tanrı’ya ulaşmasını sembolize ettiğinden bu sahne için komposizyona bütünlük sağlayan unsurdur.

Sahnenin arka planda bulunan melek figürü kanadının ve kıyafetinin kvrımları ve dalgalarından anlaşıldığı üzere gökyüzünde süzülerek uçar pozisyonda verilmiştir. Bunun anlamı İsa’nın ölümü Evrendeki her şeyi etkilediği için melek figürü de kutsalın ölümüne yas tutmaktadır. Kıyafetinin kol kısımlarınındaki kumaş dökümlerini yüzüne götürerek üzüntüsünü belli etmektedir. Mezar yapısının sağ tarafına da melek figürünün tersine daha durağan bir figür yerleştirilip zıtlık

169

oluşturulmak istenmiş ve serafim işlenmiştir. Bu serafim ayrıca ellerinde yazılı iki levha tutmaktadır. Serafim’in ellinde tutuğu yazıtta Yunanca ‘’ Άγιος’’ yazmaktadır. Aziz anlamına gelen bu kelime İsa için kullanılmıştır. İsa’nın yattığı kefenin altında 4 adet daha serafim yer almaktadır. Serafimler Tanrı’nın tahtını koruyan figürlerdir ayrıca Tanrı’ya en yakın güçlü melekler olduğundan burada da İsa’nın Tanrı tarafından korunduğunu ve gökyüzüne yükselişine kadar korunacağını da göstermek amacıyla kefenleme işlemenin yapılacağı bu yerde Serafimler yerleştirilmiştir. İki köşede iki melek ellerinde yelpazeler tutar. Bunlar Ökaristi’de diakon tarafından taşınan , kutsal ekmek ve şarabı toz ve böceklerden koruyan liturjik objelerdir. Meleklerin yüz ifadeleri oldukça durağandır ve sakin görünmektedirler. Meleklerin yüzlerindeki bu durağanlık hem Geç Bizans dönemiyle bağlantılı olarak üslupsal bir özellik hem de İsa’nın gerçekleşecek olan anastasisine bir göndermedir. Komposizyonun başında ve sonunda yer alan meleklerin isimleri de halelerinin üzerinde yazmaktadır.

Sahnenin ön kısmında İsa komposizyonun merkezinde düz bir zeminde altında bitkisel motif süsleme yer alan kefen bezinin üzerinde yatar. İsa’nın vücudu detaylı bir şekilde verilmiştir. Başı hafif yukarıya doğru bakar bir vaziyette, ölü bir bedenden ziyade anastasisi bekleyen bir İsa olarak sahnelenmiştir. Altın rengi halesinin üzerine mavi iplikle haç işlenmiş ve bu haçın kollarına da ‘Ω, O, N’ harfleri yer almaktadır. ‘Bu harfler ‘Var Olan’ anlamını taşımakla birlikte Tanrı’nın gizli varlığını temsil etmektedir.’ 104 İsa’nın kefenleme işi için kullanılacak kumaşın orta noktasında kefenleme işlemi bittikten sonra sarabilmek için kullanılması tahmin edilen eşkenar dörtgen geometrik bir eklenti yeri bulunur. Bunun içerisinde birbiriyle iç içe geçmiş oval şekillerden oluşan bir haç motifi vardır. Özellikle yer

104

170

döşemelerinde kullanılan Antrolak desen yöntemine benzer bir işleniş söz konusudur. Epitafion işlemesi bitkisel ve geometrik motiflerle süslüdür. Dallar, yapraklar, kıvrımlar çok fazla kullanılmıştır.

Meryem komposizyonda diğer sahnelenmelerin aksine merkezde verilmemiş ve boyutsal olarak da sahnelerde ki diğer figürlerden ufak kalmıştır. Figürün bu şekilde işlenmesi Ortaçağ sanat anlayışındaki Meryem’in insani özelliğiyle resmedilme geleneğinin bir uzantısı olduğunu bize gösterir. İkonografik olarak okuması yapıldığında Meryem semavi dünyanın bir sembolü olmayıp dünyevi hayatın bir figürü olduğundan bu şekilde sembolize edilmiştir.

İşlemede Meryem eli başının altında,kafası hafifçe yana eğik bir şekilde ifade edilmiştir. Bakışlarında acı, üzüntü,keder verilmiştir. Oğluna son defa bakmakta ve onun tekrar dirilişinin mucizesinin de habercisi görevini üstlenmektedir. Kaşları hafif bükük bir halde verilmiş yüzünün mimikleri bize bir annenin içten içe kederini yansıtır.

Meryem altın sarısına yakın bir renkte mavoforion giymektedir.Kol şeritlerinde mavi, kırmızı renkler kullanılmıştır. Başında maforionuyla aynı renkte halesi işlenmiştir. Halesini süslemek için renkli boncuklar kullanılmıştır.

Köşelerde yarım daireler içinde 4 İncil yazarları sembolleriyle verilmiştir. Sembollerine karşılık gelen isimleri kısaltılmış bir şekilde Yunan alfabesiyle yazılmıştır.’M,T’ bulunan İncil yazarı Matheus (Matta) sembolü bir melektir.’ M,K’ bulunan İncil yazarı Markos sembolü bir aslandır.’L,K’ bulunan İncil yazarı Loukas

171

(Lukas) sembolü bir boğadır. ‘I,ω’ İncil yazarı İoannes (Yuhanna) sembolü bir kartaldır. Epitafionun çevresini püsküller süsler ve tutacak yerler yapılarak hem asılabilmesi için hem de taşınmayı kolaylaştırmıştır.

Kovuklion ahşaptan yapılmış ve sade bir işçilik hakimdir. Üst çatısı düz dikdörtgen bir şekilde olup 4 taşıyıcı ayak üzerinde taşınır.

172

5.34.2: Panayia Elpida Kilisesi Epitafion Anıtı