AYİOS FOKAS KİLİSESİ (HAGİOS PHOKAS)

Ortaköyde yer alan kilise Makedonyalı Basileos (867-886) döneminde Ortaköy’deki Troullos köşkü yıktırılıp yerine Ayios Fokas adına bir manastır ve kilise yaptırılmıştır. Hatta Bizans’ın son dönemine kadar faaliyetini sürdüren kilise semte adını bile vermiştir. Daha sonraları III. Ahmet döneminde (1703-1730) semtte büyük bir yangın olmuş ve yanmıştır. Bu dönemde halkında talebi üzerine yeni bir kilise yapılabilmesi için izin verilmiştir. 1853’te de tekrar bir yangın olmuştur ve 1856 tarihli bir fermanla Abdülmecit bugün kü kilisenin yapımına izin vermiştir. 83

83

96

Ayios Fokas kilisesinde de geç tarihli bir Epitafion yer alır. Daha erken tarihli Epitafion’la ilgili olarak muhtemelen eskidiği için arşive kaldırıldığı bilinmektedir. Epitafion koyu kırmızı renkte kadife benzeri bir kumaş üzerine işlenmiştir. İşleme tekniği kullanılarak oluşturulmuştur. Epitafiondaki sahne araştırma yapılan diğer Epitafionlardan ikonografik olarak farklıdır. İkonografide sahnenin arka planında kapı ve kulelerle Kudüs suru yer almaktadır. Surların önünde tepe ve dağ gibi doğa unsurlarında kullanılıp Golgota tepesi ve kentin tasviri sahnedeki komposizyonu oluşturmaktadır.

Sahnede İsa’yla birlikte 5 figür yer almaktadır. Meryem oğlunun baş ucunda onun kafası dizlerinde yüzünü yüzüne yaklaştırmaktadır. Bu sahneleniş Meryem’in çocuk İsa’yla Acılar’ın Meryem’i olarak geçen ikona tasvirlerine oldukça benzemektedir. İkonada gerçekleşen öngörünümün gerçekleştiği bir an verilmektedir. Meryem kırmızı renkte mavoforionun altına mavi renkte himotion giymektedir. Elbisenin altında kırmızı renkte ayakkabıları görülebilmektedir. Tam bir yas, üzüntü, keder halinde bir anne olarak acısını yaşamaktadır. Bu mimiklerinden, gözlerinden, bakışından anlayabilmekteyiz. Halesi altın sarısı renkle işlenmiştir. İsa’nın elini tutup onu yüzüne yaklaştıran kişi Vaftizci Yahya olup kutsalla olan son iletişimi gerçekleştirmektedir. Üzerinde mavi ve pembe renkte bir himotion bulunur. Aramatyalı Yusuf’ta İsa’nın ayakucunda bulunmakta, İsa’nın altında bulunan beyaz kefen beziyle onu kefenleyeceği için ayaklarını ellerini kumaşının kol kısımlarıyla kapatarak tutmaktadır. Hristiyan dini inancında kutsala yaklaşırken el ve ayakların saygıdan dolayı kapanması anlayışından gelen bir gelenektir. Onunda yüzünde üzüntüsü görülmektedir. Tipolojik olarak beyaz saç ve sakallı olarak verilmektedir. Halesi altın iplikle işlenmiştir.

97

Meryem’in yan tarafındaki kadın yas ve acısından dövünmekte ve ağıt halinde verilmektedir. Onunda üzerinde pembe bir himotion ve yeşil bir mavoforion bulunmaktadır. Bu kadın Maria Magdelina olabilir. Çünkü başını gökyüzüne doğru çevirmektedir. İsa Anastasis’ten sonra göründüklerinden biri o olacağı için İsa’nın anastasisine ve göğe yükselişine de müjde vermekte aynı zamanda. Sahnede anıtsal bir mezar yerine oyulduğunu göstermek amacıyla İncil’de de yer alan kaya bir mezar yer almaktadır.Bu sahnedeki komposizyon genel olarak daha geç dönemli olup Ortaçağ üslubu etkisini de göstermektedir. Giotto’nun İsa’ya ağıt sahnesindeki figürlerle benzerlikleri söz konusudur.

Kovuklion, baldaken planlı oldukça gösterişlidir. Barok ve rokoko üslubunda eklektik süslemeler kullanılmıştır. Kubbesi yuvarlak değildir. Kademeli yükselen daha piramidal bir üst örtüye sahiptir. Geometrik motifler, stilize çiçek ve dal motifleri kullanılarak , katlar arası geçişler hareketlendirilmiştir.

98

5.10.1: Ayios Fokas (Ortaköy) Epitafion İşlemesi

99

5.11 AYİOS HARALAMBOS KİLİSESİ (HAGİOS KHARALAMBOS)

Bebek’te yer alan bir kilisedir. Kiliseyle ilgili bilgiler 1796 tarihlerine dayansa da kesin olarak yapılış tarihi 1830 yılıdır. İşlemeli ve resimsel iki teknik birlikte kullanılmıştır. Bu tür teknik maliyeti azaltarak, zamandan kazandırır. Özellikle surat ve vücudun bölümleri resimsel teknik kullanarak yapılmıştır. Kilise de bir adet Epitafion bulunur. Figürler işleme tekniğinden dolayı hantal verilmiştir. Kullanılan malzemeden dolayı da vücut proporsiyonlarında bozulma dikkat çeker. İşleme de sarı renk iplik oldukça fazla kullanılmıştır. Bu da altınla işleme tekniğini hatırlatır bize. Mimarı anonimdir.84

Kumaşın renklerinde solmalar olsa da kumaşın iyi korunmuş bölgelerinden işlemenin eflatun renkte kadifemsi bir kumaş üzerine yapıldığı anlaşılmaktadır. Tipolojik olarak resimsel ve işleme birlikte kullanılarak nakşedilmiştir. Sahnede 9 figür yer almaktadır.İncil’de yer alan kanonik karakterler olaraj okuduğumuz İsa, Meryem, Üç Meryemler, Aramatyalı Yusuf, Nicodemus, başında ve sonunda bulunan iki melek figürüdür. Bütün figürlerde durağanlık söz konusudur. Tek hareketlilik el ve başlarını döndürme yönleridir.

Meryem üzerinde altın sarısı renkte bir mavoforion giymektedir. Bu mavoforionun kol ve baş örtüsü kısmı altın yaldız iplikle işlenmiştir. Ayrıca mavoforionun omuz kısımlarına pullarla işlenerek yıldız desenleriyle süsleme yapılmıştır. Meryem’nin gözleri karşıya, oğluna bakmakta, kafası hafifçe sağa eğik ve bedeni de bütün bu üzüntüden hafifçe çökmüş gibi verilmiştir. Meryem bu ikonografik özellikleriyle çocuğunu kaybetmiş normal bir anne ikonalardaki ‘’Acıların Meryemi’’ gibi acısını yansıtır bir şekilde sahnede yer almaktadır.

84

100

Meryem’in üzüntüsünü göz altındaki çizgilerden, dudaklarını büküşünden ve kafasını hafifçe yana eğerek sanatçı bize anlatmaktadır. Meryem ellerini birbirine birleştirmiş ve dua eder gibi oğlunun ait olacağa yere gideceğini bildiği için huzurlu bir kabul etmişlik içindedir. Meryem’in bedeninin her an yığılacak gibi sahnelenmesinden arkasındaki diğer Meryem’lerden olan kadın Meryem’e destek olacak pozisyonda verilmektedir. Bizans geleneklerinde acının bu kadar yansıtılması yas durumu genelde içe dönük gerçekleşir, sahnede acının hissedilebilir ve belirgin olarak yansıtılması Ortaçağ resim sanatında olan bir etki olarak üslupsal olarak etkilenildiği düşünülebilir. Meryem’in halesi altın bronz karışık bir renkte verilmiş ve halesinin etrafından ışınların çıktığı bir görüntü yansıtılmaya çalışılmıştır.

İsa tam ortada düz bir zeminde yatmakta olup, elleri göğüs üzerinde birleştirilerek verilmiştir. Vücut hatları sağlıklı bir vücudu yansıtmakta olup, detaylar sahnede yer almamaktadır. Alt bedenini örten bir örtü olan subligaculum giymekte, vücudunun diğer kalan kısımları çıplak verilmiştir. İsa’nın halesi de Meryem’le uyumlu olarak bronz altın sarısı renktedir. Oldukça görkemli bir hale görüntüsündedir. Başucunde ve ayakucunda bulunan Nicodemus ve Aramatyalı Yusuf, ikiside hafif dizleri bükük İsa’yı kefenleyip defin işlemini gerçekleştirecek pozisyondadırlar. Melekler başta ve sonda beyaz himotionlarıyla verilmekte, el hareketleri oldukça zarif bir şekilde kutsala yas tutmakta ve Anastasis zamanını beklemektedirler. Suratları, bakışları karşıya doğru ve kafaları hafifce öne uzanmış bir şekilde verilmişlerdir.

Kadınlardan biri yağlayıcı görevinde olduğundan elinde mür şişesiyle temsil edilmiştir. Kefenlenmeden önce Yahudi ölüm geleneğine uygun olarak yağlanma geleneği olduğundan İsa’da güzel kokulu ve değerli yağla yağlanmaktadır.

101

İşlemenin dört bir çevresi yaprak,dal,çiçek gibi bitkisel motiflerle süslenmiştir. Çiçeklerin, yaprakların üzerleri pullarla süslenmiştir. Dört köşede dört İncil yazarı bitkisel dallardan oluşmuş damla motifleri içerisinde büstleri yer almaktadır. Epitafion kovuklionu dikdörtgen baldaken yapıdadır. Sade bir ahşap işçiliğe sahiptir. Epitafion kovuklionun üzerinde yer alan 1885 tarihinden bu yılda yapıldığı yapılıp,kiliseye bağışlandığı düşünülmektedir. Sade bir ahşap işçiliği görülmektedir.

102

5.11.2: Ayios Haralambos Kilisesi Epitafion Kovuklion