P. tabaniformis’in Uçuş Seyrinin İzlenmesi

Çalışmanın ana materyalini P.tabaniformis ile dispenser [(Polyethylen vial (P) kodu ile üretimi yapılan ve zararlının türe özgü eşeysel çekici feromonu (3 E, 13 Z)-3, 13-octadecadien-1-ol)], Funnel tipi tuzaklar (F), DDVP emdirilmiş şeritler ile 2–5 yaşındaki kavak fidanları (Populus X euroamericana I-214), stereomikroskop ve dal kafesleri oluşturmuştur.

P. tabaniformis’in uçuş seyrinin izlenmesinde feromon tuzak, dal kafesleri ile meteorolojik değerlerden yararlanılmıştır.

Kenbağı Orman Fidanlığı'nda yaklaşık 1.5 ha genişliğinde ve 2 yaşlı ikişer adet fidanlık (No: 1 ve No: 2) ile Çankırı Merkez (Karatekin) ve Fakülte bahçesinde 1/4 ha genişliğinde ve 10-12 yaşında toplam 4 adet kavaklık, çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Kenbağı Orman Fidanlığı’nda birinci çalışma alanı (No:

1), dere boyunca yetişmekte olan 10-12 yaşındaki kavak alanlarından yaklaşık 250 m, ikincisinin ise (No: 2) sözü edilen kavak alanlarına 50 m uzaklıkta olduğu saptanmıştır. Kelebeklerin uçuş mesafesi dikkate alınarak Kenbağı'ndaki fidanlıklar birbirinden 100'er m uzaklıkta alınmıştır. İkinci çalışma alanı (No:2), zararlının uçuş seyrinin izlenmesi yanında ,dal kafes çalışmaları ve kitlesel tuzaklama amacıyla da kullanılmıştır

.Feromon tuzaklar 30 adet tuzak/ha hesabıyla (Du et al., 1987), Kenbağı'ndaki fidanlıklara (No:1 ve No:2) 5'er adet; Merkez’de Karatekin ile Fakülte bahçesi’ne birer adet olmak üzere toplam 12 adet kullanılmıştır. Tuzaklar, 30-40 m aralıklarla olmak üzere içerisine dispenser ile DDVP emdirilmiş şeritler yerleştirildikten sonra, Kenbağı Orman Fidanlığı’nda 17.5.2000, Çankırı Merkez Karatekin’de 15.6.2000, Fakülte Bahçesi’nde 21.6.2000 tarihinde olmak üzere,

15

kavak fidan ve ağaçlarının yerden 1.5 m yüksekliğine ve güney yönüne gelecek şekilde (Moraal, ?) asılmıştır (Şekil 2). Dispenser ve ilaçlı şerit 4 haftada bir yenisiyle değiştirtmiştir (Du et al, 1987).

Kenbağı'ndaki fidanlıklardan birinde (No:2) dal kafeslerinden de yararlanılarak P. tabaniformis kelebeklerinin uçuş seyri izlenmiştir. Dal kafesleri, 125 cm uzunluğunda, 25 cm genişliğinde olacak şekilde tülbent kullanılarak dikilen torbanın, 2 başına birer tel çember yerleştirilerek silindir şeklinde hazırlanmıştır.

Ayrıca dala bağlama payı olarak tülbent dal kafesin her iki ucunda 25 cm pay bırakılmıştır (Şekil 3). Bulaşık kavak fidanları, bulaşık gövde kısmın hemen üzerinden testere ile kesilerek üst kısım uzaklaştırıldıktan sonra, keski ve çekiç yardımıyla gövde kısmı ikiye ayrılmış ve içerisinde böcek aranmıştır. Bulunan zararlı, yerinden alınmayarak biyolojik dönemi (larva, pupa) kaydedildikten sonra gövde üzerine sözü edilen tülbent kafes geçirilip üst ve alt kısmından iple bağlanmış, etiket takılarak durumu izlenmiştir. Kontrol sırasında tülbent kafes, üst taraftan açılarak içerisinde önce kelebek aranmış, bulunanlar yerlerinden uzaklaştırılmış, daha sonra da keski ile gövde açılarak içerisinde bulunan zararlının biyolojik dönemi kontrol edilmiş ve tekrar kapatılmıştır. Çalışmalara, zararlının larva döneminde başlanılmış ve genellikle haftada birer kez olmak üzere tamamı ergin oluncaya kadar devam edilmiştir Bu şekilde hazırlanan 14 adet kafesten, zararlının biyolojik dönemleri ile kelebek çıkış seyri izlenerek feromon tuzaklardaki yakalamalarla karşılaştırılmıştır.

(a) (b)

Şekil 2. Paranthrene tabaniformis (Rott)'in yakalanmasında fidanlıkta (a) ve yaşlı kavak alanında (b) yerleştirilmiş feromon tuzaklar.

16

Şekil 3. Paranthrene tabaniformis (Rott.)'in popülasyon gelişmesi ve uçuş seyrinin izlendiği tülbent kafes.

Tülbent kafeslerden elde edilen P.tabaniformis kelebeklerinin cinsiyet ayırımında morfolojik özelliklerinden yararlanılmıştır. Ergin erkeklerin abdomeni uç kısma doğru incelerek devam eder ve sonunda genişçe bir sarı bant bulunur. Bu kısımdan uzunca kıl demeti çıkar. Ergin dişilerin abdomen kısmı ise geniş ve silindirik görünüşlü, son kısmında nispeten ince bir adet sarı bant ile bunun çevresine dizilmiş daha yoğun ve uzunca kıl demeti bulunmaktadır.

Tülbent kafeslerde yapılan çalışmalar sırasında bulaşık kavaklar incelenerek zararlının diğer biyolojik dönemleri (son dönem larva, pupa, ergin), davranış biçimi (çiftleşme durumu, gövdeden çıkışı), zarar durumu belirlenmiş ve görsel hale getirilmiştir.

Toprak işleme, sulama ve ot alma gibi fidanlık tekniğine ait işlemler, bütün alanda aynı tarihte olmak üzere, gereken aralıklarla tekrarlanmıştır.

Tuzaklarda P.tabaniformis sayımları genellikle 3'er gün ara ile yapılmış, yakalanan bireyler sayılarak kaydedildikten sonra tuzaklardan uzaklaştırılmıştır.

Dispenser ile DDVP emdirilmiş şeritler, 4 hafta aralıklarla yenisiyle değiştirilmiş

17

(Woerman et al., 1983) ve son ergin yakalama tarihinden itibaren 3 hafta süre ile yerlerinden alınmamıştır.

Feromon tuzak ile tülbent kafeslerde yakalanan kelebekler sayılarak kaydedildikten sonra yerlerinden alınmış, laboratuarda stereomikroskop altında incelenerek erkek/dişi ayrımı yapılmıştır. Cinsiyetler ayrımı, abdomenin son segmenti üzerinde yer alan sarı bantların sayı ve genişliği ile uç kısmında bulunan tüylerin durumuna göre yapılmıştır.

P. tabaniformis’in uçuş seyrinin izlenmesinde meteorolojik verilerden olan sıcaklık değerlerinden de yararlanılmıştır. Gelişme eşiği 10ºC olarak alınmış (Georgiev, 1995) ve günlük etkili sıcaklık toplamı ise aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır (Allen,1974) :

Bulunan günlük değerler, ilk kelebek uçuşuna kadar toplanarak Etkili Sıcaklık Toplamı hesaplanıp gün-derece olarak ifade edilmiş, ayrıca ilk kez uçmaya başladıkları hava sıcaklığı dikkate alınmak suretiyle kelebeklerin teorik olarak uçuş aktivitesinin beklendiği tarih saptanmıştır. Bulunan değerler, feromon tuzaklardaki yakalanma tarihi ile tülbent kafeslerde ergin çıkış tarihlerindeki değerlerle karşılaştırılmak suretiyle aralarındaki ilişki araştırılmıştır.

Feromon tuzaklarda sayımlara; tuzakların yerleştirildiği tarihten üç gün sonra başlanılmış ve uçuş periyodu dikkate alınarak saat 15^oo’den sonra olmak üzere, üçer gün ara ile yürütülmüş ve tuzaklarda yakalamanın sona erdiği tarihi (4.9.2000) izleyen 3’ncü haftanın sonuna kadar (25.9.2000) devam edilmiştir. Her kontrol tarihinde yakalanan kelebek sayıları, tuzak başına yakalanan toplam P.tabaniformis sayımları üzerinden verilmiştir. Çalışmalardan elde edilen veriler grafikler halinde gösterilerek aralarındaki ilişki belirlenmiştir.

1.2.2 2001 Yılında Yapılan Çalışmalar

P. tabaniformis’in 2001 yılında uçuş seyrinin belirlenmesinde,dal kafes çalışması hariç tutulursa, 2000 yılında verilen metot esas alınıp aynı çalışma alanlarında yürütülmüştür.

Kenbağı Orman Fidanlığı'nda yaklaşık 1/2 ha genişliğinde dere boyunca yetişmekte olan 10-15 yaşındaki kavak alanı (No:1), 1.5 ha genişliğinde ve 2 yaşlı bir adet fidanlık (No: 2) ile Çankırı Merkez (Karatekin) ve Fakülte bahçesi’nde 1/4 ha genişliğinde ve 10-12 yaşında toplam 4 adet kavaklık, çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Kenbağı Orman Fidanlığı’nda ikinci çalışma alanı (No: 2), yaşlı kavak alanından (No:1) 250 m uzaklıkta olduğu saptanmıştır.

18

Kenbağı Orman Fidanlığı (No: 1 ve No:2)'na 5'er, Çankırı Merkez Karatekin ile Fakülte Bahçesi’ne ise birer adet olmak üzere toplam 12 adet feromon tuzak;

hava sıcaklığının 18 ^oC'nin üzerine çıkmadığı 30.04.2001 tarihinde yerleştirilmiştir.

Sayımlara, tuzakların yerleştirildiği tarihten üç gün sonra başlanılmış, kelebek yakalamasının sona erdiği tarihi (21.08.2001) izleyen hafta sonuna kadar (27.08.2001) devam edilmiştir.

Kenbağı Orman Fidanlığı'nda belirlenen kavak alanları (No:1 ve No:2), zararlının uçuş seyrinin izlenmesi yanında, mücadeleye başlanılma zamanının saptanmasında yararlanılmıştır. İki yaşındaki kavak alanı (No:1) kitlesel tuzaklama amacıyla da kullanılmıştır.

P. tabaniformis’in uçuş seyrinin izlenmesinde meteorolojik verilerden,sıcaklık değerlerinden de yararlanılmıştır. Gelişme eşiği 10ºC olarak alınmış ve günlük etkili sıcaklık toplamı ise 2000 yılı çalışmasında verilen formüle göre hesaplanmıştır

Ayrıca uçuş seyri bakımından P. tabaniformis’in 2000 ve 2001 sonuçları görsel hale getirilerek birlikte değerlendirilmiştir.

1.3 P. tabaniformis’le Mücadele