Oyunlarda Görsellik

Köy seyirlik oyunlarında da diğer bütün sahne sanatlarında olduğu gibi görsellik ön plandadır. Bu yüzden de görselliği daha gerçekçi ve etkili kılmak için bir takım hazırlıklar yapılır. Bu hazırlıklar oyuncular üzerinde olabileceği gibi mekan ve sahne üzerinde de olmaktadır. Bu bakımdan oyunlardaki görsellik konusunu dekor, kostüm, makyaj ve aksesuarlar olmak üzere dört ana başlıkta incelemek yerinde olacaktır.

3.4.1.Dekor ve Aksesuar

Dekor ve aksesuar köy seyirlik oyunlarında sahnenin varlığıyla alakalı iki etmendir. Bunlar oyun alanını ilgilendiren kısımlar olduğu için bir arada kullanımı ve incelenmesi uygun görülmüştür.

Dekor ve aksesuar herhangi bir sahneyi ve hususiyetle tiyatro sahnesini meydana getiren eşyanın bütünü olarak tarif edilebilir. Bu tarifin ışığı altında köy orta oyunlarının dekor ve aksesuarını, yüzyıllardan beri sürüp gelen anane içinde yaşanılan basit maddi iktisadi şartlara göre düşünülmelidir (Elçin 1991.76). Bu bakımdan incelendiğinde oyunların genel yapısı içerisinde oyun alanının yapısı da dekor için ayırıcı bir özelliktir. Dış mekândaki oyunlarda genellikle dekor ve aksesuar zaten köyün meydanı, meydandaki ağaçlar, yakılan ateş vs. her şeydir. Kapalı mekânlarda oynanan oyunlarda da özellikle bir dekor ve sahne yaratma isteği yoktur ancak oyuncuların ihtiyacına evin kapısı, penceresi ya da koltuk vs. dekor

61

olarak kullanılabileceği gibi aynı zamanda, alandaki seyirciler gerekli görüldüğünde dekor ve aksesuar olarak kullanılırlar. Oyunlarda gerçek, yalancı ve canlı olmak üzere üç çeşit aksesuar kullanılır. Gerçek olanlar; oyunda gerekli olan malzemenin kendisidir. Yalancı olanlar; eğer aslını kullanmaya gerek yoksa ya da bulunamamışsa yerine bir başka şey kullanılır ve seyirci onu gerçekmiş gibi varsayar. Canlı aksesuarlar da; oyuncularla yansılananlardır (Tekerek 2008: 141). Bütün bunların nedeni seyirlik oyunların hazırlık aşamasında dekorun çok da önemli bir konu olmamasından kaynaklanır. Köylü bu oyunları zaten amatörce icra etmektedir ve amaç eğlencedir. Sahnenin varlığı ya da bu sahnenin oyunun hikâyesine birebir uygun olması beklenmez. O anda ne lazımsa bu temin edilir ya da söz yoluyla izleyicilerin gözünde bu sahnenin canlanması sağlanır.

Balıkesir seyirlik oyunlarında da sahne ya da dekor olarak belli bir sınırlama yoktur. Dekor o anda el altında bulunabilecek malzemelerle hazırlanır ya da doğal ortam kullanılır. Aksesuarlarda da yine evlerde bulunabilecek malzemeler ve gerektiğinde oyuncular ya da seyirciler kullanılır. Oyunların detaylı incelemesinde, oyunlar içerisinde kullanılan dekor ve aksesuar hakkında geniş bilgiler verilmiştir. Bu şekilde daha ayrıntılı bir dekor ve aksesuar anlayışı gösterilmeye çalışılmıştır.

3.4.2.Kostüm ve Makyaj

Köy seyirlik oyunları amatör bir tiyatro kolu olarak sayılabilir. Bu kolun icracıları da köylülerdir. Bu bakımdan kostüm olarak, günümüz tiyatrosunda olduğu gibi çeşit çeşit kostüme sahip olmamalarından dolayı ellerinin altında ne varsa onu kullanırlar. Bunun için özel hazırlıklar yapıldığı gibi oyun içerisinde rolün gereği olan kılık değişimi de yapılır. Yine de kostüm oyunun canlılığını ve inandırıcılığını göstermek için önem arz eder. Kostüm köy seyirlik oyunlarında dekorun tersine önem kazanmıştır. Gerekli kostümler gerçek parçalar ya da stilize olarak kullanılır. Oyun çıkaran erkekler kadın kılığına girecekleri zaman, başörtüsü, entari şalvar gibi kadın kostümleri giyerler amaçları tam kadın gibi olmak değildir. Seyirlik oyunların kostümleri tümüyle gösterimci olarak kullanılır. Köpek kılığına girmek için bir kuyruk takmak yeterlidir (Karadağ 1978: 139).

Kostümler kullanılırken genellikle rolü yapılan şeyin keskin özellikleri ön planda tutulur. Bir kadın taklit edilecekse bir başörtüsü, bir hayvan taklit edilecekse onun belirleyici bir uzvu, cansız bir şey canlandırılacaksa ona göre bir hal alınır. Bu yönden detaylara çok fazla özen gösterildiği söylenemez. Kostümler genellikle o

62

anda evde ya da yakın yerde bulunabilen malzemelerden yapılır. Ancak hayvan taklitlerinin yapıldığı oyunlarda belirli özel kostümler önceden hazırlanır. Deve oyunu bu duruma iyi bir örnektir. Deve oyunu için gerekli olan iskelet ya da maket önceden hazırlanmıştır. Ancak bunda da hayvanın birebir aynısının olmasına gerek yoktur, asıl olan hayvanın hareket ve seslerinin taklididir ki burada da oyunculuk yeteneği öne çıkar. Ayrıca bazı oyunlarda kullanılan kostümler yörelerin giyim tarzını da yansıtırlar (Kılıç 2007: 82). Kostüm de dekorda olduğu gibi sözlerle pekiştirilir oyun sırasında. Erkek rolündeki bir kadın oyuncuya “elbiselerin de ne güzel yakışmış” diye laf atılabilir (Karadağ 1978: 140). Bu yönüyle de seyircinin hem oyuncuyu hem de diğer izleyenleri, karakterin ne kadar canlı olduğunu göstermek konusunda etkilediği anlaşılabilir.

Makyaj köy seyirlik oyunlar içerisinde sadece gerekli olan durumlarda kullanılan bir terimdir. Kılık değiştirmenin olacağı oyunlarda kıyafete yardımcı olmak ve belirli simgeleri göstermek amacıyla kullanılır. Köy seyirlik oyunlarında makyaj, ilkel usullerle yapılır. Köylü kendi olanağı içinde makyaj sorununun halleder. Sakal ve bıyık koyun postundan yapılır. Yaşlı, ak kişiler için post kullanır. Arap, zenci ya da kara kişi rolü oynayan oyuncular, is, tencere karası, kurum, odun kömürü gibi maddeler kullanırlar. Bunun karşıtı olarak ak kişilerin yüzü un ile boyanır (Karadağ 1978: 143). Görüldüğü gibi amatör oyunculardan oluşan köy tiyatrosu oyuncuları gerekli olan bütün malzemeyi etraflarında hemen kolayca bulabilecekleri şeylerden temin eder.

Balıkesir köy seyirlik oyunlarında kostüm ve makyaj önemli bir yere sahiptir. Derlenen oyunlarda görülen ak-kara öğesi, hayvan benzetmeler, kadın kılığına girme gibi türlerde ki değişimlerde kostümlerin belirli baskın yönleri vardır. Bununla birlikte makyaj da uygun olarak yapılır. Ancak birkaç köyde görülen, kadın kılığına girmede güncel ya da modern diyebileceğimiz malzemelerden olan peruklar kullanılmaktadır. Ancak diğer yerlerde köylü yine elinin altındaki malzemeyle oyunu renklendirir. Balıkesir yöresinde genellikle erkek oyunları mevcut olduğundan kılık değiştirme mevzusu kadın kılığına girme şeklinde olmaktadır. Ancak rastlanılan iki kadın oyunundan bir tanesi olan “Gogucu” adlı oyunda bir kadın hayvan postu giyerek, yaratığa dönüşür yüzünü ve kollarını siyaha boyayarak makyajını da tamamlar. Balıkesir yöresinde karşılaşılan, tek kılık değiştiren kadın rolü olması bakımından önemlidir.

63

Köy seyirlik oyunlarının teknik özelliklerine kısaca değinilen bu bölümde amaç, genel olarak bu oyunların teknik yapılarını göstererek, oyunları merak edip okuyanlar için kafalarında bir profil oluşturabilmektir. İlerideki bölümlerde oyunların incelemesi yapılırken yine bu teknik özelliklerden yararlanılarak açıklamalar yapılmıştır.

64

İKİNCİ BÖLÜM

BALIKESİR KÖY SEYİRLİK OYUNLARI,

VARYANTLARI VE VARYANTLARIN MUKAYESESİ

Balıkesir köy seyirlik oyunlarının metinlerini içeren bu bölüm tasnif açısından üçe ayrılmış durumdadır. Bu bölümde oyunların içeriklerine göre bir tasnif yapılmış ve buna göre oyun metinleri verilmiştir. Oyun metinleri verilirken oyunun adı, ne zaman oynandığı, kaç kişi tarafından oynandığı, oynanma alanının neresi olduğu ve oynandığı yerleşim yerleri belirtilmiştir. Ayrıca oyunların bu genel bilgilerinden sonra oyunların hazırlık aşaması ve oynanış şekliyle ilgili bilgiler verilerek, eğer varsa varyantları incelenerek oyunun yöresel farklılıkları ya da benzerlikleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Varyantı olmayan oyunlar tek başına verilmiştir böylece yörede yaygın olarak oynanan oyunların neler olduğunu görme fırsatı elde edilmiştir. Bunun yanında içeriğinde incelemeye değer görülen unsurlar belirtilmiş ve inceleme bölümünde bahsedilecek olan maddelerle bağlantılar kurulmuştur.

Oyunların metin tasnifi üç bölüm olarak yapılmıştır. Bunlar; 1. Dini-ritüel kaynaklı oyunlar

2. Ladini-eğlence maksatlı oyunlar 3. Cinsel-eğitici oyunlardır.

Bu tasnif yapılırken dikkat edilen nokta, oyunların içerisinde bulunan öğelerin önemi ve diğer araştırmacıların vurguladığı yönlerdir. Bu şekilde Balıkesir ilinde oynanan oyunların Türkiye genelinde oynanan oyunlarla karşılaştırılması yapılabilmekte ve bununla birlikte de oyunların literatürdeki yerleri belirlenmektedir. Oyun metinleri yazılırken yerleşim yerleri verildiği için kaynak kişilerin isimleri ya da kaynak kişi numarası verilmemiş bunun yerine ekler bölümünde kaynak kişi bilgileri verilmiştir. Bu şekilde yerleşim yerine ait oyununun kaynağının kim olduğu öğrenilebilmektedir.

65