Oyuncak yönetmeliğine göre oyuncağın yüzeyinde veya etiketinde CE işareti, üreticinin ya da ithalatçının ismi veya ticaret unvanı ya da markası, adresi, yaşa uygun ibaresi oyuncakların taşıyabileceği özel riskler ile ilgili kullanım kılavuzu bulunmalıdır. Oyuncak satın alırken bunların olup olmadığına bakılmalı, kılavuz ve uyarılar okunmalıdır. Ürünün minimum güvenlik şartlarına sahip olduğunu belirten kalite güvencesini sağlayan CE işaretidir [8,9].
Oyuncağın yapıldığı malzemeler önemlidir. Oyuncak boyası çıkmayan, yanıcı parlayıcı nitelikleri olmayan, çocuğun sağlığına zarar vermeyecek boya ve
verniklerle boyanmış olmalıdır. Kurşunsuz boya ile tüm oyuncaklar boyanmış olmalıdır. Kokulu oyuncaklar alerjiye sebep olabilecek esanslar içermemelidir.
Tutkal seçiminde de özen gösterilmeli hızlı yapıştırıcılar veya solunması zararlı olanlar kullanılmamalıdır. Üç-beş yaşından küçük çocuklar için boyanmış spreylenmiş ve cilalanmış olan tüm oyuncaklarda kullanılan boyanmış, Oyuncak parçaları
Okul öncesi Eğitimde Oyuncak ve Önemi
Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi
11
spreylenmiş ve cilalanmış olan boyaların içindeki kurşun oranı % 1‘i geçmediği ya da zehirli olmadıkları oyuncak üzerinde gösterilmelidir [8, 15,17].
Küçük parçalardan oluşan oyuncaklar tehlikelidir. Çocuk yutabilir veya boğulma riski oluşabilir. Oyuncak parçaları boğulma riski taşımamalıdır. Bilyeler, minik parçalı oyuncaklar, sayı fişleri, küçük oyun zarları, küçük pilleri olan
oyuncaklar bebeğin ulaşamayacağı yerde tutulmalıdır. Bebeğin yutma ihtimaline karşı pelüş oyuncaklar üzerindeki tüm düğme, kurdele, ip ve diğer parçaların sökülmesi gerekir [8,17].
Dolgu oyuncaklar yıkanabilir olmalıdır. İpli oyuncak, bağcık, kordon vb.
malzemelerin kullanımına dikkat edilmelidir. Oyuncaklar, çocukların işitme fonksiyonlarını olumsuz yönde etkilemeyecek düzeyde ses çıkarmalıdır.
Üç tekerlekli bisiklete binerken kask ve dizlik takılmalıdır. Benzer biçimde sivri köşeleri veya keskin uçları bulunan oyuncaklar da yaralanmasına neden olabilir. Üzerine binilecek oyuncaklar sağlam ve dengeli olmalıdır. Oyuncağın hareket ettirici mekanizmaları ve hareket eden dişli kayış, yay vs. parçaları dışarıda olan oyuncaklar alınmamalıdır. Çocuğun oyuncakları açık raflarda saklanmalıdır.
Kutu, sandık gibi kapalı, çocuğun içine girip kalabileceği yerler tehlikeli olabilir.
Oyuncakta elektriksel gerilim 24 voltu geçmemesi gerekir. Oyuncak hijyen ve temizlik şartlarına uygun, parçaları sağlam ve zorlamalara dayanıklı olmalıdır [14,17].
EĞİTİCİ OYUNCAKLAR
Eğitici oyuncak tanımı: Çocukların daha çok zihin gelişimlerine katkısı olan ve onları oyun yolu ile öğretmeye teşvik eden masa oyuncaklarına eğitici oyuncak denir. Çocuk, oyun yolu ile kendini ve çevresini tanır. Bilişsel becerileri (zekâsı, hafızası, kelime bilgisi, duyguları vb.) ve motor becerileri çocuk oynarken
oyuncaklarıyla ve çevresindeki kişilerle etkileşim hâlinde olduğu için gelişmektedir [4,19,20].
Oyuncaklara olan ilgi, çocukların içinden gelmektedir ve çocuğu zorla başka bir oyuncağa yönlendirmek imkânsızdır. Çocuğun oyuncağını kendisinin seçmesine izin verilmelidir. Önemli olan çok küçükken kapasitesini keşfetmek ve ona göre çocuğu yönlendirmektir. Bu sebeple yaş grubuna göre çocuğa uygun oyuncağı almak son derecede önemlidir. Çocukları sık sık parka götürme, oyun ihtiyaçlarını karşılama, oyuncak alacak maddi imkânı bulamayan ailelere önerilir [4,20].
Örn ek
•Çocuğun 4,5 cm’den daha küçük bilye, bozuk para, top ile oynamasına izin vermeyin.Oyuncakta elektriksel gerilimin 24 voltu geçmemesi gerekir.
Okul öncesi Eğitimde Oyuncak ve Önemi
Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi
12
Eğitici oyuncağın çocuğun gelişimine olan katkıları
Eğitici oyuncak neden sonuç ilişkisi, çağrışımlarda bulunma, benzerlik, parça, bütün, olay, sıralama, gruplama ve zihinsel yeteneklerini ve çocuğun kelime dağarcığını geliştirir. Çocuğun gelişiminde bebeklikten itibaren eğitici oyuncaklar önemli rol oynamaktadır. Eğitici oyuncaklarla çocukların tüm gelişimleri
desteklenir. Buna göre “eğitici oyuncaklar; çocukların bilişsel, dil ve öz bakım becerisini desteklemek amacıyla sistemli bir şekilde geliştirilmiş, aynı zamanda sosyal-duygusal ve motor becerilerinin gelişimini destekleyen, çocukların oynayarak öğrenmesini sağlayan oyuncaklar” olarak tanımlanır [3,7].
Çocukların gelişim düzeylerine göre eğitici oyuncaklar farklılık gösterir.
Örneğin: 0-3 yaşına kadar olan dönemde oyun battaniyeleri, işitme, dokunma, görme duyularını uyaran mobiller vb. oyuncaklar hazırlanabilir. Daha büyük yaşlardaki çocuklar için ise tek başına ya da grupla oynayabilecekleri dominolar, tombalalar, eşleştirme kartları, yapbozlar parça- bütün oyunları uygun olur.
Oyuncaklar: Zekâyı, hayal gücünü, duyuları geliştiren, bedensel, ruhsal, sosyal ve dil gelişimi destekleyen gereçlerdir. Eğitici oyuncakların kullanılması çocuğun, simgeleri kullanma, algılama, yeni kavramlar oluşturma gibi bilişsel becerilerinin ve tüm gelişimlerinin desteklenmesi açısından erken çocukluk döneminde yararlıdır [4, 11,20].
Eğitici oyuncaklar çocuğun bilme, algılama, düşünme, problem çözme, tanıma, soyutlama, gruplama, hatırlama gücü, kavram geliştirme, akıl yürütme, dikkatini yoğunlaştırma, akılda tutma, organlar arası eş güdüm, yaratıcılık gibi pek çok becerinin gelişmesini sağlarlar. Eğitici oyuncaklarla çocuklar, olaylar ve
nesneler, benzerlik, parça- bütün gibi ilişkiler kurarak veya onların belli bir özellik ya da oluş sırasına göre sıralayarak, gruplayarak zihinsel yeteneklerini geliştirirler.
Sorunlara deneme- yanılma yoluyla çözümler bulmasını sağlarlar. Çocukların çeşitli renk, boyut ve şekil kavramlarına, sayısal, yazınsal kavramlardan haberdar olmalarına eğitici oyuncaklar yardımcı olur. Çocuk eşyaların mekândaki
durumlarını (orada, yanda, arkada vb.) oyuncakları sayesinde saptar. Böylece çocukta mekân kavramı gelişir. Çocuk duygularını eğitici oyuncaklarla oynarken anlatma imkânı bulur. Gerçekleştirebildiğinde, kazandığında veya tamamladığında sevinç, bunun tam tersinde şaşkınlık, öfke, kızgınlık gösterir. Duygularını anlatır.
Çocuk oyun oynadığı ve bir gruba dâhil olduğu için mutlu olur. Çocukların birbirleri ile iletişim kurmalarını grupla oynanan eğitici oyuncaklar sağlar. Bu da çocukların dil becerilerinin gelişimine katkı sağlar. Çocuk yeni sözcükler öğrenme, bir durumu ya da olayı anlatma, soru sorma, cevap verme becerilerini çocuğun dil gelişimini desteklemek için hazırlanmış eğitici oyuncaklarla geliştirir. Örneğin, görsel ya da sözel ipuçları ile hikâye anlatma, resimli kartlarla yeni hikâyeler oluşturma ile dil becerileri gelişir [4,12].
Bağımsızlık ve kendine güven duyguları eğitici oyuncaklarla oynamakla gelişir. Çocuğun başladığı bir işi devam ettirebilme ve neticelendirme becerisi kazanmasına yardımcı olur. Arkadaş grubu ile paylaşma, iş birliği yapabilme, Eğitici oyuncaklar,
çocukların gelişim seviyelerine göre farklılık gösterir.
Okul öncesi Eğitimde Oyuncak ve Önemi
Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi
13
oynama, yardımlaşma, kurallara uyma, sırasını bekleme, kazanma, kaybetme, rekabet gibi sosyal becerilerin gelişmesine yardımcı olur [11,19].
Parmak ve el kaslarının etkili olarak kullanılması, el-göz koordinasyonu gibi becerilerin gelişimini eğitici oyuncaklar destekler. Küçük kasların motor gelişimine katkı sağlar. Eğitici oyuncaklar gelişimin her alanını desteklediği için farklı yaş ve gelişim seviyesindeki tüm çocuklar için çok önemlidir.
Çocukların aktif olarak katılım gösterdikleri oyunla eğitim, onların öz güven duygularının, sorun çözme ve sorunları ile başa çıkabilme becerilerinin, bağımsız düşünme güçlerinin, çok yönlü yaratıcılıklarının gelişmesinde çok önemlidir. Eğitici oyuncaklarda bu amaçlara ulaşılması önemlidir.
Çocuğa hediye olarak oyuncak alınacaksa çocuğun yaşı ve gelişim seviyesi göz önünde bulundurulmalıdır. Fazla gösterişli ve pahalı oyuncaklar yerine, kaslarını çalıştıracak, girişimciliğini ve hayal gücünü artıracak gereçler seçilmelidir.
Eğitici oyuncaklar farklı olanı bulma, gruplama, eşleştirme, parçaları birleştirme, sıralama, ilişki kurmayı çocuğa öğretmeye yardımcı olan araçlardır. Eğitici oyuncaklar çocuğun gelişim seviyesine göre farklılık gösterirler. Çocuklar okul öncesi dönemde yaratıcı yönlerini destekleyen her türlü objeden ve resim yapmaktan hoşlanırlar [3,14,21].
Eğitici oyuncakların çocuklara sağladığı yararlar özetle:
• Kavram oluşumuna yardımcı olur.
• Parçadan bütün oluşturma eşleştirme becerilerini geliştirir.
• Kas gelişimlerine yardımcı olur.
• Dikkat süresini ve yoğunluğunu artırır.
• Zihinde canlandırma yeteneklerini geliştirir.
• Algılama çözümleme karşılaştırma neden sonuç ilişkisini geliştirir.
Bu eğitici oyuncaklar bul-taklar, tombalalar, plastik legolar, tahta oyuncaklar, eşleştirmeli, parça bütün ilişkili seçmeli oyuncaklar domino küpleridir. Öğretmen eğitici oyuncakları piyasadan hazır alabileceği gibi kendisi de yapabilir [4,12,20].
Bireysel Etkinlik
• Sınıf içinde farklı eğitici oyuncaklar seçip çocuklara veriniz ve onları gözleyiniz. Deneyimlerinizi sınıf içinde arkadaşlarınız ile paylaşınız.
Çocuğa hediye olarak oyuncak alınacaksa
çocuğun yaşı ve gelişim düzeyi dikkate
alınmalıdır.
Okul öncesi Eğitimde Oyuncak ve Önemi
Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi