Dünyada mali kayıplara sebep olan çeşitli olumsuz süreçlerin ardından iç kontrol sistemi önem kazanmıştır (Atmaca, 2012:198). İşletmelerde iç kontrol sistemi tepe yöneticilerinin sorumluluğunda gerçekleşen bir süreçtir (Dalgar, 2012:136). Otel işletmeleri açısından bakıldığında; emek yoğun bir sektör özelliği göstermesi nedeniyle, hata ve hilelerin oranı konusunda daha yüksek bir olasılığa sahiptir. Otel işletmelerinde işgören sayısı çoktur ve çeşitli gelir kaynakları mevcuttur. Bu durum kontrol edilebilirliği daha zor bir hale getirmektedir (Geller, 1991:6). Bu nedenle otel işletmelerinde diğer işletmelere nazaran iç kontrol sistemi daha önemli olmaktadır. Taşıdıkları bir takım özellikler bu ihtiyacı daha da arttırır. Bu özellikler; emek yoğun yapıda olması, parasal işlemlerin çokluğu, birim değeri yüksek ürünlerin varlığı, kalifiye olmayan ve sosyal statüsü düşük personelin istihdam edilmesidir. (Azaltun, 1999:41). Tüm bu özellikler itibariyle otel işletmelerinin koruması gereken varlıkları şöyle sıralanabilir (Şener, 2001:163);
• Nakit varlıklarını korumak
• İşletme personelinden kaynaklanan hile ve ihmali önlemek
• Gereksiz masrafları önleyebilmek için gerekli önlemleri almaktır.
Otel işletmelerinde etkin bir iç kontrol sistemi kurabilmek için sorumluluk belirli kişilerde olmalıdır. İşletmenin faaliyetlerinden kaynaklanan nakit varlıkları bankada saklanmalıdır. Çeşitli departman çalışanları rotasyon yapılarak çalışma yerleri farklılaştırılmalıdır. Dış denetçilerle irtibat kurulmalı ve iç kontrol sadece tespit edici değil önleyici olarak kullanılmalıdır (Geller, 1991:7).
Literatürde otel işletmelerinde iç kontrol sistemi ile ilgili çeşitli çalışmalar yer almaktadır. Yapılan bu çalışmalar gözlem, deney, görüşme, dokuman incelemesi ve anket çalışması gibi yöntemler uygulanarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar bir veya birden fazla otel işletmesi üzerine gerçekleştirilmiştir.
Azaltun tarafından 1999 yılında İstanbul’da yer alan beş yıldızlı oteller üzerine yapılan çalışmada, iç kontrolün hata üzerine etkileri ölçülmüştür. Çalışmanın sonucunda vaka çalışması yapılan otel işletmesinin iç kontrol sisteminin etkin gerçekleştirildiği sonucuna ulaşılmıştır.
Çiçek 2004 yılında gerçekleştirdiği çalışmada otel işletmelerinde iç kontrol ve iç denetim faaliyetlerini anket çalışması gerçekleştirerek ele almıştır. Yapılan çalışmanın sonucunda işletmelerin iç kontrol açısından etkin oldukları fakat iç denetim faaliyetleri bakımından yetersiz oldukları tespit edilmiştir.
Güngör Tanç 2005 yılında Kapadokya’da yer alan bir otel işletmesinin muhasebe bilgi sistemleri ve iç kontrol sistemleri üzerine çalışma gerçekleştirmiştir. Çalışmada yüz yüze görüşme yöntemi kullanmış ve sonuç olarak gerçekleştirilen uygulamaların eksik yönleri ortaya konarak öneride bulunulmuştur.
Gönen ve Ergün 2008 yılında İzmir ilinde yer alan beş yıldızlı otel üzerine çalışma gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada gözlem, görüşme ve doküman incelemesi yöntemleri kullanılmıştır. Çalışmanın sonucunda iç kontrol sistemi ve finansal performans arasında ilişki olduğu tespit edilmiştir.
Ömürbek ve Altay 2011 yılında Manavgat’ta yer alan beş yıldızlı otel işletmelerinin iç kontrol sistem etkinliğini tespit etmek için yüz yüze anket çalışması gerçekleştirmiştir. Çalışmalarının sonucunda yiyecek-içecek departmanında eksiklikler tespit edilmiştir. Otel işletmelerinin bu faaliyetlerini standartlaştırması önerisi geliştirilmiştir.
Karagiorgos vd. 2011 yılında otel işletmeleri üzerine gerçekleştirdikleri çalışmalarında iç kontrolün etkinliğini ölçmüşlerdir. Yunanistan’da gerçekleştirilen bu çalışmanın sonucunda otel işletmelerinde iç kontrol seviyesinin yüksek olduğu belirlenmiştir.
Ravaş 2011 yılında turizmde risk yönetimi sürecinin iç denetim üzerindeki rolünü incelemiştir. Bir turizm işletmesini ele alarak yaptığı bu çalışmanın sonucunda risk yönetimi ve iç kontrol süreçlerinin birlikte gerçekleştirilmesi gerekliliği belirtilmiştir.
Hatunoğlu vd., 2012 yılında iç kontrol sisteminin hileyi önlemedeki etkisini ölçmek amacıyla sekiz ilde 45 işletmeye anket çalışması gerçekleşmiştir. Çalışmanın sonucuna göre iç kontrol sisteminin etkin işleyebilmesi için üst yönetimin etkinliğinin önemli olduğu ve hilenin önlenmesini de engellediği sonucuna ulaşılmıştır.
Mihaela ve Mairan 2013 yılında yapmış oldukları çalışmalarında otel işletmesinin yiyecek içecek departmanında iç kontrol organizasyonunu incelemişlerdir. Çalışmanın sonucunda iç kontrol faaliyetlerinin birçok departman için önemli olduğu gibi yiyecek içecek departmanında da önemli olduğu ortaya konmuştur.
Okutmuş ve Uyar 2014 yılında otel işletmeleri üzerine yapmış oldukları çalışmalarında hile ve iç kontrol arasındaki ilişkiyi örnek olay yöntemi ile ele almıştır. Çalışmanın sonucunda iç kontrol sisteminin prosedürleri üzerine örnekler verilmiştir.
Köroğlu ve Aktaş 2014 yılında Marmaris’te yer alan dört ve beş yıldızlı otel işletmelerinin kurumsal yönetimleri ve iç denetimleri arasındaki ilişkiyi ele alan bir çalışma gerçekleştirmişlerdir. Yapılan bu çalışmanın sonucuna göre bağımsız çalışan bir iç kontrol sisteminin işletme için daha iyi bir seçenek olacağı tespit edilmiştir.
Juen ve Mustapha 2015 yılında Malezya’da faaliyet gösteren yüz otelin otel yöneticilerine anket çalışması gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada fiyat olarak ucuz hizmet veren oteller ele alınarak bu otellerin iç kontrol etkinlikleri ölçülmek istenmiştir. Çalışmanın sonucunda iç kontrol sistemi ölçeği boyutlarından olan kontrol çevresi, risk değerlendirme, bilgi ve iletişimin iç kontrol üzerinde önemli bir bileşen olduğu görülmüştür.
Bekçi ve Köse (2017) yapmış oldukları çalışmalarında literatür taraması gerçekleştirerek COSO iç kontrol modelinin 1992 ve 2013 yılı farklılıklarını ortaya koymak istemiştir. Çalışmanın sonucunda farklar ortaya konarak öneriler geliştirilmiştir.
Usul ve Mete (2018), küçük aile işletmelerinde etkin bir iç kontrol sisteminin oluşturulmasında yöneticilerin bakış açılarını belirlemek için bir çalışma gerçekleştirmiş ve çalışmanın amacına uygun olarak anket yöntemi kullanmışlardır. Çalışmanın sonucuna göre; küçük aile işletmelerinde kontrol ortamının olmadığı görülmüş ve yöneticilerin iç kontrole karşı olumsuz algı geliştirmekte oldukları tespit edilmiştir.
Uyar (2018), iç kontrol sisteminin işletmenin inovasyon yeteneği üzerine etkisini ölçmek amacıyla gerçekleştirdiği çalışmasında anket tekniği kullanmıştır. Çalışmada; iç kontrolün işletmenin inovasyon yeteneği üzerine olumlu etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
İKİNCİ BÖLÜM
ÖRGÜT KÜLTÜRÜ
Örgütlenme, toplumsal refah düzeyindeki artış açısından günlük yaşamı etkileyen önemli unsurlardandır. Toplumları birbirinden ayıran çeşitli kültürel farklılıklar vardır. Bu farklılıklarla oluşan örgütsel yapılar zaman içerisinde örgütsel kültürü oluşturmakta ve örgüte ait bu kültür kişisel kültürün belirleyicisi olmaktadır (Bilir-Güler, 2005:5). Bu bölümde, çalışmanın ikinci değişkeni olan örgüt kültürü kavramına ilişkin tanımlamalar yer almaktadır. Öncelikle kültür ve örgüt kültürüne ilişkin tanımlamalar yapılmış ve daha sonra örgüt kültürü unsurları, modelleri açıklanmıştır. Son olarak otel işletmelerinde örgüt kültürü ele alınmıştır.