Osmanlı Sosyalistleri ve Dini-Sosyal Refleksler

a. Dinin Sosyal Fonksiyonu

Osmanlı solu, dinin sosyolojik açıdan fonksiyonunu bir açıdan devletin ve dolayısıyla toplumun içinde bulunduğu koşulların gerektirdiği durumlarla bağlantılı

1Celal Nuri, a.g.e., s. 183-189 2 Celal Nuri, Türk Inkılabı, s.69-70

3 Celal Nuri, a.g.e., s. 84-85 4 Celal Nuri, Tac Giyen Millet, s. 12

5

147

olarak ele almışlardır. Buna göre, Osmanlı solu için münakaşa konusu yapılan hususlardan biri, dinin toplumsal içeriğinden faydalanmak suretiyle onun bir “birliktelik

ruhu” yarattığı düşüncesiyle dine “bütünleştirme misyonu”nun yüklenmesidir. Birinci ve en önemli fonksiyon olarak görülen “bütünleştirme” konusunda sözgelimi,

Celal Nuri, Kur’an ayetlerine başvurarak tezini destekleyici ifadeler sunar. Buna göre, İslam’ın kardeşliğe önem veren niteliği ifadesini “İnneme’l-mü’minine ihvetün” ayetinde bulmuştur. Celal Nuri’ye göre, İslam, etnik ayrım yapmamış olmasına rağmen,

bugün sosyalizm, kapitalizm ve aristokrasi ideolojileri birbirine zıt olmakla birlikte, ayırım yapma konusunda birleşmişlerdir. Oysa Onüç yüzyıl önce Hz. Muhammed, bütün insanları, İslam sancağı altında toplamak için çağrıda bulunmuş, üçyüz milyon

farklı cinsten, farklı renkten, farklı dilden ve yaratılıştan insan İslam’la her açıdan özdeşleşmişlerdir.1

Celal Nuri, bugün önemli bir kuvvet teşkil etmekte olan ve gelecekte de son derece dehşetli bir rol oynayacak güçte olan İslamiyet’in, her şeyden önce, manevi bir bağ olduğunu, bu bağın hiçbir maddi kuvvetin etkisiyle çözülmeyeceğini,2 bununla birlikte,

daha hür bir geleceğe doğru müslümanlar arasında zaten varolan birliğin korunması, sağlamlaştırılması ve eğitimlerinin geliştirilmesi amacıyla ortak çaba sarfedilmesi

gerektiğini savunmuştur.3

Bu çerçevede, Celal Nuri, İslam’ın sosyolojik içerik taşıyan fenomenlerine, ya da teorik, pratik ve toplumsal boyutlu İslami mekan ve olgulara, ifadesini “İttihad-ı İslam”da bulan ve değişik fonksiyonlar gören kavramlar çerçevesinde bakmıştır. Örneğin Hacc bunlardan biri olup, İslam’dan başka hiçbir din onu vazetmemiştir. Celal

Nuri, Hacc’ı İslami dayanışma ya da İslam kardeşliği bünyesinde değerlendirerek, Hacca gitmeyi siyasi ve toplumsal açıdan bir farz olarak değerlendirir. Ona göre, insan ancak Hacc’da birbirini görür. Kardeşler ancak Kabe-i Muazzama’nın kutsal civarında birbirlerine “randevu” verebilirler. Hacc kadar müslümanları birbirine yaklaştıracak, onların daha ziyade tanışmasına ve dolayısıyle yardımlaşmasına hizmet edebilecek bir

çare yoktur. Öyle ki, İslami hükümetin en büyük parlamentosu Arafat Dağı’dır.

1 Celal Nuri, İttihad-ı İslam, s. 19-20 2 Celal Nuri, a.g.e., s. 21

148

“İttihad-ı İslam”la Hacc, bu anlamda birbirini destekler nitelik arzederler. Hacc ve unsurlarını sadece müslümanlar açısından değil, Osmanlı Devleti açısından da ele alıp,

onu bir “güç unsuru” olarak gören Celal Nuri’ye göre, Osmanlı Saltanatı açısından

Hicaz, boğazlardan çok daha önemlidir. Osmanlı Devleti’nin İstanbul ve Mekke-i Mükerreme olmak üzere iki başkenti vardır: Mekke, daha önem arzetmesine rağmen

malesef bu önemin takdir edilmesinden çok uzaktır. Hicaz ihmal edilmemeli, Kabe, Osmanlı‘nın başkenti olacak şan ile imar edilmelidir. Tüm fikirlerin menşei orası olmalı

ve dünyanın her tarafına yayılabilmelidir.1

Yüklenen ikinci fonksiyon, daha çok dinin, insanlar için varoluş gayelerini ve bireysel ve sosyal hayata içkin meselelerini öne çıkarmak suretiyle bir dünya mutluluğunun anahtarı olmasında gizlidir. Dinin insanların ontolojik duruşlarını açıklayan ve anlamlar yükleyen bir kurum olmasıyla, ferdi ve toplumsal düzeyde dünya

saadetini sağlayan yüce bir gerçeklik olduğu anlayışı konusunda, Osmanlı sosyalistlerinin göruşleri, amacı o olduğu düşünülen bir din algısıyla biçimlenmiştir. Bu anlamda, Celal Nuri’ye göre, dinin gayesi insanlığın rahatlığı olup, yoksa onun baskı altına alınması değildir. İnsan, din için değil; din, insan için yaratılmıştır.2 Amacı

da, kendini sağlam esaslarıyla korumak ve müntesiplerinin huzur ve refahını sağlamak suretiyle kendisine inananları tatmin etmek, böylelikle onların psikolojik taleplerine cevap vermek olmalıdır. Bu özellikle İslam için geçerlidir. Celal Nuri’ye göre, bu din

onüç asırdan beri aleme bir güven duygusu vermiştir. İslamiyet’in ilk hicri asırda dünyaya yayılması ve bugün İslami hükümetin çöküşüne rağmen, hala din olarak Asya

ve Afrika’da hüküm sürmesi onun insanların bir bölümünün ihtiyaçlarını tatmin edici bir özelliğe sahip olmasındandır.3 Celal Nuri, İslam’ın bu başarısını, aynı zamanda Hz

Muhammed’in psikolojik yönüne de bağlar. O, şu ana kadar dünyaya gelen psikologların en büyüğü, en yücesidir. Bugün insanlığın önemli bir bölümünün binlerce

senelik ihtiyaçlarını bilen ve ona göre şeriatını tedvin eden odur.4

1 Celal Nuri, İttihad-ı İslam, ss. 312-315 2 Bkz. Celal Nuri, Tarih-i Istikbal, s. 63 3 Celal Nuri, Ittihad-ı Islam, s. 14-15

149

Üçüncü fonksiyon ise, dinin hem kendisi açısından, hem de toplumsal statüsü itibariyle, bütün müntesiplerini başkalarına karşı öne çıkarmakla birlikte, onları ihya

etmek ve çağın gerekleri doğrultusunda donatılmalarını sağlamaktır.

Bu açıdan, daha çok dinin artık eski duruşundan sıyrılarak medeniyet gelişmelerine ayak uydurmak için kendini yenilemesi ve statik yapısının dağıtılması beklentisi öne çıkar. Bir bakıma dinden beklenen, kendisi ve kendisine inanan müntesipler bütünü için

esas teşkil eden ilerici adımları atmasıdır. Celal Nuri açısından, din, dinamik ve dönüşüme açık olmalıdır. Dinlerin kendi içlerindeki dinamizmi hem dinin hem de milletin bekası için elzemdir. Dinamikliğin en uç noktası olan inkılap hareketleri ise, bu

lüzumu nötrleyen ve ihtiyacı karşılayan vazgeçilmez bir olgudur. İslam, bu anlamda dinamik bir dindir. Celal Nuri, bu noktada İslam İnkılabı ile Türk İnkılabı’nı karşılaştırır. Arap Milleti, İslam İnkılabı sayesinde yaşamış, yükselmiş ve İslam bir feyz

haline gelmiştir. Eğer böyle olmasaydı, belki de bir nesil sonra Arap Kavmi biraz daha uyuşur, iç kavgalarla biraz daha gevşer ve başka bir yerden gelen yıkıcı hareketlerle

boğulurdu. Aynı şekilde Türk Inkılabı olmasaydı, Türk Milleti her türlü hezimetler içinde gevşer ve üstün çıkan Batı’dan veya herhangi bir milletten bir hareket başlar ve

muhtemelen millet de bunun içinde boğulurdu. Bununla birlikte, Türk Inkılabı köhne fikirleri, “nakil”e dayanan düşünüşleri ve eski yaşayışı istemez.1 Böylelikle, Türk dini

ilerici ve tekamülcü olmalıdır. Celal Nuri’ye göre, gerekirse bütün bir geçmişten vazgeçilmelidir. Arap Milleti, ezelden beri bir geçmiş ve ananeye, yaşayış biçimlerine

sahipken, Hz peygamber çıkmış ve vahye dayanan bir inkılapla o geçmişi yıkmıştır. Çünkü, o karmaşada inkılap ancak vahiyle mümkün olabilmiştir.2

Celal Nuri’nin İslam’ın modernize edilerek Batı’nın öngördüğü bilimsel dünya anlayışına yaklaşma idealini ve bu çerçevede dine biçilen işlevini Baha Tevfik, dinden

bağımsız ve zamanın, ülke içerisinde ve Avrupa’da hakim görüşler olarak öne çıkan ideolojik değerler bağlamında ele almıştır. Baha Tevfik, dinsel değerlerin bertaraf edilmesi gerektiğini ve onlarla bir yere varılamayacağını belirtir. Baha Tevfik, mazi ile bütün bağların koparılması gerektiği düşüncesiyle bir anlamda, maziyi temsil eden dine

1 Celal Nuri, Türk İnkılabı, s. 83

150

yani İslam’a da savaş açmış,1 eski kurumları geri kalmışlık nedeni olarak görüp, eskiyi canlandırmanın bugünü ve geleceği karartacağını düşünmüştür.2 Aynı zamanda, Baha

Tevfik, eskiye, eski kurumlara dönmek ve dine biçilen fonksiyonla, Batı ve Batı değerlerine yaklaşma uğraşı vermeyi bir irtica olarak görmüştür. Ona göre, Türklük ya

da Türkçülük yapmak suretiyle geçmişe doğru bir eğilimi de içine alan bir irtica ile, yeni dinin içerisinde bulunduğu bir oluşum ile hedef belirlemek olumsuz sonuçlar verecektir. Bu, dinden bağımsız düşünen Baha Tevfik için olumlanır bir şey değildir.

b. Kadın ve Aile

Tüm dini ve dinsel içerikli sosyal konularda olduğu gibi Osmanlı sosyalistlerinin kadın ve aile konusunda da yine tekamülün etkisinde bir anlayış sergiledikleri söylenebilir. Bu anlayışlar, ilk olarak, kadının da, örtünmeyle birlikte aile gibi tekamül süreci içerisinde gelişimini tamamlamak ve çağdaş görüntüsünü kazanmak durumunda

olması; İkinci olarak, tüm bu olguların hem, özlenen ve olması gereken biçimiyle sosyalist tezin ruhuna aykırı şeyler olarak, hem de bu doğrultuda çağdaş medeniyetin

önündeki dinsel engeller olması algısıyla netlik kazanmışlardır.

Birinci yaklaşımın daha çok Celal Nuri, ikincisinin ise Baha Tevfik tarafından savunulduğunu söylemek mümkündür. Tekamül kaynaklı tüm sosyal olgularda olduğu gibi, “kadın” ve “aile” konusunda da pozitivist algı başat bir biçimde Osmanlı sosyalist

temsilcilerini etkilerken, dinin yerine bu felsefenin tezleri doğrultusunda değerlendirmeler yapılmıştır.

Aileye sosyolojik bir görüşle bakan Celal Nuri açısından aile yaşantısı, aile anlayışı ve eşe duygusal bağlılık gibi fenomenler, insanlığın tekamül süreciyle eşzamanlı olarak olgunlaşmış ve hissi bağlar daha bir güçlenmiştir. Celal Nuri bu bakımdan aileyle ilgili

maddesel ve ruhsal olgular noktasında evrimci bir görüş sergilemiş,3 kadın da bu bağlamda evren gibi, insanlık gibi, eğitim gibi, bir evrimi izlemiş, o da ilk çağlarda olduğu üzere ilkelliğini sürdürmemiştir. Çünkü, Celal Nuri’ye göre, yeryüzünde evrim

1 Bkz. Cemil Meriç, a.g.m., s. 279

2 _{Bkz. Baha Tevfik, Felsefe Mecmuası, C. 1, Baha Tevfik’in önsözü}

151

ve ilerleme bir zorunluluk olup, kıyıcılık, kötülük ve kaba güç hiçbir şekilde bu coşkun seli durduramış ve evrime karşı engel olamamıştır.1

Celal Nuri, “örtünme” nin de aynı kurala tabi, belirli oranda evrimden nasibini almış ve toplumların gelişmişlik seviyesiyle orantılı bir forma sahip olduğunu düşünmüştür.

Çünkü, örtünme müslümanlara özgü bir adet olmayıp, ilkel toplulukların hemen tümünde örtünme yolu uygulanmış ve ilkellikten çıkan her ulus yavaş yavaş örtünmeyi

bırakmıştır. Baskıcılığın şiddetle yürürlükte olduğu yerlerde örtünme ve kaçınma ağırlığını hissettirmiştir. Celal Nuri, bu durumun kafa yapısıyla olan ilişkisine değinmiş

ve ilerlemenin gerçekleştiği yerlerde eğitimin yaygınlaşması ve ekonomik gereksinimlerin artmasıyla kadınların açıldığını vurgulamıştır. Celal Nuri’ye göre,

örtünme ve kaçınma bir namus ve ahlak temizliği konusu da değildir. Çünkü, müslümanlıktaki örtünme kötü anlaşılmıştır. Dinen “tesetttür”, giyinmek demek olup,

erkek için bir giyinme biçim saptanmış olduğu gibi kadına da bir giyinme biçimi belirlenmiştir. Yoksa İslam, kadının istenen bir şey olacağını gözönüne alıp onu bir

torba içine koymamıştır. Dince yalnız güzel davranış ve görgü gözönüne alınmış, aşağılık bir biçimde ortaya çıkmak yasaklanmıştır. İslam, süslerin örtülmesini buyurmuş, haremlik-selamlığı ise dine uygun görmemiştir. Celal Nuri, dinsel sınırların

dışında, aşırı örtünmeye sıcak bakmazken, ama bunun, ahlak düşüklüğüne yol açacak ölçüde kaldırılmasına da yandaş olmamıştır.2

Baha Tevfik ise, ahlaki, dini, milli inançlara ve ananelere çeşitli vesilelerle, sistemli hucumlarda bulunurken evlilik, aile ve kadında tesettür meselesi, Tevfik’in olumsuz düşüncelerinde bu hücumlara hedef olmuştur. Ona göre, başımıza gelen tüm felaketlerin

sebebi örtünmedir. Örtünme kadın-erkek ilişkileri nezdinde ele alındığı zaman

medeniyeti engelleyici bir olgu olarak ortada durmaktadır. Örtünmeyi, bir anlamda geriliğimizin nedeni ve arkaik bir toplum olma devamlılığımızın sağlayıcı unsuru olarak

gören Baha Tevfik’e göre, Türkler göçebelikten kurtulamayacakları ve böylece iktisadi hayatları düzelmeyeceği için evlenmemelidirler, şayet evlenirlerse bu bir felaket olacaktır. Çünkü “bizde aile hayatı yoktur ve teşekkül edemez. Tesettürün (örtünme) erkekle kadın arasında bir Çin Seddi dehşet ve kuvvetinde bir ayrılık olduğunu düşünen

1 Celal Nuri, a.g.e., s. 52 2 Celal Nuri, a.g.e., ss. 130-137

152

Baha Tevfik’e göre, tesettür, gerçek anlamda aile hayatının yokluğunu ve olamayacağını da simgelemektedir. Çünkü, tesettür, kadını eve kapatır ve sosyal aktivitelerden alıkor. Dolayısıyla bu durum hem kadın hem de erkek için bir çile ve aile

hayatını öldüren bir olgudur. Eve tıkılıp kalan bir kadın için uzun vadede hayat çekilmez bir hal alır ve çileli bir dönem başlar. Artık aile çökmeye yönelmiştir.1 Celal Nuri, dinin yanlış yorumlanmış olduğunu yansıtan görüşleri bağlamında, kadın

meselesinde de kötü gelenek, baskıcılık ve bilgisizlik etkenlerine fikirlerini desteklemedikleri oranda olumsuz tavır sergilemiştir. Ona göre, kadın, her bakımdan, erkeğin benzeridir. Avrupa’da hukuktan kaynaklanan eşitsizliklere rağmen, İslam yasası

onu, görevlerde olduğu gibi haklarda da erkekle eşit saymıştır.2 Bu noktada Celal Nuri’nin klasik tepkisine göre, kıyıcılık üzerine kurulu olduğunu düşündüğü gelenekler,

onu haksız yere kısıtlamıştır. Kadınların doğal eksiklerinden yararlanarak buyruğa bağımlı kılınmışlar; bunun sonucu olmak üzere de kadın kişiliğini yitirmiştir. Halbuki, Celal Nuri’ye göre, kadın, huylarının yüceliği, kadınlığını kavraması, onurunu bilmesi ile, doğrudan doğruya kendisi ve edimsel olarak kendi namusunun bekçisi olmalıdır.3

Çünkü en önemli meselelerden biri olan kadın, öncelikle ailenin, dolayısıyla tüm toplumun çekirdeğidir. Halkların yükselişi, ulusların yetişmesi bu çekirdeğe bağlıdır. Celal Nuri’ye göre, Tanrı, onu erkeğin benzeri ve ortağı, esirgeyicisi ve arkadaşı olmak

üzere varetmiştir. Us ve mantık dini olan İslamlık da, onu, doğal olarak böylece anlamıştır.4

Celal Nuri’ye paralel bir biçimde, Baha Tevfik’e göre de kadın, sosyal hayatta aktif olmalı ve kültürel yaşama fiilen katılmalıdır. Özellikle edebiyat ve sanat kollarında oldukça faal bir nitelik kazanmalı, hatta edebiyat tamamen kadınların olmalıdır. Ruh bilim tarihi, erkeklerin ne kadar düşünce sahibi ise, kadınların da o kadar hassas olduğunu göstermektedir. O halde herkes kendi yeteneğinin ilhamlarına dönmeli ve verimli olacak bir biçimde çalışmalıdır.5 Aynı şekilde Baha Tevfik, yerli

1 Bkz. Baha Tevfik, Felsefe-i Fert, s. 105

2 _{Celal Nuri, Tac Giyen Millet, s. 157}

3 Celal Nuri, kadınlarımız, Önsöz kısmı 4 Celal Nuri, a.g.e., Önsöz kısmı

5

153

ve yabancı istatistiki bilgiler doğrultusunda, edebiyat ve sanatla meşgul olan ve yayın dünyasına giren kadınların sayısının her geçen gün artış göstermekte olduğunu söyler ve bunu son derece olumlu bir gelişme olarak görür.1 Kadın ve kızlarımızda okur- yazarlık oranının artması ve dünyayı daya iyi anlar bir hale gelmesiyle birlikte, herşeyin değişeceğini düşünen Celal Nuri ise, böylelikle, çöküş nedenlerimizin en önemlilerinden birinin de ortadan kalkacağını söyler.2

Batı’da kadının durumunun, onu getirdiği nokta olan “feminizm” akımına da değinen Baha Tevfik, eserini çevirdiği Madam Odette Laoquerre’nin fikirlerini benimser ve ortaya çıkan bu akımı, gelişme şartları içerisinde alkışlar. Aslında, Batı’nın spesifik şartları içerisinde ele alınan bu değerlendirmelere rağmen, Baha Tevfik, bunlara, uluslar düzeyinde genellenmesininin imkanıyla bakar. Buna göre, feminizmin şartlarını hazırlayan etmenlerin başında, kadının erkeğe tabiiyeti ve aile ile de toplum içinde oldukça aşağı bir mevkide bulunması gelir. Bu anlamda, kadın erkeğin saadetine alet olmuş, reşit ve muktedir olmayan bir çalışma makinesi haline getirilmiş, fakat, kendisine ne hürriyet, ne de mutluluk vaadeden haklar verilmemiştir. Bu durumdan kolayca kurtulamayacak olduğunu düşünmesi ise, kadının bu duruma doğrudan itiraz etmesini engellemiştir. Nihayet, bitmek bilmeyen bu aşağılanmalarla, kendini müdafaa etmenin zorunluluğunu gören kadın, Fransız İhtilali ile birlikte feminizmin doğuşunu hazırlamıştır. Bu akımla birlikte, erkek merkezli aile anlayışı değişmiş, yeni kadın hür ve kendi şahsiyetine sahip olarak toplum içerisinde maddi ve manevi varlığını hissetmek istemiştir. Ayrıca, feminizm, kadına hürriyet verebilmek için, öncelikle, geçimini bizzat kendisinin tedarik etmesi, bütün memuriyetlere kabul edilmesi, erkekler gibi tahsil yapması ve alacağı maaşla kendi başına yaşayabilmesi gerekliliğini salık vermiştir. Baha Tevfik açısından, feminizm, evlilikte ise, kadının artık, erkeğin emri altında yaşayan değil, bizzat onun arkadaşı olmasını savunmuştur. Kısaca, feminizm, medeni kanun önünde de eşitliği talep etmiş ve bu eşitliği sağlamasının, kendisinin vazifesi olduğunu düşünerek, kadının her alanda bir erkeğin yardımına ya da dayanak teşkil etmesine gerek kalmaksızın, onun arkasından değil,

1 _{Bkz. Baha Tevfik, a.g.e., ss. 196-205} 2 _{Celal Nuri, Tarih-i Tedenniyat-ı Osmaniye, s. 123}

154

yanında yürümekle varlığını kanıtlamak istemiştir.1 Bununla birlikte, feminizm, sadece kadın hakları noktasında ilerleme olmayıp aynı zamanda, sosyalizmle birlikte, eşitsizliklere karşı doğmuş ve ikisi de, insanlığın adaletine ebedi bir arzu beslemişlerdir.2

Celal Nuri açısından, kadındaki sosyal statü değişiminin de özünde, yine İslami prensiplerin yanlış algılanması ve dinsel çizginin altüst edilmesi vardır. İslam’ın güzel ilkelerinden uzaklaşma, düşünce özgürlüğünü kaldırma, yeni yorumları engelleme bizi gerçekten acınacak bir duruma getirmiştir.3 İslam’ın bu temel prensip ve ilkeleri kadının

gelişmesi ve yükselişini öngören birtakım kuralları koymuş olmasına rağmen yanlış ve bencil uygulama İslamın kendisiyle karıştırılmıştır. Oysa ilerlemeye engel olan din değil, aksine, her konuda olduğu gibi, onun yanlış uygulanmasıdır. Celal Nuri’ye göre,

İslamlık, kadını yükselterek eski duruma son verdiği ve gelecekte güzel bir insanlık oluşturulması için çok-karılılığı yasaklayan kurallar koyduğu halde, sapıklıkların süregelmesi ile İslam Dünyası’nda kadının aldığı durum, İslam’ın uygarlığa engel olduğu sanısına yol açmıştır. Oysa İslamlık, kadını, gerek toplumbilimsel, gerekse ekonomik bakımlardan erkek ile eşit görmüştür.4 Çünkü, Napolyon yasalarında olduğu gibi İslam Hukuku’nda kadın, hiç erginleşemeyecek bir varlık olmayıp, yükümlülükler taşır.5 Celal Nuri’ye göre, bir erkek ne yapabilir ise, bir kadın da o şeyi yapabilir. Bir

kadın erginin bir erkek erginden hiçbir farkı yoktur. Tanıklık gibi kadının kimi özel durumları gözönüne alınarak konulmış ufak tefek kurallar dışlanacak olursa, işlemlerde kadın ile erkek arasında tam eşitliği ilan eden, müslümanlık dışında hiçbir din ve hiçbir

yasa yoktur.6

Celal Nuri, Hristıyanlık özelinde İslamiyet‘in kadın ve aile konusundaki yaklaşımlarını karşılaştırmaya tabi tutar. Ona göre, Hristıyanlık evlenmeyi “zorunlu bir

kötülük” olarak görmektedir. Fiziksel bağlar Hristıyanlıkça aşağı görülür. Papazlık ahlak bozulmasına yol açarak, Hristıyanlığın kadını çok kötü gözle görmesine neden

1 _{Odette Laoquerre, Feminizm, Çev. Baha Tevfik, Dersaadet Kütüphanesi, İst., T.y., s. 19 vd.} 2 _{Odette Laoquerre, a.g.e., s. 23}

3 Celal Nuri, Kadınlarımız, Önsöz kısmı.

4 Celal Nuri, a.g.e., ss. 96-107; Ayrıca bkz. Celal Nuri, Tac Giyen Millet, s. 157-158 5 Celal Nuri, Kadınlarımız, s. 34

155

olmuştur. Havva ise, insanoğlunun yıkımına yol açan kişi olarak algılanmıştır. Bu anlamda kadınların haklarına en çok zarar veren etkenlerden biri Hristıyanlık olmuştur. Bu din kadını her bakımdan “pis” sayarak, onu Hazreti Havva öyküsüne dayanarak hep

bir “aldatıcı” ve erkek için bir kötülük kaynağı görmüştür. Hristıyanlık nikahın yasallığını ancak 16. Yüzyıl’da, Trant Kurulu’nda kabul etmiştir.1 Hristıyanlık’taki bu

anlayışlara paralel biçimde, İslam‘dan önce Hicaz‘da da kadınların durumu pek farklı değildir. Kadınlar geçici mal, hayvan, cinsel isteği giderme aracı sayılmış, bir insan istediği sayıda kadın alabilmiştir. İslamlık, çıkışıyla, çok büyük bir devrim yapmış, bu

yolları birdenbire kaldırarak, asıl olarak tek karı ilkesini koymuştur. Bununla birlikte kesin Tanrı sözü birden fazla eş alınması durumunda adaleti buyurmuştur. Bu buyruktan

açıkça anlaşılır ki, adaleti korumak olanağı bulunmadığından, bir karı ile yetinmek emredilmiştir.2

Celal Nuri’ye göre, boşama konusunda da İslam’ın temel ilkelerine başvurulmalıdır.