Değerlendirme Çalışmalarında (DÇ) ekonomi okuryazarlığına ait ekonomi, mal, nüfus,
para, pazar, rekabet, sanayi, satma, sömürgecilik, toprak, tüccar, üretim ve vergi kavramları
dolaylı olarak şu şekilde yer almaktadır (Gültekin ve diğerleri, 2018):
“…Çeşitli el sanatları ile uğraşan bu kadınlar ekonomiye büyük katkı sağlamışlardır…” (s.95) (Ekonomi)
“…C) Osmanlı topraklarını üretilen malların satılacağı bir pazar haline getirdi…” (s.95) (Toprak, üretim, mal, satma, pazar)
“…B) Nüfusun azalmaması için göçün yasaklanması…” (s.95) (Nüfus) “…Padişahlar, Sultan Süleyman Han Gazi’ye gelinceye kadar bizzat Divanı Hümayun’da bulunur, memleket ve millet, bütün halk, hazine, para ve diğer büyük küçük işler ile tam manasıyla meşgul olurlar idi…” (s.74) (Para)
“…B) Osmanlı tüccarların Avrupalı tüccarlarla rekabet gücü kalmadı…” (s.95)
(Tüccar, rekabet)
“…4.Baltalimanı Antlaşması Osmanlı Devleti’nin ekonomisine ve sanayisine büyük zarar vermiştir…” (s.94) (Ekonomi, sanayi)
“…D) İngiltere’de büyük bir sömürge imparatorluğu kuruldu…” (s.95)
(Sömürgecilik)
“…A) Halktan vergi alınmaması…” (s.95) (vergi)
4.2.4.3. İnsanlar, yerler ve çevreler öğrenme alanı
7. sınıf Sosyal Bilgiler İnsanlar, Yerler ve Çevreler (İYÇ) öğrenme alanı nüfusun dağılışını
etkileyen etkenler, yerleşmenin dağılışında etkili olan faktörleri ve göç olgusunu konu
edinmektdir. Bu çerçevede yer alan bölümler ekonomi okuryazarlığı bağlamında
incelenmiştir; analizler Tablo 30’da yer almaktadır.
Tablo 30
7. Sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabı insanlar, yerler ve çevreler
Öğrenme Alanı Ekonomi Okuryazarlığı
KAVRAM NÖ HS OM PSE G DÇ Arıcılık ○ Avcılık 2x○ Beşeri Ortam 6x○ 8x○ ○ Çalışan 7x○ 3x○ ○ 2x○ Çalışmak 3x○ 7x○ 2x○ Çiftçi ○ Doğal ortam/Çevre 4x○ 6x○ ○ Ekonomi 7x○ 2x○ 2x○ Ekonomik faaliyet 5x○ ○ ○ 2x○ Fabrika 2x○ ○ ○ Gelir ○ Girişimci 3x○ Hak ○ Hammadde ○ Hayvancılık 3x○ 2x○ ○ Hizmet 5x○ ○ ○ ○ İhracat ○ İhtiyaç 3x○ İnsan Gücü ○ İş 3x○
Tablo 30
7. Sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabı insanlar, yerler ve çevreler (devam)
Öğrenme Alanı Ekonomi Okuryazarlığı
KAVRAM NÖ HS OM PSE G DÇ İşçi 2x○ İş Fırsatı 7x○ İşsizlik ○ ○ Kalkınma planı ○ Kaynak ○ ○ ○ Maden 2x○ 2x○ 2x○ Madencilik ○ ○ Market ○ Müşteri ○ Nüfus 26x○ 7x○ 6x○ Ormancılık ○ Sanayi 12x○ 7x○ 2x○ ○ Sanayileşme 2x○ Satma ○ Sektör 6x○ 3x○ ○ Talep ○ Tarım 11x○ 4x○ ○ 4x○ Tarım ürünü ○ ○ Tarla ○ ○ ○ Ticaret 3x○ 3x○ ○ Ticaret yolu ○ Toplayıcılık ○ Toprak 2x○ Turist ○ Turizm 6x○ 4x○ 2x○ Tüketici ○ Ulaşım 3x○ ○ Üretim 2x○ ○ Ürün ○ Verimlilik ○ 3x○ ○
Yer altı kaynakları ○ ○
Doğrudan ● Dolaylı ○
Tablo incelendiğinde neler öğreneceğiz (NÖ) ve hazırlık soruları (HS) bölümünde
ekonomi okuryazarlığı ile ilgili kavram ve olgulara yer verilmediği görülmektedir.
Okuma metni (OM) bölümünde ise ekonomi okuryazarlığı ile ilgili avcılık, beşeri ortam,
çalışan, çalışmak, çiftçi, doğal ortam/çevre, ekonomi, ekonomik faaliyet, girişimci, hak,
hayvancılık, hizmet, ihracat, ihtiyaç, insan gücü, iş, işçi, işsizlik, kalkınma planı, kaynak,
maden, madencilik, market, müşteri, nüfus, ormancılık, sanayi, sanayileşme, satma, sektör,
talep, tarım, tarla, ticaret, ticaret yolu, toplayıcılık, turizm, tüketici, ulaşım, üretim,
verimlilik ve yer altı kaynağı kavramları dolaylı olarak şu şekilde yer almaktadır (Gültekin
ve diğerleri, 2018):
“…İklime uygun tahıl ve bakliyat yetiştirilen Çatalhöyük, avcı-toplayıcı toplumdan tarım toplumuna geçişin yaşandığı yerleşim yerlerinden biridir…” (s.98) (Avcılık,
toplayıcılık, tarım)
“…Geçmişten günümüze insanların yerleşim yeri tercihlerinde ortak özellikler olduğunu görüyoruz. Bu ortak özellikleri doğal ve beşerî faktörler olarak ikiye ayırabiliriz…” (s.99) (Doğal ortam/çevre, beşeri ortam)
“…Türkiye İstatistik Kurumu” (TÜİK) tarafından yapılan nüfus sayımları sırasında nüfusumuzun özellikleri de tespit edilir. Nüfusumuzun yaş gruplarına ve cinsiyete göre dağılımı, çalışan nüfusun hangi ekonomik faaliyet kollarında çalıştığı, nüfusun eğitim durumu, kır ve kent nüfus oranları elde edilir. Bu bilgiler sayesinde oluşturulan Tablo ve grafiklerden faydalanılır…” (s.106) (Nüfus, çalışan, ekonomik
faaliyetler, çalışmak)
“…Göç veren yerlerde insan gücü kaybı, kırsal alanların yaş ortalamasının yükselmesine üretimin düşmesine neden olabilir. Göç eden insanlar sadece bir mekân değil, aynı zamanda toplumsal bir çevre değişikliği de yaşamaktadır. Örneğin tarımsal faaliyette bulunan bir çiftçi, göç ettikten sonra makine başında çalışan bir işçi olabilir…” (s.116) (İnsan gücü, üretim, tarım, çiftçi, çalışmak, işçi)
“…İnsanların yeni ekonomik faaliyet alanları keşfetmesi sosyal ve ekonomik hayatı değiştirmiştir…” (s.100) (ekonomik faaliyet, ekonomi)
“…İzmir’de, tasarladığı halılarla 11 ülkeye ihracat yapan genç kadın girişimci, Türkiye ile vize problemi yaşanan ABD’ye kendisi giremedi ama halıları girmeyi başardı. Müşterisiyle görüşmek için ABD’ye gitmeyi planlarken vize krizinin gündeme geldiğini belirten girişimci, “Müşteri ile görüşmeye gidecektim ki vize krizi yaşandı ve ABD’ye gidemedim. Ancak müşterim halıyı almaya niyetli olduğu için İstanbul’a geldi ve görüşme yaptık…” (s.120) (İhracat, girişimci, müşteri) “…Seyahat özgürlüğüne getirilecek kısıtlamalar yalnızca bu özgürlüğün kullanımına değil bireyin çalışma, eğitim, sağlık alanlarındaki özgürlükleri ile sosyal, ekonomik hak ve özgürlüklerinin de kısıtlanmasına yol açabilir…” (S.119)
(Çalışma, ekonomi, hak)
“…İnsanların tarım, hayvancılık ve turizm gibi faaliyetler nedeniyle yer değiştirmeleridir…” (s.113) (Tarım, hayvancılık, turizm)
“…Çalışan nüfusun dağılımı ekonomik faaliyet kollarına göre tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde çalışan nüfus olmak üzere üçe ayrılarak incelenir…” (s.110)
(Çalışan, nüfus, ekonomik faaliyet, tarım, sanayi, sektör, hizmet)
“…O dönemde Hasan Dağı’ndan elde edilen obsidyen ile tuzu hem kendi ihtiyaçları için kullanmışlar hem de çevrelerindeki yerleşim birimlerinde yaşayan insanlara satmışlardır…” (s.98) (İhtiyaç, doğal ortam/ çevre, satma)
“…Tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine ait bazı iş kolları aşağıda verilmiştir…” (s.110) (Tarım, sanayi, hizmet, sektör, iş)
“…Göçe bağlı olarak hızlı nüfus artışı yaşanan kentlerde işsizlik sorununa rastlanabilir…” (s.116) (Nüfus, işsizlik)
“…Bir ülkede kalkınma planlarının yapılması ve uygulanabilmesi için ülke nüfusunun özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Bunun için nüfus sayımları yapılır. Ülkemizde ilk nüfus sayımı 28 Ekim 1927 tarihinde yapılmış ve ülke nüfusumuz 13.648.270 olarak belirlenmiştir…” (s.106) (Kalkınma planı, nüfus)
“…Doğal faktörler; yeryüzü şekilleri, iklim, su kaynakları, yer altı kaynakları, bitki örtüsü, savunma imkânları gibi insan eli değmeden var olmuş unsurlardır…” (s.99)
(Doğal ortam, kaynak, yer altı kaynak)
“…Maden çıkarılan ve işletilen yerler, hızla büyüme ve gelişme potansiyeline sahiptir. Zonguldak Ereğli, Karabük ve Batman gibi illerimiz buna örnek verilebilir…” (s.105) (Maden)
“…Beşerî faktörler ise ekonomik faaliyetler, ticaret, sanayi, madencilik, hayvancılık ve tarım gibi insan müdahalesi sonucu oluşan unsurlardır…” (s.99) (Beşeri ortam,
ekonomik faaliyet, ticaret, sanayi, madencilik, hayvancılık, tarım)
“…Tezgahtar Ayça, Almanya’da market işleten abisinin yanına çalışmak için gitmiştir…” (s.116) (market, çalışmak)
“…Tarım Bitkisel üretim, hayvancılık, ormancılık…” (s.110) (tarım, üretim,
hayvancılık, ormancılık)
“…Sanayileşme ile kentlere talep artmış ve yeni beşerî faktörler ortaya çıkmıştır. Örneğin eğitim, altyapı, sağlık, turizm, ulaşım gibi faktörler göz önünde bulundurulmaya başlanmıştır…” (s.100) (Sanayileşme, talep, beşeri ortam, turizm,
ulaşım)
“…Son tespitler burada yaşayanların, tarlalarını bugünkü Çumra ilçesi civarında oluşturduklarını ve hayvan sürülerini Çatalhöyük’ten uzakta otlattıklarını ortaya koymaktadır…” (s.98) (Tarla)
“…Bölge aynı zamanda İpek Yolu gibi önemli ticaret yollarının da güzergâhı olmuştur…” (s.99) (Ticaret yolu)
“…Nüfus piramitleri nüfusun cinsiyet, yaş, çalışan nüfus, tüketici nüfus, ortalama ömür durumlarını göstermeye yarayan grafiklerdir. Genellikle kadın ve erkek nüfus ayrı ayrı (sağlısollu) gösterilir…” (s.109) (Nüfus, çalışan, tüketici)
“…Ulaşım yollarına yakın yerlerde bulunan yerleşim birimleri, daha fazla gelişmiştir. İşlek yolların kavşağında bulunan Kayseri, Afyonkarahisar ve Gaziantep gibi illerimiz buna örnektir…” (s.105) (Ulaşım)
“…Ülkemizde tarıma elverişli verimli düzlüklerin bulunduğu yerler yerleşim alanlarının tercihinde diğer önemli bir faktördür. Konya, Adana, Kayseri, Malatya, Muş gibi illerimiz verimli ovalar üzerinde kurulmuştur…” (s.104) (tarım, verimlilik)
Öte yandan pekiştirme soruları ve etkinliği (PSE) bölümünde arıcılık, beşeri ortam, çalışan,
çalışmak, doğal ortam/çevre, ekonomi, ekonomik faaliyet, fabrika, gelir, hammadde,
hayvancılık, hizmet, iş, kaynak, maden, madencilik, nüfus, sanayi, sektör, tarım, tarım ürünü,
tarla, ticaret, toprak, turist, turizm, ulaşım, üretim, ürün, verimlilik ve yer altı kaynakları
kavramları ekonomi okuryazarlığı bağlamında dolaylı olarak şu şekilde yer almaktadır
(Gültekin ve diğerleri, 2018):
“…Erzurum’da çayır, mera ve yaylalar geniş yer kaplar. Bu yüzden hayvancılık yaygındır. Arıcılık da çok gelişmiştir…” (s.103) (Hayvancılık, arıcılık)
“…Aşağıdaki Tabloda yerleşmeyi etkileyen doğal ve beşerî faktörler verilmiştir. Bu faktörlere olumlu ve olumsuz örnekler bularak uygun yerlere yazınız…” (s.101)
(doğal ortam, beşeri ortam)
olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız…” (s.110) (Nüfus, çalışan,
iş)
“…Ben Onur, babam öğretmen. Babam başka bir şehirdeki okulda çalışmak istediği için yaşadığımız şehirden ayrıldık…” (s.115) (Çalışmak)
“…Yukarıdaki fotoğraflardan çıkardığınız sonuçlardan hareketle göçün sosyal, çevresel ve ekonomik sonuçlarını aşağıdaki noktalı yerlere yazınız…” (s.117)
(Ekonomi)
“… Çatalhöyük halkının hangi ekonomik faaliyetlerle uğraştığını aşağıdaki nokta ile belirtilen boşluklara yazınız…” (s.99) (Ekonomi faaliyet)
“…Biz sanayi kuruluşlarında çalışmaktayız. Hammadde kaynaklarına yakın olduğumuz için buraya fabrikalar yapıldı. Burada yaşayan benim gibi birçok insana iş imkânı doğdu…” (s.102) (Sanayi, çalışmak, hammadde, kaynak, fabrika, iş
imkanı)
“… Yaz aylarında oldukça fazla turist kabul ederiz. Ülkemiz için önemli gelir kaynağı olan turizm bizim için de iş imkânı sunuyor…” (s.102) (Turist, gelir, turizm,
iş imkanı)
“…2017 yılında hizmet sektöründe çalışan nüfus, diğer iki alanda çalışan nüfusun toplamından fazladır…” (s.110) (Hizmet, sektör, çalışan, nüfus)
“…Bulunduğumuz yer engebeli ve dağlıktır. Tarıma elverişli alan yoktur. Bu yüzden bölge insanı, iş bulabileceği bölgelere göç eder…” (s.102) (Tarım, iş)
“…Su kaynakları…” (s.101) (Kaynak)
“…Ben Yusuf, Babam Zonguldak’ta kömür madeninde çalışmaya başladı. Biz de bu yüzden Zonguldak’a yerleştik…” (s.115) (maden, çalışmak)
“…Madencilik…” (s.101)
“…1927 yılında tarım sektöründe çalışan nüfus %90’a yaklaşmıştır…” (s.110)
(Tarım, sektör, çalışan, nüfus)
“…Tarım Ürünleri…” (s.105)
“…Ben Ayşe, Tuz Gölü civarında yaşıyorduk. Kuraklık nedeniyle tarlalarımızdan yeterli verim elde edemeyince göç ettik…” (s.114) (Tarla, verimlilik)
“…Başkent olmasıyla hızla nüfusu artmıştır. Eğitim ve kültür şehri olan Ankara’da ticaret ve sanayi de gelişmiştir…” (s.103) (Nüfus, ticaret, sanayi)
“…Zamanla topraktan istediğimiz verimi alamadığımız için taşınmak zorunda kaldık…” (s.114) (Toprak, verimlilik)
“…Yaz aylarında oldukça fazla turist kabul ederiz. Ülkemiz için önemli gelir kaynağı olan turizm bizim için de iş imkânı sunuyor…” (s.102) (Turist, gelir, turizm,
iş imkanı)
“…Ulaşım…” (s101)
“…Şiddetli yağıştan sonra meydana gelen heyelan çay bahçelerimize zarar verdi. Bu yüzden üretim yapamadık ve göç etmek zorunda kaldık…” (s.114) (Üretim) “…Evlat geldik, yerleştik buralara. Bol ürün elde ediyoruz. Daha ne olsun? ...” (s.102) (Ürün)