Oruç İbadeti

İslam’dan önceki dinlerde de oruç vardı. Belirli bir süre yeme, içme, cinsel ilişkiden uzak durma, perhiz yapma ya da belirli yiyecekleri yememe, sükût etme, ağzı ve kulağı yalandan ve kötü sözden koruma vb. şekillerde yerine getirilen oruç ibadetine hemen hemen bütün dinlerde rastlanır (DİA, 2007: 414).

Ramazan ayında oruç tutmak İslâm’ın beş şartından biridir. Hicretin ikinci senesinde farz olan oruç, şartları yerinde olan her Müslüman için farz-ı ayındır (Bakara Suresi, 185. ayet). Oruç, İslam fıkıhçılarına göre farz, vacip, sünnet ve mekruh olmak üzere çeşitlere ayrılmaktadır. Biz bu araştırmamızda farz ve sünnet oruç üzerine Somalililerin oruç hakkındaki bilgi ve davranış boyutunu incelemeye çalıştık.

Müslümanların Ramazan ayını diğer aylardan çok farklı geçirmeleri, bu aya verilen önemi göstermektedir. Oruç tutmanın yanında Ramazan ayında indirilen K.Kerim, yine bu ayda çokça okunur, teravih namazı bu ayda kılınır, mukabeleler takip edilir, zikirler çekilir, yoksullar gözetilir, yardımlar yapılır.

Somalili Müslümanlarda bu ayda oruç tutar, K.Kerim okur, teravih namazı kılarlar, zikir çekerler, az sayıda olan zenginler de yoksulları gözetirler.

Somalili Mülteciler Somali’de ramazanı tam bir “ibadet ayı” olarak idrak ederler. Sahura ait özel bir yemekleri yoktur, ne olursa yenilir. Fakat makarna sahurda bir çok ailenin yediği ortak yemektir. Sabah namazını müteakip yatılır öyle ki, öğle namazına kadar. İşsizliğin had safhada olduğu bu ülkede, işi olanların da Ramazan ayında çalışmaları pek hoş karşılanmaz. Öğle namazını camide kılan Somalililer K.Kerim okurlar ve ikindi namazı ile beraber iftar saatine kadar camiden dışarı pek çıkmazlar. Somali’nin zengin olan Müslümanları camide iftar yemeği vererek fakir olan halka ziyafet çekerler.

Ülkemizde yirmi rekat olarak kılınan teravih namazı, Somali’de sekiz rekat olarak kılınmaktadır. Bu sekiz rekat yatsı namazının son sünnetinden sonra, vitir namazından önce cemaatle kılınmaktadır. Her iki rekatta bir selam verilerek kılınan teravih namazının sürekliliği çok önemlidir. Her Müslüman bu teravih namazına katılmayı bir nevi mecburmuş gibi algılamaktadır.

Somalili Müslümanlar, ramazan ayında evde, camide, işte vb. nerede olursa olsun, on dakika bile olsa itikafa girmeyi sünneti müekket olarak nitelendirmektedir. Bu esnada kimse ile konuşmayarak kendi içine kapanarak tam bir teslimiyet içinde bulunmak gerektiğini ifade ediyor Abdurrahman (A.M.Fara ile kişisel iletişim, 18 Şubat 2009).

Özellikle öğle ve ikindi namazı öncesi camiye erken giderek, namaz vaktine kadar itikafa girerler. Bu ibadeti günde bir defa, günde bir defa yapamayan haftada bir defa, haftada bir defa yapamayan ise ramazan ayında bir defa yapması gerektiği ifade edilmektedir.

Somalili mültecilerin Konya’da ramazan ayında oruç tutması ile ilgili ankete baktığımızda şu şekilde bir manzara görürüz.

Tablo 33: Örneklemin Ramazan ayında oruç tutma durumu Ramazan ayında oruç tutar mısınız?

Hiçbir zaman Ara sıra Çoğunlukla Her zaman Toplam

0 0 1 24 25 Cinsiyet 0% 0% 4,0% 96,0% 100% Kadın f 0 0 1 13 14 % 0% 0% 7.1,0% 92.9% 100% Erkek f 0 0 0 11 11 % 0% 0% 0% 100% 100% Toplam f 0 0 1 24 25

Tablo 33’i incelediğimizde, Somalili Müslümanların nerede ise tamamına yakını ramazan ayında her zaman oruç tuttuklarını 24 kişi (%96) ifade etmişlerdir.

Sadece 1 kişi (%4) çoğunlukla oruç tuttuğunu ifade etmiştir. Hiçbir zaman ve ara sıra oruç tutan bulunmamaktadır.

Ramazan ayında oruç tutmanın cinsiyet bazında dağılımına gelince, kadınlardan 1 kişi (%7,1) çoğunlukla oruç tutarken, 13 kadın (%92,9) her zaman oruç tuttuğunu ifade etmiştir. Erkeklerin tümü 11 kişi (%100) her zaman oruç tuttuğunu bildirerek tam oranla karşımıza çıkmaktadır.

Ayrıca ramazan ayı dışında oruç tutma konusunu da araştırdığımızda karşımıza şöyle bir manzara çıkmaktadır: Tablo 34.

Tablo 34: Örneklemin Ramazan ayı dışında oruç tutma durumu ve bu durumun cinsiyet bazında dağılımı

Ramazan ayı dışında oruç tutarım

Hiçbir zaman Ara sıra Çoğunlukla Her zaman Toplam

6 12 1 6 25 Cinsiyet 24,0% 48,0% 4,0% 24,0% 100% Kadın f 4 5 1 4 14 % 28,6% 35,7% 7,1% 28,6% 100% Erkek f 2 7 0 2 11 % 18,2% 63,6% 0% 18,2% 100% Toplam f 6 12 1 6 25

Somalili mültecilerin ramazan ayı dışında oruç tutma tablosuna baktığımızda, 12 kişi (% 48) ile en çok ara sıra tutarım şıkkı karşımıza çıkmaktadır. Her zaman tutarım ve hiçbir zaman tutmam aynı oranda görünmektedir: 6’şar kişi (% 24). Çoğunlukla tutarım diyen ise sadece 1 kişi (%4)’dir.

Ramazan ayı dışında oruç tutarım diyenleri cinsiyet açısından değerlendirdiğimizde her zaman oruç tutan kadınlar 4 kişi (% 28,6), her zaman oruç tutan erkekler 2 kişi (%18.2) olarak, kadınların erkeklerden daha çok ramazan ayı dışında oruç tuttuklarını görüyoruz. Kadınların ramazan ayı dışında özellikle Şevval ayında oruç tutmalarını, ramazanda özel günlerde tutulamayan orucun, bir an önce Şevval ayında tutulması ile izah edilebilir. Buna karşın ramazan ayı dışında oruç

tutmayan kadınlar 4 kişi (% 28,6) iken, ramazan ayı dışında oruç tutmayan erkeler 2 kişi (%18.2) olarak, kadınların ramazan ayı dışında hiçbir zaman oruç tutmama oranı erkeklere oranla daha yüksek görülmektedir. Erkekler ve kadınlar açısından ara sıra oruç tutarız diyen erkekler 7 kişi (%63,6) iken, aynı durum kadınlar açısından 5 kişi (% 35,7) olarak erkeklerin ara sıra da olsa kadınlardan daha çok oruç tuttuklarını göstermektedir.

Ramazan sonrası tutulan Şevval ayı orucu Somali’de ayrı bir yere sahiptir. Bu ay içinde tutulan altı gün oruç, tüm yılı ibadet ile geçirmişçesine sevabı bol olunca, bir çok Somalili bu ayda oruç tutmayı ihmal etmemektedir.

Ramazan ayında Müslümanların zekat, sadaka vb. hayır işleri daha önceki aylara göre daha yoğun olmaktadır. Ramazan ayında Somalili mültecilere yapılan yardımlar da aynı şekilde yoğunluk kazanmaktadır. Bu yoğunluğa karşın Konyalıların Somalilileri iftar yemeğine davet ettikleri pek rastlanan bir durum değildir.