Ortaokul Programlarında Sosyal Bilgiler Dersi

1924 yılında yapılan düzenlemelerle ortaokulun amaç ve kapsamları liseden ayrı olarak belirlenmiş ve ortaokulun amacının öğrencileri liselere ve meslek okullarına hazırlamak olarak belirlenmiştir. Böylece ortaokul, liselerden bağımsız hale gelmiştir. 1924 Lise Birinci Devre Müfredat Programı (Orta Mektep)’nda daha önceki soyut bilgileri içeren dersler programdan çıkarılırken, sosyal yapı ve ekonomik ihtiyaçlar programa dahil edilmiştir (Doğan, 1999: 198). Lise birindi devre müfredatında sosyal bilgiler kapsamına giren Malumat-i Vataniye, Tarih ve Coğrafya dersleri bulunmaktadır. Malumat-i Vataniye dersi haftada, 2.ve 3. sınıfta 1 saat düzenlenirken, tarih dersi tüm sınıflarda 2 ve coğrafya 1. sınıfta 2, 2. ve 3. sınıfta 1 saat olarak düzenlenmiştir (Yücel, 1994: 166).

1924-1930 yılları arasında coğrafya müfredat programları, cumhuriyet öncesi programlardan önemli bir değişiklik yapılmadan hazırlanmıştır (Taş, 2005: 315).

1927 yılında 1924 programında ek olarak yayınlanan programda tarih dersi haftada 1. ve 2. sınıfta 2, 3. sınıfta 3 saat olarak belirlenirken coğrafya dersine 1. ve 2. sınıflarda 2, 3. sınıfta 1 saatlik zaman ayrılmıştır (Yücel, 1994: 167).

1931-1932 Öğretim yılında uygulanan ortaokul programının amacı öğrencilere bilim dallarını derinlemesine öğretmekten ziyade çevresine karşı uygun tutum ve davranışlar kazandırmak olarak belirtilmiştir. Böylelikle öğrencilerin liseye hazırlanman yanında hayata hazırlanmaları da sağlanmıştır (Oğuzkan, 1983: 302).

1924 Orta mektep programının uygulanmasından sonra müfredat değişerek yayınlanmıştır. Özellikle tarih derslerinde değişimler göze çarpmaktadır. Haftalık ders çizelgesine bakıldığında tarih dersleri 1. ve 2. sınıfta 2, 3. sınıfta 3 saat, coğrafya dersi 1. ve 2. sınıfta 2, 3. sınıfta 1 ve yurt bilgisi dersine her sınıfta 1 saat olarak yer verilmiştir (Yücel, 1994: 170; Ercan, 2007: 49-50). Türk milletinin Orta Asya’dan çıkıp medeniyetin öncüsü olduğu görüşünü yansıtan Türk Tarih Tezi bu programa yansımış (Cicioğlu, 1982: 173) ve bu dönemde Tarih Kurumunca oluşturulan ayrıntıları fazla ve öğrenciler için ağır olan tarih kitapları hazırlanmıştır (Akyüz, 2006: 352). Ortaokul programındaki hazırlanan içerikler sosyal ve ekonomik gereksinimleri karşılayacak

şekilde düzenlenmiştir. Yurt bilgisi dersinde sosyal hayatta karşımıza çıkan millet, cumhuriyet, devlet, eşitlik, vergi, demokrasi ve askerlik gibi konulara yer verilmiştir (Cicioğlu, 1982: 174; Yücel, 1994: 189; Doğan, 1999: 199).

1932 ortaokul programında ilk olarak diğer disiplinlerle ilişki kurulmaya çalışılmış ve öğrencilerin ilgi ve yeteneklerine önem verilmiştir (Doğan, 1999: 211).

Bu programda ölçme değerlendirmeyle ilgili olarak sadece coğrafya defterinden bahsedilmektedir (Ulutaş ve Erman, 2011: 151).

1938 Orta Mektep Müfredat Programı, Eğitim Bakanlığının önderliğinde 1935 yılında İstanbul Üniversitesindeki Alman asıllı profesörlerden oluşan komisyon tarafından hazırlanmıştır. Bu programda ortaokullar, sadece liseye öğrenci hazırlayan bir kurum olarak görülmüş ve öğrenci ilgisi arka planda tutularak öğrencilerin akademik olarak yetiştirilmesi ön plana alınmıştır (Oğuzkan, 1983: 303).

1938 Orta Mektep Müfredat Programında Milli Eğitimin ve ortaokulun amaçlarına ve eğitim öğretim ilkelerine yer verilmeden ders ve içerikleri verilmiştir. Bu programda sosyal bilgiler ile ilgili tarih, coğrafya ve yurt bilgisi dersleri bulunmaktadır (Keskin, 2002: 73). Tarih ve coğrafya dersleri her sınıfta haftada 2 saat, yurt bilgisi dersi ise 2. ve 3. sınıfta 2 saat olarak düzenlenmiştir (Yücel, 1994: 174).

1949 Ortaokul programında milli eğitimin amaçlarına ve eğitim öğretim ilkelerine ilk kez yer verilmiş ve bu programda derslerin özel amaçları verilmiştir. 1949 Orta Okul Programında sosyal bilgiler kapsamına giren tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi derslerinin haftalık dağılımına bakıldığında tarih dersi her sınıfta haftada 2, coğrafya dersi 1. ve 2. sınıfta 2, 3. sınıfta 1 saat olarak düzenlenirken yurttaşlık bilgisi dersi her sınıfta 1 saat olarak düzenlenmiştir (Keskin, 2002: 250).

1949 Ortaokul programında tarih konularına bakıldığında önceki programa göre 1. ve 2. sınıf konularının içeriğinin azaltıldığı, 3. sınıf konularında ise bir değişikliğe gidilmediği görülmektedir (Ercan, 2007: 65-66). Coğrafya konuları ise 1. sınıfta harita, yeryüzü şekilleri, iklim gibi konular, 2. sınıfta kıtalar ve 3. sınıfta Türkiye

Coğrafyasıdır. 1949 Ortaokul programında tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi dersleri için açıklamalara yer verilmiştir.

1949 Ortaokul programında öğrencileri değerlendirirken öğrencilerin bireysel farklılıklarını, sosyo-ekonomik düzeylerini ve başarılarını dikkate alınmasını belirtmektedir. Bu programda yazılı ve sözlü sınavlar ve ödevler ile öğrencinin ne derece öğrendiği belirlenebileceği belirtilmiş ve coğrafya dersinde defter tutulmasını önermiştir. Ayrıca programda gözlem ve öz değerlendirmeden de bahsedilmekte öğrencilerin kendilerini değerlendirmelerini istemektedir (Ulutaş ve Erman, 2011: 151- 152).

1970-1971 yılında uygulanan ortaokul programında, daha önce programlarda yer alan tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi gibi sosyal bilgiler kapsamına giren dersler, sosyal bilgiler adıyla birleştirilmiştir (Ercan, 2007: 69). Bu programa göre sosyal bilgiler dersi haftada 1. ve 2. sınıfta 5, 3. sınıfta 4 saat olarak düzenlenmiştir (Cicioğlu, 1982: 187).

1970-1971 Ortaokul programında rastgele belirtilen sosyal bilgiler amaçlarının sosyal bilgiler dersinde kazandırılması olanaksız görülmekte ve disiplin dışı olduğu belirtilmektedir (Keskin, 2002: 267).

Safran (2011: 13), sosyal bilgiler dersinin 1970-71 yılından itibaren deneme niteliğinde ortaokul programına girdiğini Günden (1995)’den aktararak belirtmiş ve 1975 yılından 1985 yılına kadar itibaren ortaokullarda sosyal bilgiler dersinin okutulduğunu belirtmiştir.

1985 yılında Talim Terbiye Kurulu tarafından ortaokullarda okutulan sosyal bilgiler dersinin Milli Tarih, Milli Coğrafya ve Vatandaşlık Bilgisi adıyla üç ayrı ders olarak okutulmasına karar verilmiştir (MEB, 1985a: 201). Milli Tarih ve Milli Coğrafya dersleri 1. ve 2. sınıfta 2’şer saat, vatandaşlık dersi ise 3. sınıfta 3 saat olarak düzenlenmiştir (MEB, 1985c: 341).

Milli tarih dersinin işlenmesi ile ilgili olarak otuz maddelik açıklamalara yer verilmiştir. Burada bu dersin temelini Türk ve Türkiye Tarihi oluşturduğu dile

getirilmiştir. Derslerde harita, plan, kroki, kitap, dergi, broşür, tarihi menkıbe, hatıra, şiir gibi araç gereçlerin kullanılması gerektiğini belirtmekte, gezi ve incelemelere yer verilerek öğrencinin aktif olarak öğrenme sürecini katılmasını istemektedir (MEB, 1985a: 202-203).

Milli Coğrafya dersinin işlenişi ile ilgili olarak yapılan açıklamalarda, ezbere dayalı öğretim yerine öğrenciyi düşündürücü, araştırmaya sevk eden yöntemlerin kullanılması istenmektedir. Coğrafya dersini işlerken ders kitabının yanında harita, atlas, grafik, fotoğraf gibi araçlardan yararlanılmalıdır. Coğrafya dersinde imkânlar ölçüsünde gezi ve incelemeye önem verilmelidir (MEB, 1985b: 361).