Ortak Dış ve Güvenlik Politikasının Kurumsallaşması ve AB Terörizmle

114

güçlendirilmiş olsa da, Lizbon Antlaşması ile değiştirilen Avrupa Birliği'nin İşleyişine İlişkin Antlaşma’nın, entegre bir AB ceza adaleti sistemine doğru daha da kesin bir evrimle önemli bir değişim potansiyeli sağlamaktadır. Madde 85e göre; EUROJUST'ın misyonu; iki veya daha fazla Üye Devleti etkileyen ciddi suçlarla ilgili olarak ulusal soruşturma ve kovuşturma makamları arasındaki koordinasyonu ve işbirliğini, EUROPOL veya üye devletler tarafından yürütülen operasyonlar ve sağlanan bilgiler temelinde desteklemek ve güçlendirmektir. Bu bağlamda, Avrupa Parlamentosu ve Konsey, olağan yasama usulüne uygun olarak kabul edilen tüzükler vasıtasıyla EUROJUST'ın yapısını, işleyişini, faaliyet alanını ve görevlerini; ceza soruşturmalarının başlatılması ve yürütülen kovuşturmaların başlatılmasını teklif etmek, bahsi geçen soruşturma ve kovuşturmaların koordinasyonunu sağlamak, yargı yetkisi çatışmalarının çözümü ve Avrupa Yargı Ağı ile yakın işbirliği dahil olmak üzere adli işbirliğinin güçlendirilmesi konusunda çalışmalar yapmak şeklinde belirlemiştir.²⁵⁰ Bu zamana kadar, cezai soruşturmaların başlatılması, yargı sistemine bağlı olarak, ya bir soruşturma yargıcı ya da sorumlu bir savcı ve soruşturma çalışmalarının büyük bir kısmı ile tamamen ulusal makamlara bağlıdır. EUROJUST'ın, mevcut EUROJUST kararı kapsamında halihazırda öngörülen ulusal makamlar tarafından kovuşturma başlatılmasını önerme olasılığı ve EUROJUST'a cezai soruşturma başlatma yetkisi verilmesi sağlanan gerçek yenilikçi unsurdur denebilir.²⁵¹

2. Ortak Dış ve Güvenlik Politikasının Kurumsallaşması ve AB

115

gerçekleştirilen Konsey toplantısında Avrupa Konseyi, güvenlik ve savunma ile ilgili ortak bir Avrupa politikası konusundaki tartışmasını sürdürmüş ve ortak bir Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikasının (AGSP) daha da geliştirilmesine ilişkin bildirgeyi yayınlamıştır.²⁵² 16 Aralık 2002 yılında ise AGSP görevlerini gerçekleştirmek için NATO yapılarının, mekanizmalarının ve varlıklarının kullanımına izin veren 'Berlin Plus' düzenlemesi imzalanmıştır. Avrupa güvenlik ve savunma politikasında önemli bir adım da 2003 yılında atılmış, Brüksel'deki zirvede bir Avrupa Güvenlik Stratejisi kabul edilmiştir. Belgenin amacı, daha iyi bir dünyada güvenli bir Avrupa elde etmek, AB'nin karşı karşıya olduğu tehditleri belirlemek, stratejik hedeflerini tanımlamak ve Avrupa için siyasi çıkarımları ortaya koymaktır. ‘Daha İyi Bir Dünyada Güvenli Bir Avrupa’ başlıklı Avrupa Güvenlik Stratejisi, AB'nin güvenlik ortamını ilk kez analiz eden ve tanımlayan, temel güvenlik zorluklarını belirlemiş ve belgede bu tehditler; terörizm, kitle imha silahlarının yayılması, bölgesel çatışmalar, organize suç olarak belirlenerek güvenliğin sağlanmasında nelerin göz önünde bulundurulacağı konusunda önemli bir çerçeve çizmiştir.²⁵³

AGSP ve ODGP ilk günlerinde terörizmle mücadele düşünülerek kavramsallaştırılmamış veya kurumsallaştırılmamıştır. Bu iki boyut arasındaki retorik bağ, ancak Olağanüstü Avrupa Konseyi'nde 21 Eylül 2001'de başlayan ve Lizbon Antlaşması'nın yürürlüğe girmesiyle biten bir dönemde oluşmaya başlamıştır. Eylül 2001 terörist saldırıları, Avrupa ruhunu temelden sarsmış ve siyasi yetkilileri, ortak dış politika ve güvenlik politikasını geliştirmek de dahil olmak üzere, tüm Birlik politikalarını kapsayan koordineli ve disiplinler arası bir yaklaşım yoluyla, terörizmle mücadeleye AB katkısı vermeye yönlendirmiştir. AGSP dahil olmak üzere ODGP'nin terörizmle

252 Cologne European Council 3 - 4 June 1999 Conclucions of The Presidency, 3 – 4 Haziran 1999, Köln, https://www.europarl.europa.eu/summits/kol1_en.htm#V , (Erişim Tarihi: 13 Nisan 2021).

253 “A secure Europe in a better world. European Security Strategy, Brussels, 12 December 2003“, https://www.europeansources.info/record/a-secure-europe-in-a-better-world-european-security-strategy-brussels-12-december-2003/, (Erişim Tarihi: 13 Nisan 2021).

116

mücadeleye katkısına ilişkin bir Deklarasyon yayınlayan 21 Eylül 2001 olağanüstü Avrupa Konseyi toplantısında alınan kararlar doğrultusunda terörizmle mücadele AB’nin temel konuları arasında olacağı anlaşılmaktadır.²⁵⁴

AB’nin uzun yıllar üzerinde durduğu güvenlik konusu ve ortak savunma politikası oluşturma fikri birçok toplantıda tartışma konusu olmuş, çeşitli sözleşmelerde yer edinmiştir. Ancak AGSP’ye ait hükümlerin yer aldığı ilk AB kurucu Antlaşma Lizbon Antlaşması olmuştur.²⁵⁵ Lizbon Antlaşmasıyla getirilen en önemli değişiklilerden biri de AB’yi dış politikalarda temsil etmesi amaçlanan Ortak Dış ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi makamının oluşturulmasıdır. Aslen Amsterdam Antlaşması uyarınca oluşturulmuş makam, Ortak Güvenlik Savunması politikası da dahil olmak üzere Ortak Dış ve Güvenlik Politikasını yürütür, Dış İlişkiler Konseyi'ne başkanlık eder ve Avrupa Komisyonu'nun başkan yardımcılarından biridir ve AB'nin dış eyleminin tutarlılığını sağlamaktadır. Aynı zamanda Komisyon içinde, dış ilişkilerdeki misyonuna yüklenen sorumluluklardan ve AB'nin dış eyleminin diğer yönlerini koordine etmekten sorumludur.²⁵⁶

Lizbon Antlaşmasıyla savunma alanında gerçekleştirilen önemli unsurlardan biri de 1992'de Batı Avrupa Birliği (WEU) Bakanlar Konseyi'nde kararlaştırılmış olan Petersberg görevleri üzerinde değişikliklerin meydana gelmesidir. İnsani yardım, barışın tesisi gibi konuları kapsayan Petersberg Görevlerine 2009’da Lizbon Antlaşmasıyla hali hazırda olan barış ve insani yardımı kapsayan görevlerinin yanında; çatışma önleme ve barışı koruma görevleri, ortak silahsızlanma operasyonları, askeri tavsiye ve yardım

254 Bruno Oliveira Martins ve Laura C. Ferreira-Pereira, “Stepping inside? CSDP missions and EU counter-terrorism”, European Security, Cilt 21, Sayı 4, 2012, ss. 537-556.

255 Galym Zhussıpbek, “Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası’nın Tanımı ve Düşünsel Arka Planı”, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt 5, Sayı: 19, 2009, s.72.

256 High Represantative of The Union For Foreign Affairs And Security Policy,

http://www.euforneighbourhood.eu/glossary/high-representative-of-the-union-for-foreign-affairs-and-security-policy/ , (Erişim Tarihi: 13 Nisan 2021).

117

görevleri, çatışma sonrası stabilizasyon görevleri de eklenerek genişletilmiştir.²⁵⁷ Madrid ve Londra'daki terörist saldırıların neden olduğu travmatik deneyimlerin etkisiyle de, Lizbon Antlaşması, bir üye devletin terörist saldırıya kurban gitmesi durumunda karşılıklı yardımlaşmayı öngören 'Dayanışma Maddesi'ni yeniden teyit etmiş, devletlerarası dayanışma ve ulus ötesi terörizm arasında kurulan bağlantı, ülkelerin Birliğin terörizmle mücadele dış boyutuna istikrar ve barış adına daha fazla serbestlik ve tutarlılık verme eğiliminin belirtisi olmuştur. Yapılandırılmış İşbirliği kavramı, Karşılıklı Savunma Maddesi, Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi tarafından yönetilen Dış Eylem Hizmetinin oluşturulması, çapraz sütunlaşma, fikrinin ortak bir kabulünün yanı sıra, AB'nin AGSP'yi terörizmle mücadele stratejisinin ayrılmaz bir parçası haline getirmesi için talep edilen siyasi gücü ve gücü yaratabilecek yeni bir AB güvenlik mimarisi yaratmıştır.²⁵⁸

11 Eylül saldırıları ve AB sınırları içerisinde gerçekleşmiş saldırıların etkisi AB’nin bir çok kurumu ve yapısında dönüşümlere sebep olmuş, odak noktasını terörizm ve güvenliğin sağlanması yönünde etkilemiştir. ODGP ve ASGP de terörizmin yıkıcı etkisinin getirdiği değişimlerden etkilenmiş 2001 sonrasında yönünü terörizm ve güvenlik konularına çevirmiştir. Lizbon Antlaşmasıyla da kurumsallaşan bu alan terörizmle mücadelede etkinliğin artırılmasını ve güvenli bir AB yapısının oluşturulmasında etkinliğini artırmıştır denebilir.